Luận văn Ý thức pháp luật của học sinh, sinh viên ở tỉnh Phú Thọ

Nội dung tài liệu: Luận văn Ý thức pháp luật của học sinh, sinh viên ở tỉnh Phú Thọ

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ---------- PHÙNG THỊ LAN ANH Ý THỨC PHÁP LUẬT CỦA HỌC SINH, SINH VIÊN Ở TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử Nhà nƣớc và Pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TSKH. Đào Trí Úc HÀ NỘI - 2013
2. MỤC LỤC Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .................................................................................................................................. 1 Chƣơng 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA Ý THỨC PHÁP LUẬT VÀ GIÁO DỤC Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO HỌC SINH, SINH VIÊN Ở TỈNH PHÚ THỌ................................................................................................................................. 5 1.1. Ý thức pháp luật và đặc điểm ý thức pháp luật của HSSV hiện nay ................. 5 1.1.1. Ý thức pháp luật ........................................................................................................... 5 1.1.2. Đặc điểm ý thức pháp luật của HSSV. ................................................................. 21 1.2. Vai trò và các hình thức giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV hiện nay . 26 1.2.1. Vai trò của việc giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV ...................................... 26 1.2.2. Các hình thức giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV ......................................... 35 Kết luận chƣơng 1 ................................................................................................................ 41 Chƣơng 2.THỰC TRẠNG Ý THỨC PHÁP LUẬT VÀ GIÁO DỤC Ý THỨC PHÁP LUẬT CỦA HỌC SINH, SINH VIÊN Ở TỈNH PHÚ THỌ ........................ 42 2.1. Đặc điểm của HSSV ở tỉnh phú thọ. ......................................................................... 42 2.2. Thực trạng ý thức pháp luật của HSSV ở tỉnh phú thọ hiện nay và nguyên nhân của thực trạng đó ....................................................................................................... 46 2.2.1. Thực trạng ý thức pháp luật của HSSV ở tỉnh Phú Thọ hiện nay ................ 46 2.2.2. Nguyên nhân của thực trạng ý thức pháp luật của HSSV ở tỉnh Phú Thọ ................................................................................................................................................... 54 2.3. Kết quả chủ yếu của việc giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV ở tỉnh phú thọ và những vấn đề đặt ra ........................................................................................................ 62
3. 2.3.1. Kết quả chủ yếu của việc giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV tỉnh Phú Thọ ........................................................................................................................................... 62 2.3.2. Những vấn đề đặt ra trong việc giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV ở tỉnh Phú Thọ ................................................................................................................................... 65 Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................................ 72 Chƣơng 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO HỌC SINH, SINH VIÊN Ở TỈNH PHÚ THỌ ....................... 73 3.1. Phƣơng hƣớng nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho HSSV ở tỉnh Phú Thọ 73 3.1.1. Nâng cao ý thức pháp luật cho HSSV phải gắn với việc nâng cao đạo đức cho HSSV. ............................................................................................................................... 73 3.1.2. Nâng cao ý thức pháp luật cho HSSV phải gắn với việc nâng cao chất lƣợng công tác giáo dục ý thức pháp luật trong nhà trƣờng.................................................. 74 3.1.3. Nâng cao ý thức cho HSSV phải đảm bảo tính thƣờng xuyên liên tục, đồng bộ và lâu dài. .......................................................................................................................... 76 3.2. Một số giải pháp tăng cƣờng giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV tỉnh phú thọ ............................................................................................................................................. 76 3.2.1.Tăng cƣờng sự chỉ đạo sâu sát của các cấp lãnh đạo: ........................................ 77 3.2.2. Tiếp tục đổi mới nội dung và phƣơng thức giáo dục pháp luật cho HSSV. 78 3.2.3. Kết hợp giáo dục pháp luật với giáo dục tƣ tƣởng chính trị, đạo đức, nhận thức của học sinh .................................................................................................................. 80 3.2.4. Tăng cƣờng công tác bồi dƣỡng, nâng cao kiến thức chuyên ngành, phƣơng pháp giáo dục mở cho đội ngũ giáo viên làm công tác giáo dục pháp luật và đẩy mạnh việc đầu tƣ kinh phí cho công tác giáo dục pháp luật cho HSSV ....................................................................................................................................... 86 Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................................ 89 KẾT LUẬN ............................................................................................................................ 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 91
4. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Diễn giải 1 XHCN Xã hội chủ nghĩa 2 HSSV Học sinh sinh viên 3 YTPL Ý thức pháp luật 4 CNH - HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá 5 GDCD Giáo dục công dân 6 GDPL Giáo dục pháp luật
5. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu STT Tên bảng Trang bảng Thống kê kết quả điều tra về thái độ của 1 Bảng 2.1 55 HSSV tỉnh Phú Thọ đối với Pháp luật Thống kê kết quả điều tra về nhận thức của 2 Bảng 2.2 56 HSSV tỉnh Phú Thọ đối với Pháp luật Thống kê kết quả điều tra thái độ của HSSV 3 Bảng 2.3 tỉnh Phú Thọ đối với Pháp luật thông qua việc 56 đọc một số văn bản luật
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hơn hai mươi lăm năm qua, việc chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa đã và đang đặt ra yêu cầu cấp bách là phải tăng cường quản lý nhà nước bằng pháp luật, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN. Qua đó chứng tỏ vai trò, giá trị xã hội to lớn của pháp luật và sự cần thiết, nhanh chóng phải nâng cao ý thức pháp luật cho người dân. Nhận thức rõ tầm quan trọng của vấn đề này, Hội nghị trung ương toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa 7, Đảng ta đã xác định: tăng cường giáo dục ý thức pháp luật, nâng cao hiểu biết và ý thức thực hiện pháp luật, sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật, đảm bảo cho pháp luật được thi hành một cách nghiêm minh, thống nhất và công bằng. Trong văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 9 cũng đã nhấn mạnh: Phát huy dân chủ đi đôi với giữ vững kỷ luật, kỷ cương, tăng cường pháp chế, quản lý xã hội bằng pháp luật, tuyên truyền giáo dục toàn dân nâng cao ý thức chấp hành pháp luật. Chính phủ đã triển khai "Chương trình phổ biến giáo dục pháp luật từ năm 2008 đến năm 2012" theo Quyết định số 37/2008/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. HSSV là lứa tuổi đang trưởng thành, đang cần được trang bị về tư tưởng, nhân cách, tri thức để bước vào cuộc sống, để chuẩn bị tham gia trực tiếp vào các quan hệ xã hội và làm chủ bản thân. Các em sẽ là lực lượng lao động chính và là chủ nhân tương lai của đất nước. Do vậy việc giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV là rất cần thiết, để từ đó làm tiền đề hình thành ý thức pháp luật trong cuộc sống sau này của các em, và điều này sẽ góp phần to lớn trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Trong những năm gần đây, tình trạng vi phạm pháp luật ở lứa tuổi học đường trên cả nước nói chung và ở tỉnh Phú Thọ nói riêng có chiều hướng gia 1
7. tăng cả về số vụ vi phạm cũng như mức độ, tính chất nguy hiểm. Thực trạng đó cho thấy cần phải phân tích đánh giá lại những mặt mạnh, mặt yếu của công tác tuyên truyền và phổ biến giáo dục pháp luật cho HSSV trong địa bàn tỉnh Phú Thọ. Để từ đó đưa ra những giải pháp căn bản để nâng cao tính hiệu quả của công tác này. Góp phần giúp các em có một hành trang vững vàng và hoàn thiện để bước vào cuộc sống, xứng đáng là những chủ nhân tương lai của quê hương đất nước. Dựa trên những cơ sở trên đây, tôi đã đặt vấn đề nghiên cứu “ý thức pháp luật của HSSV ở tỉnh Phú Thọ” 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Mục tiêu tổng quát: Luận văn nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV tỉnh Phú Thọ, từ đó đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của công tác này Mục tiêu cụ thể: - Phân tích, làm rõ khái niệm, đặc điểm của ý thức pháp luật và ý thức pháp luật HSSV nói riêng trong hệ thống ý thức xã hội và tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức pháp luật đối với giáo dục ý thức pháp luật trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. - Phân tích thực trạng công tác tuyên truyền phổ biến giáo dục YTPL trong HSSV tỉnh Phú Thọ, làm rõ những nguyên nhân của thực trạng đó. - Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả việc giáo dục YTPL cho HSSV ở tỉnh Phú Thọ hiện nay. 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài Tính mới của đề tài: Việc giáo dục ý thức pháp luật cho người dân nói chung và HSSV nói riêng có ý nghĩa to lớn, tạo nên nội lực trong việc xây dựng thành công sự 2
8. nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước do vậy đã được nhiều công trình khoa học nghiên cứu. Vấn đề này được đề cập trong một số tài liệu có tính chất giáo trình, giáo khoa như: “Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật” của trường Đại học Luật Hà Nội, Khoa Luật trường Đại học Quốc gia Hà Nội; “Bàn về giáo dục pháp luật” của tác giả Trần Ngọc Đường và Dương Thị Thanh Mai (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội 1995); “Giáo dục pháp luật trong nhà trường” của Nguyễn Đình Đặng Lục; “Một số vấn đề về phổ biến giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay ” của Vụ Phổ biến GDPL, Bộ Tư pháp. Trong các công trình nghiên cứu, vấn đề này cũng được đề cập từ nhiều góc độ như: “Thực trạng phạm tội của HSSV trong mấy năm gần đây và vấn đề giáo dục pháp luật trong nhà trường”, Tổng luận của Vương Thanh Hương và Nguyễn Minh Đức,Viện nghiên cứu phát triển Giáo dục, Hà Nội năm 1995; “Xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật” của GS.TSKH Đào Trí Úc, chương trình khoa học công nghệ cấp nhà nước KX - 07 - 17; “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giáo dục pháp luật trong công cuộc đổi mới hiện nay”, đề tài khoa học cấp bộ của Bộ tư pháp năm 1994. Một số luận án, luận văn cũng đề cập đến vấn đề này như: “Giáo dục pháp luật cho học sinh trong nhà trường phổ thông nước ta hiện nay”, Luận án phó tiến sỹ của Lê Quý Đình, năm 1991; “Về tâm lý xã hội đối với tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật của người chưa thành niên và việc tổ chức phòng ngừa các tội phạm đó”, Luận án Phó tiến sỹ của GS.TSKH Đào Trí Úc Mátxcơva, năm 1981; “Ý thức pháp luật và giáo dục pháp luật ở Việt Nam”, Luận án Phó tiến sỹ của Lê Đình Lập năm 1997; “Những đặc điểm của quá trình hình thành ý thức pháp luật ở Việt Nam”, Luận án tiến sỹ của Đào Duy Tấn 3
9. Các công trình này nghiên cứu ý thức pháp luật ở các khía cạnh khác nhau như sự hình thành, phát triển, nội dung của ý thức pháp luật, khái quát mục tiêu, phương pháp nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho nhân dân. Tuy nhiên chưa có công trình nào đề cập đến vấn đề nâng cao hiệu quả trong việc giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV tỉnh Phú Thọ nói riêng. Vì vậy đây là vấn đề lần đầu tiên được đặt ra nghiên cứu. Đóng góp của đề tài: - Dưới góc độ lý luận và thực tiễn, luận văn làm rõ khái niệm YTPL, tầm quan trọng của việc nâng cao ý thức pháp luật của HSSV. - Trên cơ sở khái quát thực trạng và nguyên nhân luận văn đề xuất các phương hướng và giải pháp để nâng cao YTPL cho HSSV tỉnh Phú Thọ góp phần tác động to lớn vào quá trình hình thành nhân cách cho HSSV của tỉnh, góp phần to lớn vào công cuộc xây dựng đất nước, xây dựng xã hội công bằng dân chủ và văn minh. - Luận văn có thể làm tư liệu tham khảo cho công tác giảng dạy pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật cho HSSV tại các trường trong tỉnh Phú Thọ. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu. - Đối tượng nghiên cứu của luận văn là YTPL của HSSV tỉnh Phú Thọ. - Phạm vi nghiên cứu: Trong luận văn này YTPL được xem xét từ góc độ triết học, pháp luật, từ ý thức pháp luật của HSSV ở tỉnh Phú Thọ trong tình hình hiện nay. 5. Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp luận chủ nghĩa: chủ nghĩa duy vật lịch sử, chủ nghĩa duy vật biện chứng, phép biện chứng của chủ nghĩa Mác – Lênin. - Các phương pháp khác: phương pháp phân tích, phương pháp logic, phương pháp thống kê, phương pháp tổng hợp, phương pháp đối chiếu, so sánh, phương pháp chứng minh. 4
10. Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA Ý THỨC PHÁP LUẬT VÀ GIÁO DỤC Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO HỌC SINH, SINH VIÊN Ở TỈNH PHÚ THỌ 1.1. Ý thức pháp luật và đặc điểm ý thức pháp luật của HSSV hiện nay 1.1.1. Ý thức pháp luật 1.1.1.1. Khái niệm ý thức pháp luật Theo quan điểm triết học Mác - Lênin "ý thức pháp luật là một trong các hình thái ý thức xã hội trong xã hội có giai cấp, nó cùng tồn tại khách quan với các hình thái ý thức xã hội khác như đạo đức, chính trị, tôn giáo, nghệ thuật, khoa học" [35, tr15] Ý thức pháp luật tồn tại phổ biến trong ý thức mọi cá nhân và toàn xã hội . Bản chất của nó là phản ánh đời sống pháp luật của xã hội. Đời sống pháp luật đó là nhu cầu cần phải điều chỉnh những hành vi có tính lặp đi, lặp lại thường xuyên, phổ biến của con người trong đời sống xã hội nhằm bảo vệ lợi ích của giai cấp nắm quyền lực và duy trì sự ổn định của cộng đồng. Nhu cầu cần điều chỉnh đó được con người phản ánh một cách tích cực và sáng tạo thành YTPL. Trong xã hội có giai cấp, nhu cầu này được các giai cấp thống trị nhận thức và hình thành một cách khách quan, ngày càng phát triển với sự phát triển của đời sống xã hội. Nếu hiểu theo nghĩa hẹp, nghĩa thông thường thì ý thức pháp luật là ý thức chấp hành những quy định pháp luật của con người. Vì thế khi đánh giá YTPL của một tập thể hay một cá nhân nào đó người ta thường so sánh giữa ý thức chấp hành của những đối tượng đó với yêu cầu của những quy định trong văn bản pháp luật để đánh giá YTPL cao hay thấp, tốt hay kém của họ. Quan niệm này đồng nhất YTPL với một hình thức biểu hiện của nó, đó là ý thức chấp hành những quy định của pháp luật. Có thể nhận thấy cách đánh 5