Luận văn Xây dựng lối sống theo pháp luật trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Xây dựng lối sống theo pháp luật trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ BÍCH HỒNG XÂY DỰNG LỐI SỐNG THEO PHÁP LUẬT TRONG ĐIỀU KIỆN HIỆN NAY Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2011
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ BÍCH HỒNG XÂY DỰNG LỐI SỐNG THEO PHÁP LUẬT TRONG ĐIỀU KIỆN HIỆN NAY Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Hoàng Thị Kim Quế HÀ NỘI - 2011
3. MỤC LỤC Trang Lời cam đoan Trang phụ bìa Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ LỐI SỐNG 7 THEO PHÁP LUẬT 1.1. Khái niệm lối sống nói chung 7 1.2. Lối sống theo pháp luật 14 1.2.1. Khái niệm lối sống theo pháp luật 14 1.2.2. Đặc điểm của lối sống theo pháp luật 16 1.3. Nội dung của lối sống theo pháp luật 20 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới lối sống theo pháp luật 28 1.5. Các loại lối sống theo các chuẩn mực xã hội khác và mối 32 quan hệ với lối sống theo pháp luật 1.5.1. Lối sống theo chính trị 32 1.5.2. Lối sống theo tôn giáo 33 1.5.3. Lối sống theo đạo đức 35 1.5.4. Lối sống theo chuẩn mực phong tục, tập quán 37 1.5.5. Lối sống theo chuẩn mực thẩm mỹ 40 Chương 2: THỰC TRẠNG LỐI SỐNG THEO PHÁP LUẬT TRONG 43 XÃ HỘI VIỆT NAM 2.1. Quá trình hình thành và phát triển lối sống theo pháp luật ở 43 Việt Nam
4. 2.1.1. Lối sống theo pháp luật ở Việt Nam trong thời kỳ phong kiến 43 2.1.2. Khái quát quá trình hình thành và phát triển của lối sống 45 theo pháp luật ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay 2.2. Thực trạng lối sống theo pháp luật trong xã hội Việt Nam 49 hiện nay 2.2.1. Thực trạng chung của lối sống theo pháp luật ở Việt Nam 49 trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường, công nghiệp hoá, hiện đại hoá và mở cửa, hội nhập quốc tế 2.2.2. Thực trạng của lối sống theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay 56 của một số đối tượng dân cư 2.2.2.1. Thực trạng lối sống theo pháp luật của đội ngũ công chức 56 2.2.2.2. Thực trạng lối sống theo pháp luật của đội ngũ thanh thiếu niên 60 2.2.2.3. Thực trạng lối sống theo pháp luật của người dân nông thôn 63 2.3. Một số nguyên nhân dẫn đến thực trạng lối sống theo pháp 66 luật ở Việt Nam hiện nay Chương 3: CÁC QUAN ĐIỂM, BIỆN PHÁP XÂY DỰNG, PHÁT 69 TRIỂN LỐI SỐNG THEO PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Những yêu cầu, định hướng và mục tiêu xây dựng, phát triển 69 lối sống theo pháp luật trong điều kiện hiện nay của nước ta 3.2. Những điều kiện và môi trường để xây dựng lối sống theo 72 pháp luật 3.2.1. Về kinh tế 72 3.2.2. Về chính trị 73 3.2.3. Về pháp luật 76 3.2.4. Về giáo dục - văn hóa - lối sống 84 3.3. Quan điểm, giải pháp xây dựng, phát triển lối sống theo 87 pháp luật trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam
5. 3.3.1. Một số quan điểm xây dựng, phát triển lối sống theo pháp 87 luật trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam 3.3.2. Những giải pháp cơ bản xây dựng lối sống theo pháp luật 87 trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam 3.3.2.1. Những giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt 88 động xây dựng pháp luật và đưa pháp luật vào cuộc sống 3.3.2.2. Những giải pháp nhằm xây dựng môi trường văn hóa, lối 100 sống theo tinh thần pháp quyền 3.3.2.3. Giải pháp củng cố và phát triển nền kinh tế thị trường định 104 hướng xã hội chủ nghĩa, giải quyết một cách căn bản các yếu tố: Lao động, nghề nghiệp và lợi ích 3.3.2.4. Giải pháp cải cách thể chế chính trị và định hướng giáo dục 105 tư tưởng, lối sống của Đảng và Nhà nước ta KẾT LUẬN 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 111
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đảng ta chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là điều kiện và môi trường tiên quyết của một quốc gia tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa và một xã hội phát triển tiên tiến. Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền là xây dựng văn hóa pháp lý, trong đó có xây dựng lối sống theo pháp luật trong nhân dân. Đây là một nhiệm vụ khó khăn và phức tạp, đặc biệt ở nước ta, một nước xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa từ một nền sản xuất nông nghiệp lạc hậu, tư duy phong kiến còn đè nặng sau 1000 năm Bắc thuộc, trình độ dân trí quá thấp lại càng khó khăn và phức tạp hơn. Năm 1945, Việt Nam trở thành một quốc gia có chủ quyền, mở ra một trang sử mới cho dân tộc ta. Đặc biệt đến năm 1946 khi bản Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời đã đánh dấu quá trình hình thành hệ thống pháp luật của nước ta, đồng thời đó cũng chính là cơ sở pháp lý đầu tiên để nhân dân ta xây dựng lối sống theo pháp luật. Kể từ đó, lối sống theo pháp luật đã có những bước tiến mới cùng với những thăng trầm của lịch sử. Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước với những giá trị xã hội của nền dân chủ ngày càng được củng cố và mở rộng đang đặt ra đòi hỏi bức xúc là xây dựng lối sống theo pháp luật. Điều 12, Hiến pháp 1992 của Nhà nước ta quy định: " Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa", cùng với đó, Nghị quyết Đại hội lần thứ IX năm 2001 của Đảng nói đến mục tiêu xây dựng con người mới với lối sống mới, lối sống văn hóa, lành mạnh đã cho thấy việc xây dựng lối sống theo pháp luật là một vấn đề có tính pháp lý, khách quan. Và hơn nữa trong xu hướng hội nhập và phát triển toàn cầu ngày nay thì vấn đề hiểu biết 1
7. về pháp luật, xây dựng lối sống theo pháp luật ở mỗi quốc gia là một vấn đề hết sức quan trọng và cũng được quan tâm đặc biệt. Thực tế trong xã hội Việt Nam ngày nay, khi mà nền kinh tế thị trường bung ra, sự hội nhập với thế giới sâu rộng hơn bao hết thì lối sống của người Việt Nam nói chung và lối sống theo pháp luật nói riêng có những thay đổi lớn, bên cạnh lối sống tích cực của một bộ phận người dân thì cũng không ít những trào lưu sống thực dụng tàn nhẫn, thói quen sinh hoạt xấu, không có ý thức pháp luật tối thiểu, tư tưởng chống đối pháp luật, tư tưởng lách luật , điều này đã gây nên những hiện tượng không đẹp trong xã hội, làm suy giảm môi trường sống, làm cản trở tiến trình xây dựng một nhà nước pháp quyền, một nhà nước văn minh, tiên tiến, sánh vai cùng các nước phát triển trên thế giới. Các trào lưu sống đó diễn biến hết sức phức tạp đòi hỏi phải được xây dựng lại với những chuẩn mực, những giải pháp hiệu quả thiết thực nhất. Để có thể hạn chế lối sống tiêu cực, lối sống phạm pháp, để xây dựng lối sống lành mạnh, lối sống theo chuẩn mực pháp luật và góp phần hoàn thành nhiệm vụ lịch sử của công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền; công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì Đảng, Nhà nước và nhân dân ta cần có những chính sách đồng bộ, thiết thực, quyết đoán và những những biện pháp cấp bách trong việc xây dựng lối sống theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Vì tính chất và ý nghĩa cấp thiết của quá trình xây dựng lối sống theo pháp luật như trên, tôi đã chọn đề tài "Xây dựng lối sống theo pháp luật trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam" làm đề tài viết luận văn. 2. Tình hình nghiên cứu Cùng với các công trình nghiên cứu khoa học về xây dựng văn hóa pháp lý thì vấn đề "xây dựng lối sống theo pháp luật" cũng là một trong những vấn đề được các nhà khoa học, các giảng viên, những người tâm huyết 2
8. với việc đưa pháp luật vào thực tiễn đời sống quan tâm nghiên cứu. Liên quan đến đề tài này, từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu có thể nói đến một số công trình nghiên cứu sau: - "Xây dựng lối sống theo pháp luật những vấn đề cần quan tâm", của Lê Vương Long, Tạp chí Luật học, số 4, năm 1997; - "Tác động của nhân tố phi kinh tế trong đời sống pháp luật ở nước ta", của GS.TS Hoàng Thị Kim Quế, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 8, năm 2001; - "Đa dạng hành vi pháp luật và xây dựng môi trường xã hội - pháp lý cho những hành vi hợp pháp", của GS.TS Hoàng Thị Kim Quế, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 8, năm 2005; - Luận văn thạc sĩ luật học: "Lối sống theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay", của Phí Thị Thanh Tuyền; - "Xây dựng ý thức pháp luật và lối sống theo pháp luật", của Nguyễn Khắc Bộ, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 10, năm 2006; - Đề tài khoa học công nghệ cấp nhà nước: "Cơ sở khoa học của việc xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật", do GS.TS Đào Trí Úc làm chủ nhiệm. Vấn đề lối sống theo pháp luật cũng được các tác giả nước ngoài quan tâm nghiên cứu. Chẳng hạn, sách tham khảo "Lối sống - khái niệm, hiện thực, các vấn đề", Nxb Matsxcơva, 1997 của V.I.Tolstukl (tiếng Nga) bàn về khái niệm lối sống và các biểu hiện cụ thể của lối sống trong đời sống hiện thực cũng như các vấn đề đặt ra cần nghiên cứu, giải quyết; sách tham khảo "Lối sống xã hội chủ nghĩa - Những vấn đề nhà nước pháp luật", Nxb Văn hóa pháp lý, Matsxcơva 1980 (tiếng Nga) đề cập tới lối sống xã hội chủ nghĩa và ảnh hưởng của nhà nước và pháp luật tới lối sống. Các công trình nói trên đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau của lối sống nói chung, trong đó có lối sống theo pháp luật, song chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện về lối sống theo pháp luật ở 3
9. Việt Nam. Do vậy, việc nghiên cứu lối sống theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay vẫn cần được tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện về lý luận cũng như về thực tiễn một cách toàn diện và đầy đủ hơn. 3. Mục đích, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận, qúa trình hình thành lối sống theo pháp luật, nguyên nhân từ thực tiễn dẫn đến yêu cầu phải xây dựng lối sống theo pháp luật. Từ đó đưa ra các biện pháp cụ thể cho việc xây dựng lối sống theo pháp luật của người Việt Nam trong điều kiện hiện nay. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần hoàn thiện và phát triển hơn lý luận về lối sống theo pháp luật, giúp cho việc giảng dạy về lối sống theo pháp luật ở Việt Nam được chính xác và khoa học, đầy đủ hơn. Đồng thời kết quả nghiên cứu còn có tác dụng góp phần xây dựng và hình thành lối sống theo pháp luật ở cán bộ, nhân dân Việt Nam trong quá trình xây dựng, bảo vệ đất nước, đặc biệt trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, mở cửa, hội nhập quốc tế trên các lĩnh vực khác nhau. Phạm vi nghiên cứu - Phân tích làm rõ quan niệm, đặc điểm, nội dung của lối sống theo pháp luật nói chung, lối sống theo pháp luật ở Việt Nam nói riêng; những yếu tố có ảnh hưởng tới lối sống theo pháp luật; so sánh với các dạng lối sống theo các chuẩn mực xã hội khác; - Tìm hiểu khái quát thực trạng lối sống theo pháp luật ở Việt Nam, trong đó đi sâu tìm hiểu lối sống theo pháp luật của các đối tượng điển hình trong xã hội; - Nêu lên các yêu cầu, điều kiện, môi trường để xây dựng lối sống theo pháp luật, từ đó đề xuất những giải pháp cần thiết, có tính khả thi để xây dựng và hoàn thiện lối sống theo pháp luật ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay. 4
10. Nhiệm vụ của luận văn Với mục đích trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu như sau: - Cơ sở lý luận về việc xây dựng lối sống theo pháp luật ở nước ta hiện nay. - Thực trạng lối sống trong xã hội Việt Nam hiện nay. - Những biện pháp xây dựng lối sống theo pháp luật của người Việt Nam hiện nay. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được triển khai nghiên cứu trên cơ sở chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống và lối sống theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn xây dựng lối sống theo pháp luật trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, đặc biệt là thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế, trong điều kiện xây dựng nền kinh tế thị trường và xây dựng nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân Các phương pháp nghiên cứu được chú ý hơn là: Phương pháp phân tích được dùng để nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan đến lối sống theo pháp luật như quan niệm lối sống theo pháp luật, đặc điểm, nội dung của lối sống theo pháp luật; phương pháp tổng hợp, phương pháp xã hội học dùng để khảo sát, đánh giá thực trạng lối sống theo pháp luật của một số đối tượng và đề xuất các giải pháp xây dựng, hoàn thiện lối sống theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn Luận văn đã tổng hợp, phân tích một cách có hệ thống các vấn đề lý luận cơ bản về lối sống theo pháp luật, đặc biệt là làm sáng tỏ bản chất của lối sống nói chung và lối sống theo pháp luật nói riêng, so sánh với các dạng lối sống khác theo các chuẩn mực xã hội, tìm ra các yếu tố ảnh hưởng tới lối 5