Luận văn Viện kiểm sát nhân dân trong điều kiện cải cách tư pháp hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Viện kiểm sát nhân dân trong điều kiện cải cách tư pháp hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ ĐÀO VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG ĐIỀU KIỆN CẢI CÁCH TƢ PHÁP HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2011 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ ĐÀO VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG ĐIỀU KIỆN CẢI CÁCH TƢ PHÁP HIỆN NAY Chuyên ngành: Lý luận lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. PHẠM HỒNG THÁI HÀ NỘI – 2011 2
3. MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng 1 ................................................................................................................... 9 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VIỆN KIỂM SÁT/CƠ QUAN CÔNG TỐ ................................................................................................................. 9 1. 1. VIỆN KIỂM SÁT TRONG BỘ MÁY NHÀ NƢỚC ................................. 9 1.1.1. Vị trí, vai trò của Viện kiểm sát trong bộ máy nhà nước......................... 9 1.1.2. Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Viện kiểm sát ......................... 11 1.2. TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CƠ QUAN CÔNG TỐ CÁC NƢỚC TRÊN THỂ GIỚI ............................................................................................... 25 1.2.1. Cơ quan công tố của một số quốc gia theo truyền thống luật án lệ .................. 25 1.2.2. Cơ quan công tố ở một số nước theo truyền thống pháp luật Châu Âu lục địa ......................................................................................................... 34 1.2.3. Viện kiểm sát của một số quốc gia có nền kinh tế chuyển đổi .............. 42 Kết luận chƣơng 1 ................................................................................................... 54 Chƣơng 2 ................................................................................................................. 56 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG VỀ VIỆN KIỂM SÁT/VIỆN CÔNG TỐ Ở VIỆT NAM ........................................... 56 2.1. KHÁI QUÁT SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN/ VIỆN CÔNG TỐ QUA CÁC THỜI KỲ Ở VIỆT NAM ............... 56 2.1.1. Trong thời kỳ phong kiến ...................................................................... 56 2.1.2. Trong thời kỳ Pháp thuộc ...................................................................... 59 2.1.3. Viện kiểm sát của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa – tiền thân của Viện kiểm sát nhân dân ngày nay (giai đoạn từ năm 1945 – 1960) ...................... 63 2.1.4. Viện kiểm sát của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sau hòa bình lập lại (giai đoạn từ năm 1954-1958) ............................................................... 69 2.1.5. Viện kiểm sát nhân dân giai đoạn từ năm 1959 đến năm 1980 ................... 74 2.1.6. Viện kiểm sát nhân dân giai đoạn từ năm 1980 đến năm 1992 ................. 76
4. 2.2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỪ NĂM 1992 ĐẾN NAY ........................................................... 78 2.2.1. Tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát từ năm 1992 đến nay. ................................................................................................... 78 2.2.2. Thực trạng hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân từ năm 1992 đến nay ............. 84 Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................... 96 Chƣơng 3 ................................................................................................................. 97 YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG ĐIỀU KIỆN CẢI CÁCH TƢ PHÁP ........................................................ 97 3.1. YÊU CẦU ĐỐI VỚI ĐỔI MỚI VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƢ PHÁP ....................................................... 97 3.2. XÂY DỰNG MÔ HÌNH TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THEO NGHỊ QUYẾT 49 – NQ/TW VÀ KẾT LUẬN 79 – KL/TW .......................................................................... 100 3.2.1. Nội dung về đổi mới Viện kiểm sát nhân dân theo yêu cầu cải cách tư pháp ................................................................................................... 100 3.2.2. Mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân khu vực. ................................................................................................... 103 3.2.3. Mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương ............................................ 108 3.2.4. Mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân cấp cao ........................................................................................... 112 3.2.5. Mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân tối cao ............................................................................................. 116 3.3. GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƢ PHÁP .................................................................. 121 3.3.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật để làm cơ sở pháp lý ........................... 121 3.3.2. Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp nói chung, Viện kiểm sát nhân dân nói riêng trong sạch, vững mạnh đáp ứng yêu cầu đặt ra trong tình hình mới .............. 123
5. 3.3.3. Đổi mới Viện kiểm sát phải được tiến hành khẩn trương, đồng bộ, có trọng tâm và trọng điểm .......................................................................................... 124 3.3.4. Tăng cường sự giám sát của các cơ quan dân cử, tổ chức và nhân dân .......... 124 3.3.5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị .............................. 125 Kết luận chƣơng 4 ................................................................................................. 127 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 128 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO. ........................................................... 130
6. MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu đề tài Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã làm cuộc cách mạng thành công, Cách mạng Tháng Tám năm 1945, từ đó Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, một Nhà nước kiểu mới, Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á ra đời. Trong hơn 60 năm xây dựng và không ngừng hoàn thiện bộ máy nhà nước kiểu mới, Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, Đảng và nhà nước ta luôn luôn quan tâm đến việc thành lập và kiện toàn các cơ quan tư pháp, trong đó có Viện Kiểm sát nhân dân. Có thể nói, trong mỗi giai đoạn của cách mạng nước ta, cùng với các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước, Viện Kiểm sát nhân dân đã góp phần quan trọng vào việc bảo vệ chính quyền cách mạng của nhân dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, pháp chế xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân; bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể; bảo vệ tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân. Trước nhiệm vụ phát triển và bảo vệ đất nước, trước yêu cầu Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và để đáp ứng yêu cầu của công cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm ở nước ta trong tình hình hiện nay thì cải cách Viện kiểm sát là một trong những nội dung quan trọng trong cải cách bộ máy nhà nước nói chung và cải cách tư pháp nói riêng. Đồng thời, cải cách Viện kiểm sát nhằm xây dựng hệ thống cơ quan Viện kiểm sát trong sạch, vững mạnh, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động. Trong văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng cộng sản Việt Nam cũng nêu rõ: “Xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con người. Đẩy mạnh thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2010. Cải cách tư pháp khẩn
7. trương, đồng bộ, lấy cải cách hoạt động xét xử làm trọng tâm, thực hiện cơ chế công tố gắn với hoạt động điều tra” [2, tr 29]. Bên cạnh đó, Nghị quyết số 49 – NQ/TW ngày 02 tháng 06 năm 2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó xác định nhiều nội dung về đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, trong đó hoàn thiện về tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân, và gần đây nhất là Kết luận số 79 – KL/TW ngày 28/7/2010 của Bộ Chính trị về Đề án đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án, Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra theo Nghị quyết 49 - NQ/TW thì chức năng của Viện kiểm sát trong thời gian tới vẫn được tiếp tục xác định chắc chắn đó là: “Viện kiểm sát nhân dân có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp như hiện nay”. Theo đó, vấn đề cải cách tư pháp đã được quán triệt và trở thành nhiệm vụ quan trọng, cấp bách của toàn Đảng, toàn dân, nhằm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức cũng như hành động, đồng thời phù hợp với quá trình đổi mới công tác lập pháp và chương trình cải cách hành chính. Trong hơn 60 năm qua, tổ chức và hoạt động Viện kiểm sát nhân dân ở nước ta đã đạt được nhiều kết quả, góp phần to lớn trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ trật tự an toàn xã hội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo vệ pháp chế XHCN, đồng thời tạo môi trường ổn định cho sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Bên cạnh những kết quả đạt được như đã nêu thì tổ chức và hoạt động Viện kiểm sát nhân dân đã bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế, bất cập như: chất lượng và hiệu quả trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm chưa cao, tình trạng bỏ lọt tội phạm và người phạm tội vẫn còn xảy ra nhiều, tình trạng oan, sai trong điều tra, truy tố, xét xử vẫn còn xảy ra đòi hỏi phải nhanh chóng cải cách mạnh mẽ, toàn diện về tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân nhằm đáp ứng yêu cầu đặt ra trong tình hình mới.
8. Với những lý do trên, tôi đã chọn đề tài: Viện kiểm sát nhân dân trong điều kiện cải cách tư pháp hiện nay làm luận văn tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài. Trong những năm gần đây đã có một số công trình khoa học, các bài viết trên các tạp chí liên quan đến nội dung về tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong điều kiện cải cách tư pháp. Có thể chia các công trình theo các nhóm sau: - Nhóm thứ nhất: Các công trình nghiên cứu về tổ chức bộ máy nhà nước và hệ thống cơ quan tư pháp có liên quan đến Viện kiểm sát nhân dân và nổi bật trong số này gồm có: Đề tài khoa học cấp Nhà nước mã số KX.04.06 “Cải cách các cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu quả”; và “Hệ thống tư pháp và và cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay” của tập thể các tác giả do GS.TSKH Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Khoa học xã hội năm 2002; “Góp bàn về cải cách pháp luật ở Việt Nam hiện nay” của TS Ngô Huy Cương, Nxb Tư pháp 2005; “Thể chế tư pháp trong nhà nước pháp quyền” của Nguyễn Đăng Dung (2004), Nxb Tư pháp, Hà Nội; “Xây dựng nhà nước pháp quyền dưới sự lãnh đạo của Đảng” của Luật sư Nguyễn Văn Thảo, Nxb Tư pháp năm 2006. Liên quan đến nhóm vấn đề này còn có kỷ yếu các cuộc hội thảo về lịch sử Viện kiểm sát nhân dân. - Nhóm thứ hai: Các công trình nghiên cứu về Viện kiểm sát ở dưới những góc độ khác nhau, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau đây: Vị trí, vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong bộ máy nhà nước CHXHCN Việt Nam, Khuất Văn Nga (1993); Luận án phó tiến sỹ Luật học; Viện kiểm sát nhân dân trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền, Nguyễn Đăng Dung (2007); Cơ quan công tố một số nước: Pháp, Đức, Anh, Mỹ, Úc, Nga, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Indonesia, Thái Lan, chủ nhiệm : TS Lê Hữu Thể (2006); Nguyễn Tất Viễn: Một số suy nghĩ về cơ quan Công tố ở Việt Nam
9. trong thời kỳ cải cách tư pháp. Tạp chí Kiểm sát số 14 (7/2007), tr. 55; Nguyễn Thái Phúc: Viện kiểm sát hay Viện công tố. Tạp chí kiểm sát số 14 (7-2007), tr. 37-48; Phạm Hồng Hải: Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan thực hiện chức năng thực hành quyền công tố đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Tạp chí kiểm sát số 14 (7/2007), tr. 51; Thông tin khoa học kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao . Nghiên cứu nội dung các tác phẩm và các công trình trên cho thấy các tác phẩm hoặc các công trình chưa đề cập sâu, mới chỉ dừng lại ở phạm vi khái quát và nghiên cứu ở một mức độ nhất định, chưa đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu ở một mức độ nhất định, chưa đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện, sâu sắc về yếu tố tình thế cấp thiết. Vì vậy đề tài “Viện kiểm sát nhân dân trong điều kiện cải cách tư pháp hiện nay” không trùng lắp với bất kỳ đề tài khoa học, Luận văn, Luận án nào. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn. 3.1. Mục tiêu Mục đích nghiên cứu của luận văn là dưới góc độ lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật làm rõ cơ sở lý luận đồng thời nghiên cứu một cách có hệ thống về quá trình hình thành và phát triển của tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát/Cơ quan công tố ở nước qua tất cả các thời kỳ cho đến nay, đặc biệt là đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động từ năm 2002 đến nay; nghiên cứu các tổ chức và hoạt động của cơ quan công tố một số nước trên thế giới, từ đó rút ra một số kinh nghiệm; nghiên cứu và làm rõ các nội dung cải cách tư pháp có liên quan đến tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát, đồng thời phân tích những quan điểm, những ý kiến khác nhau về chế định Viện kiểm sát. Từ việc nghiên cứu này, cùng với quan điểm chỉ đạo của Đảng về cải cách tư pháp trong đó có Viện kiểm sát nhân dân để xây dựng phương hướng, giải pháp và mô hình thực hiện đổi mới tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát
10. nhân dân đạt hiệu quả, góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện mục tiêu nêu trên, luận văn có các nhiệm vụ sau: - Làm rõ về mặt lý luận về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân. - Phân tích, đánh giá quá trình hình thành, phát triển của cơ quan công tố trên thế giới cũng như ở Việt Nam, từ đó rút ra những kinh nghiệm nhằm làm luận cứ khoa học trong việc xây dựng phương hướng cải cách Viện kiểm sát nhân dân trong thời gian tới. - Xem xét một cách toàn diện cơ quan công tố của các nước trên thế giới và trong khu vực nhằm vận dụng những tinh hoa, những giá trị khoa học pháp lý vào công cuộc cải cách tư pháp, trong đó có Viện kiểm sát. - Trên cơ sở lý luận, thực tiễn, những yêu cầu khách quan, những quan điểm chỉ đạo của Đảng về cải cách tư pháp, xây dựng những phương hướng và những giải pháp cơ bản của cơ quan tư pháp nói chung và Viện kiểm sát nhân dân nói riêng trong sạch, vững mạnh đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn. 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát. - Nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển của Viện kiểm sát các nước trên thế giới, trong khu vực và ở Việt Nam. - Nghiên cứu thực trạng tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát ở nước ta. - Cùng với những quan điểm của Đảng và những yêu cầu đổi mới Viện kiểm sát, xây dựng mô hình và giải pháp thực hiện việc đổi mới Viện kiểm sát.