Luận văn Việc huy động vốn phát triển cơ sở hạ tầng ở Thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn tại địa phương

Nội dung tài liệu: Luận văn Việc huy động vốn phát triển cơ sở hạ tầng ở Thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn tại địa phương

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT NGUYỄN NGỌC QUỲNH YẾN VIỆC HUY ĐỘNG VỐN PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NHÌN TỪ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ THỰC TIỄN TẠI ĐỊA PHƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Thành phố Hồ Chí Minh, Tháng 8 năm 2016
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT NGUYỄN NGỌC QUỲNH YẾN VIỆC HUY ĐỘNG VỐN PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NHÌN TỪ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ THỰC TIỄN TẠI ĐỊA PHƯƠNG Chuyên ngành: Chính Sách Công Mã số: 60340402 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HUỲNH THẾ DU Thành phố Hồ Chí Minh, Tháng 8 năm 2016
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 8 năm 2016 Tác giả Nguyễn Ngọc Quỳnh Yến
4. ii LỜI CẢM TẠ Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Thầy Huỳnh Thế Du đã trực tiếp hướng dẫn tôi thực hiện đề tài này. Thầy đã tận tình chia sẻ cho tôi những kiến thức, kinh nghiệm quý báu trong lĩnh vực nghiên cứu và không ngừng động viên để tôi có thể hoàn thành luận văn đảm bảo các yêu cầu của Chương trình. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý Thầy, Cô tại Chương trình giảng dạy Kinh tế Fulbright đã trang bị cho tôi đầy đủ kiến thức thông qua các bài giảng tại Chương trình; xin cảm ơn Anh Trương Minh Hòa, Chị Phạm Hoàng Minh Ngọc đã hỗ trợ tôi về kỹ thuật và các thủ tục hành chính trong quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin cảm ơn lãnh đạo Sở Tài chính, Sở Kế hoạch Đầu tư và Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước Thành phố Hồ Chí Minh - nơi tôi đang công tác đã hết sức hỗ trợ, tạo điều kiện để tôi được tiếp cận, sử dụng nhiều tài liệu, số liệu rất quan trọng và hữu ích, giúp tôi có thể nghiên cứu và hoàn thành Luận văn đúng tiến độ. Cuối cùng, tôi rất cảm ơn Gia đình, các Anh, Chị, Em học viên MPP7, các đồng nghiệp của tôi tại Phòng Quản trị Nguồn nhân lực và Phòng Pháp chế Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước Thành phố Hồ Chí Minh đã hỗ trợ, động viên, giúp đỡ trong suốt thời gian tôi tham gia khóa học Chính sách công tại Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 8 năm 2016 Tác giả Nguyễn Ngọc Quỳnh Yến
5. iii TÓM TẮT Giống như tất cả các "thành phố mới nổi" trên thế giới, Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đang phải đối diện với các thách thức từ yêu cầu phát triển cơ sở hạ tầng (CSHT) do quá trình đô thị hoá đem lại. Nhu cầu vốn để đầu tư phát triển CSHT đáp ứng yêu cầu phát triển của TP.HCM rất lớn nhưng các phương thức huy động vốn hiện tại chưa đem lại kết quả như kỳ vọng. Việc nghiên cứu các phương thức tài trợ cho CSHT cũng như kinh nghiệm huy động vốn tại các nước sẽ có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp TP.HCM nhận diện đầy đủ các nguồn lực, lựa chọn hình thức huy động vốn phù hợp và tìm ra các giải pháp khả thi để triển khai thực hiện hiệu quả. Tác giả luận văn sử dụng các lý thuyết của kinh tế học khu vực công về phân cấp tài khóa, chuyển giao nguồn lực giữa cấp trung ương và địa phương; tài trợ nợ của chính quyền địa phương; sự tham gia của khu vực tư nhân và hợp tác công - tư để phân tích kinh nghiệm thế giới cũng như thực tiễn huy động vốn phát triển CSHT ở Việt Nam và tại TP.HCM. Qua đó, khẳng định tầm quan trọng, vai trò của nguồn vốn ngân sách và các nguồn có tính chất tương tự ngân sách đối với đầu tư phát triển CSHT; đồng thời phát hiện những bất cập trong công tác huy động vốn phát triển CSHT tại TP.HCM, gồm có: (i) Các quy định về phân bổ, điều tiết ngân sách giữa trung ương và TP.HCM chưa tạo động lực để phát triển Thành phố; (ii) kỳ vọng vào mô hình PPP quá lớn trong khi các điều kiện cần thiết để triển khai thành công mô hình PPP chưa được chuẩn bị đầy đủ; (iii) TP.HCM chưa được trao các cơ chế phù hợp cũng như hệ thống quản lý hành chính chưa đủ năng lực để triển khai các kỹ thuật khai thác giá trị đất đai mới theo kinh nghiệm thế giới; (iv) Các định chế tài chính chuyên biệt chưa có đủ thẩm quyền để phát huy vai trò và đạt được hiệu quả như mong đợi. Luận văn đề xuất một số khuyến nghị nhằm giúp TP.HCM có thể huy động nguồn vốn đáp ứng nhu cầu đầu tư phát triển CSHT trong thời gian tới, trong đó quan trọng nhất là cần có một cơ chế đặc thù về phân cấp nguồn thu phù hợp với quy mô đô thị lớn cho Thành phố nhằm giúp gia tăng nguồn vốn ngân sách của TP.HCM để đầu tư phát triển CSHT; kiến nghị hoàn thiện khung pháp lý và các điều kiện cần thiết để thúc đẩy, nâng cao hiệu quả của các phương thức huy động vốn như phát hành TPCQĐP, hợp tác công – tư, tài trợ từ đất đai và phát huy vai trò của các định chế tài chính trung gian; tháo gỡ các nút thắt thể chế để tạo điều kiện cho TP.HCM phát triển tương xứng với tiềm năng./.
6. iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................. i LỜI CẢM TẠ ....................................................................................................................... ii TÓM TẮT ............................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG, HÌNH VẼ VÀ HỘP ........................................................................ ix CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU ........................................................................................................................ 1 1.1. Bối cảnh chính sách ................................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 3 1.4. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................................. 3 1.5. Phương pháp nghiên cứu và khung phân tích ......................................................... 3 1.6. Cấu trúc luận văn .................................................................................................... 3 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CÁC PHƯƠNG THỨC HUY ĐỘNG VỐN PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG ...................................................................................... 5 2.1. Tổng quan về CSHT và nguồn vốn phát triển CSHT ............................................. 5 2.1.1. Khái niệm cơ sở hạ tầng .................................................................................. 5 2.1.2. Nguồn vốn phát triển CSHT ............................................................................ 5 2.2. Các phương thức huy động vốn phát triển CSHT ................................................... 6 2.2.1. Sử dụng vốn ngân sách .................................................................................... 7 2.2.2. Sự tham gia của tư nhân ................................................................................... 9 2.2.3. Các kỹ thuật tài trợ dựa vào đất đai ............................................................... 10
7. v 2.2.4. Thông qua các định chế tài chính chuyên biệt ............................................... 10 2.3. Khung phân tích .................................................................................................... 11 CHƯƠNG 3 KINH NGHIỆM THẾ GIỚI VỀ HUY ĐỘNG VỐN PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG .................................................................................... 13 3.1. Kinh nghiệm thế giới về triển khai các phương thức huy động vốn phát triển CSHT ............................................................................................................................... 13 3.1.1. Sử dụng vốn ngân sách .................................................................................. 13 3.1.2. Sự tham gia của tư nhân ................................................................................. 17 3.1.3. Tài trợ dựa vào đất đai ................................................................................... 19 3.1.4. Thông qua các định chế tài chính chuyên biệt ............................................... 20 3.2. Nhận xét và các bài học rút ra về huy động vốn phát triển CSHT ........................ 22 3.2.1. Nguồn vốn từ ngân sách và các nguồn tài chính có tính chất tương tự ngân sách nên là nguồn tài trợ chính yếu đối với đầu tư CSHT. .......................................... 22 3.2.2. Sự tham gia của tư nhân trong tài trợ phát triển CSHT là nguồn tài chính bổ sung cho phát triển CSHT; tuy nhiên, cần lưu ý đảm bảo các điều kiện cần thiết để có thể triển khai PPP thành công. ..................................................................................... 23 3.2.3. Các kỹ thuật huy động vốn thông qua khai thác giá trị đất đai có khả năng trở thành nguồn tài chính quan trọng tài trợ phát triển CSHT, đặc biệt đối với các đô thị tăng trưởng nhanh tại các nước đang phát triển. .......................................................... 24 3.2.4. Các định chế chuyên biệt là những giải pháp bổ sung giúp nâng cao hiệu quả của các phương thức huy động vốn kể trên. ................................................................ 24 CHƯƠNG 4 THỰC TIỄN HUY ĐỘNG VỐN PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG CỦA VIỆT NAM VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ BẤT CẬP TRONG VIỆC HUY ĐỘNG VỐN PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................................................ 25
8. vi 4.1. Thực tiễn huy động vốn phát triển CSHT của Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng trong thời gian qua ............................................................................................ 25 4.1.1. Tổng quan về huy động vốn phát triển CSHT của Việt Nam thời gian qua .. 25 4.1.2. Tổng quan về tình hình đầu tư CSHT tại TP.HCM thời gian qua ................. 25 4.2. Những bất cập trong việc huy động vốn phát triển CSHT của TP.HCM thời gian qua ............................................................................................................................... 28 4.2.1. Các quy định về phân bổ, điều tiết ngân sách của TP.HCM và trung ương, giới hạn trần nợ vay của CQĐP chưa tạo động lực để phát triển Thành phố. ............. 28 4.2.2. Kỳ vọng vào mô hình PPP quá lớn trong khi các điều kiện cần thiết để triển khai thành công mô hình PPP chưa được chuẩn bị đầy đủ; chưa có các quy định rõ ràng về phân cấp nguồn thu từ tư nhân hóa. ................................................................ 31 4.2.3. TP.HCM chưa được trao các cơ chế phù hợp cũng như hệ thống quản lý hành chính chưa đủ năng lực để triển khai các kỹ thuật khai thác giá trị đất đai mới theo kinh nghiệm thế giới, đặc biệt là các kỹ thuật không cần thu hồi đất. ......................... 32 4.2.4. Các tổ chức trung gian để thúc đẩy huy động vốn phát triển CSHT của TP.HCM chưa phát huy được vai trò như kỳ vọng...................................................... 34 CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN - ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ ............................................................................. 37 5.1. Kết luận ................................................................................................................. 37 5.2. Đề xuất kiến nghị .................................................................................................. 38 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 42 PHỤ LỤC ........................................................................................................................... 45
9. vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ Tiếng việt ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á AFD Cơ quan phát triển Pháp BOO Xây dựng - Sở hữu - Kinh doanh BOT Xây dựng - Vận hành - Chuyển giao BT Xây dựng - Chuyển giao BTO Xây dựng - Chuyển giao - Kinh doanh CII Công ty cổ phần Đầu tư Hạ tầng kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh CQĐP Chính quyền địa phương CQTU Chính quyền trung ương CSHT Cơ sở hạ tầng DBFO Thiết kế - Xây dựng - Tài trợ - Vận hành FETP Chương trình giảng dạy Kinh tế Fullbright FINDETER Công ty Tài chính Phát triển chính quyền địa phương GDP Tổng sản phẩm nội địa GO Trái phiếu nghĩa vụ chung GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn HFIC Công ty Đầu tư Tài chính nhà nước Thành phố Hồ Chí Minh HIFU Quỹ Đầu tư phát triển đô thị Thành phố Hồ Chí Minh IIFF Tổ chức Đầu tư cơ sở hạ tầng IIGF Quỹ Bảo lãnh Hạ tầng Indonesia IPC Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Phát triển Công nghiệp Tân Thuận LDIF Quỹ đầu tư phát triển địa phương LGUGC Công ty bảo lãng đơn vị hành chính địa phương MDF Quỹ phát triển địa phương NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách nhà nước NUCA Cơ quan cộng đồng Đô thị mới của Ai Cập
10. viii ODA Nguồn hỗ trợ phát triển chính thức OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế PADDI Trung tâm Dự báo và Nghiên cứu đô thị PPP Đối tác công - tư UBND Ủy ban nhân dân TPCQĐP Trái phiếu chính quyền địa phương TPĐT Trái phiếu đô thị TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh WB Ngân hàng Thế giới WPPSS Hệ thống cung cấp điện công Washington TPĐT Trái phiếu đô thị WPPSS Hệ thống cung cấp điện công Washington