Luận văn Văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính

Nội dung tài liệu: Luận văn Văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Tạ Thị Hoàng Yến VĂN XUÔI VỀ CHIẾN TRANH CỦA ĐÌNH KÍNH LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thành phố Hồ Chí Minh - 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Tạ Thị Hoàng Yến VĂN XUÔI VỀ CHIẾN TRANH CỦA ĐÌNH KÍNH Chuyên ngành : Lí luận Văn học Mã số : 60 22 01 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHÙNG QUÝ NHÂM Thành phố Hồ Chí Minh - 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đề tài này là do chính tôi thực hiện, nghiên cứu. Các kết quả và số liệu tôi trình bày trong luận văn này là trung thực, không trùng với bất kì đề tài nào khác. Học viên Tạ Thị Hoàng Yến
4. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Phùng Quý Nhâm, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới quý thầy cô đã giảng dạy và đóng góp cho tôi trong quá trình học tập, thực hiện luận văn. Đồng thời, tôi cũng bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới quý thầy cô công tác tại Phòng Sau Đại Học trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi rất nhiều trong quá trình học tập và làm luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tp Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 9 năm 2017 Học viên Tạ Thị Hoàng Yến
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chương 1. NGƯỜI KỂ CHUYỆN TRONG VĂN XUÔI VỀ CHIẾN TRANH CỦA ĐÌNH KÍNH ......................................................... 11 1.1. Người kể chuyện ....................................................................................... 11 1.1.1. Người kể chuyện đồng sự và người kể chuyện dị sự .......................... 16 1.1.2. Người kể chuyện bên trong và người kể chuyện bên ngoài ............... 17 1.2. Các dạng người kể chuyện trong văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính ................................................................................................ 19 1.2.1. Vai trò của người kể chuyện đồng sự ................................................. 19 1.2.2. Vai trò của người kể chuyện dị sự ...................................................... 28 Tiểu kết ............................................................................................................... 38 Chương 2. ĐIỂM NHÌN TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI VỀ CHIẾN TRANH CỦA ĐÌNH KÍNH .................................... 39 2.1. Điểm nhìn trần thuật ................................................................................. 39 2.1.1. Điểm nhìn zero .................................................................................... 43 2.1.2. Điểm nhìn nội quan ............................................................................. 43 2.2. Các dạng điểm nhìn trần thuật trong văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính ................................................................................................ 45 2.1.1. Điểm nhìn zero .................................................................................... 45 2.2.2. Điểm nhìn nội quan cố định ................................................................ 50 2.3. Các motif thể hiện điểm nhìn trần thuật của Đình Kính về vấn đề chiến tranh ................................................................................................. 54 2.3.1. Từ motif con người khát khao đấu tranh giành lại độc lập................. 54
6. 2.3.2. Motif con người thức tỉnh lên án chiến tranh ..................................... 58 Tiểu kết ............................................................................................................... 63 Chương 3. KHÔNG GIAN – THỜI GIAN TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI VIẾT VỀ CHIẾN TRANH CỦA ĐÌNH KÍNH ....................................................................... 64 3.1. Không gian trần thuật ................................................................................ 64 3.1.1. Không gian trần thuật........................................................................ 64 3.1.2. Các dạng phối cảnh không gian trần thuật trong văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính ................................................................ 69 3.2. Thời gian trần thuật ................................................................................... 82 3.2.1. Thời gian trần thuật ........................................................................... 82 3.2.2. Các dạng phối cảnh thời gian trần thuật trong văn xuôi về chiền tranh của Đình Kính .......................................................................... 85 3.3. Ý nghĩa của sự phối cảnh không gian – thời gian trong văn xuôi viết về đề tài chiến tranh của Đình Kính .......................................................... 92 3.3.1. Phản ánh hiện thực và lịch sử chiến tranh .......................................... 92 3.3.2. Phản ánh tâm trạng của con người trong cuộc chiến và gợi mở nhiều suy niệm trong người đọc ......................................................... 96 Tiểu kết ............................................................................................................... 98 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 101
7. 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Dù đang sống trong thời hòa bình nhưng văn học viết về chiến tranh vẫn là đề tài lớn, là mảnh đất màu mỡ không bao giờ cạn kiệt với cả người sáng tác lẫn bạn đọc, người nghiên cứu văn học. Viết về chiến tranh để khẳng định rằng không ai muốn chiến tranh, đồng thời càng trân trọng hơn giá trị của hòa bình. Điều đó có nghĩa là viết về đề tài chiến tranh không chỉ giúp con người hiểu về một thời lịch sử đã qua mà còn giúp giữ gìn và trân trọng những giá trị thiêng liêng, cao đẹp của con người. 1.2. Vẫn là đề tài chiến tranh – một đề tài không mới cũng không cũ, nhưng tác giả Đình Kính đã mở rộng biên độ, khai thác nhiều vấn đề mới còn ẩn sâu trong lớp bụi thời gian. Bản thân tác giả cũng từng là một người lính trận nên ông am tường và yêu thích viết về chiến tranh. Ông chuyên viết về đề tài chiến tranh đặc biệt là về người lính biển – lĩnh vực chưa được nhiều nhà văn khai thác. Bên cạnh đó, đề tài hậu chiến cũng được ông quan tâm khai thác trong các sáng tác của mình. Thông qua các tác phẩm của mình, Đình Kính đã góp tiếng nói riêng của mình về đề tài người lính biển, thân phận của con người trong chiến tranh... Từ góc nhìn của một người lính, Đình Kính đã đào sâu thân phận con người trong chiến tranh, nhân danh quyền sống chính đáng của con người. Ngòi bút của Đình Kính đã phơi bày sự hi sinh quả cảm của những người lính trực tiếp tham gia chiến tranh, sự mất mát của những người vợ, những người con trong gia đình có người thân đi chiến trận. Các tác phẩm của Đình Kính đa dạng, trên nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, kí, báo chí. Các giá trị nội dung mà Đình Kính thể hiện trong sáng tác của mình là rất lớn. Đồng thời, tác phẩm của Đình Kính còn là bài ca trong trẻo về tình yêu, cuộc sống, những giá trị chân – thiện – mĩ.
8. 2 Không phải ngẫu nhiên mà tiểu thuyết Sóng chìm đạt giải thưởng của Hội nhà văn Việt Nam (2008) và Người của biển đạt giải thưởng Bộ quốc phòng (1989). Cùng với hai tác phẩm này, các tác phẩm khác của nhà văn Đình Kính đều phản ánh hiện thực và con người trong chiến tranh. 1.3. Tự sự học (Narratologie/Narratology) là một phân môn nghiên cứu cấu trúc diễn ngôn truyện kể. Tự sự học vừa kế thừa được những thành tựu ưu việt của các lĩnh vực nghiên cứu ra đời trước nó (rõ nét nhất là cấu trúc luận và thi pháp học) vừa có sự đóng góp, phát hiện thiên tài của các nhà khoa học hàng đầu như Roland Barthes, Genette, Todorov, Chatman, Rimon Kenan, H. White,... Tính hiệu quả của nó trong nghiên cứu văn chương đã được chứng thực trên phạm vi toàn thế giới và vẫn là một trong những phương pháp khoa học được áp dụng rộng rãi. Lí thuyết tự sự học hiện đại lần đầu tiên tập trung nghiên cứu vai trò của người trần thuật trong việc “can dự” vào cấu trúc văn bản, nói đúng hơn là “quá trình vận hành” của một cấu trúc truyện kể. Như vậy, có thể thấy rằng việc ứng dụng hệ thống lí thuyết tự sự học vào nghiên cứu văn học không chỉ giúp khám phá cấu trúc nội tại của tác phẩm mà còn chỉ ra vai trò, những đóng góp của nhà văn, với tư cách là người sáng tạo, người kể chuyện. Mặc dù chuyên ngành tự sự học đã trải qua hai giai đoạn là tự sự học kinh điển (narratologie classique) và tự sự học hậu kinh điển (narratologie post- classique) nhưng ở Việt Nam hiện nay, tự sự học vẫn đang là khuynh hướng nghiên cứu đang có tính thời sự. Nó đã và đang là một hướng nghiên cứu mới vừa hấp dẫn, vừa phức tạp trong giới lí luận – phê bình, đặc biệt tại các trường đại học của nước ta. Như vậy, trước nhu cầu nghiên cứu về lĩnh vực tự sự học, cũng như những đặc sắc về giá trị nội dung và nghệ thuật trong sáng tác của Đình Kính, chúng tôi mạnh dạn đi vào tìm hiểu, nghiên cứu đề tài: “VĂN XUÔI VỀ CHIẾN TRANH CỦA ĐÌNH KÍNH”. Đề tài mang ý nghĩa của sự vận dụng lí thuyết tự
9. 3 sự học vào việc nghiên cứu văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính. Hi vọng, đề tài của chúng tôi sẽ có một đóng góp nhất định trong việc nghiên cứu văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Trong luận văn này, chúng tôi chọn đối tượng nghiên cứu là văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính. Người viết tiến hành vận dụng lí thuyết tự sự học và các phạm trù tự sự học vào việc tìm hiểu nghiên cứu cấu trúc văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính. Cụ thể là tập trung nghiên cứu về người trần thuật, điểm nhìn trần thuật và không gian – thời gian trong các sáng tác văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Chúng tôi khảo sát và nghiên cứu tác phẩm văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính qua các văn bản sau đây: − Sóng của sông (1976), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội. − Đảo mùa gió (1981), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội. − Những người đổ bộ (1981),Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội. − Người của biển (1985), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội. − Sóng chìm (2007), Nxb Hội nhà văn, Hà Nội (in lần thứ 2). Đây là các tác phẩm văn xuôi về chiến tranh của Đình Kính mà chúng tôi sẽ khảo sát, nghiên cứu. 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 3.1. Về lịch sử nghiên cứu Đình Kính và các sáng tác của ông Đình Kính bắt đầu xuất hiện trên văn đàn vào những năm cuối của thập niên 70, với những tác phẩm văn xuôi viết về chiến tranh phản ánh những hi sinh, mất mát của những con người, những số phận. Bên cạnh đó, Đình Kính cũng có những tác phẩm viết về đề tài thế sự.
10. 4 Nhận định về văn xuôi Đình Kính, nhất là về mảng đề tài chiến tranh, cho đến nay vẫn chưa có một công trình nghiên cứu nào hoàn chỉnh và đầy đủ. Đa số tài liệu tham khảo mà chúng tôi có được chỉ là những bài phòng vấn, giới thiệu tác giả, tác phẩm và bài viết, bài báo nhỏ lẻ (ở dạng cảm nhận, nhận xét) được đăng tải ở một số trang điện tử trên Internet. Có thể kể ra một số bài tiêu biểu như: Đọc tiểu thuyết Sóng chìm của Đình Kính (Bài của Hoài Khánh trên kinh.html), Đọc hai góc nhìn tiểu thuyết Sóng chìm của Đình Kính (Bài đăng bài phỏng vấn nhà văn Đình Kính: Đề tài biển đảo trong văn học – Không chỉ giờ mới nóng trên trang van-hoc-khong-chi-gio-moi-nong-326687.vov, bài phỏng vấn Nhà văn Đình Kính: chỉ sợ tác phẩm rơi vào...khoảng trống của Trần Thanh Hà đăng trên trang pham-roi-vao-khoang-trong-326663/. Nhà văn Hào Vũ nhận xét về tiểu thuyết Sóng chìm: Khai thác sự bất ngờ ngẫu nhiên mang đầy tính bi kịch nhà văn Đình Kính đã thành công khi khắc hoạ hình tượng nhân vật trong Sóng chìm mang đến cho người đọc một hiểu biết mới một cách nhìn mới về một sự kiện lâu nay tưởng như đã cũ Đường Hồ Chí Minh trên biển. Ông cho rằng thủ pháp bất ngờ ngẫu nhiên mang đầy tính bi kịch là một khía cạnh đặc sắc của tác phẩm này. Dưới góc nhìn của nhà văn Hào Vũ: Đình Kính không chỉ kể lại chiến công thầm lặng của những chiến sĩ cách mạng họat động trong lòng địch. Với cảm quan của một nhà văn anh đã cố gắng đưa ra một cái nhìn cao hơn các sự kiện cái nhìn về thân phận con người trong chiến tranh. ( dang-noi-giua-dong-du-luan.html). Nhà văn Cao Năm nhận định: Với Sóng chìm, Đình Kính không đi sâu vào miêu tả những chiến sĩ cán bộ vượt qua khó khăn mà mở rộng tầm tư tưởng