Luận văn Văn xuôi Nguyễn Thị Kim Hòa dưới góc nhìn nữ quyền luận

Nội dung tài liệu: Luận văn Văn xuôi Nguyễn Thị Kim Hòa dưới góc nhìn nữ quyền luận

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- TRẦN NGỌC ÁNH VĂN XUÔI NGUYỄN THỊ KIM HÕA DƢỚI GÓC NHÌN NỮ QUYỀN LUẬN Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 8229030.04 Hà Nội - 2020
2. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 7 4. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 8 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 8 6. Đóng góp của luận văn .................................................................................. 8 7. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 9 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................................................................ 10 CHƢƠNG 1: LỊCH SỬ NỮ QUYỀN VÀ HÌNH TRÌNH NGHỆ THUẬT CỦA NGUYỄN THỊ KIM HOÀ .................................................................. 10 1.1. Khái lược về lịch sử nữ quyền ................................................................. 10 1.1.1. Khái niệm nữ quyền .............................................................................. 10 1.1.2. Sự ra đời và phát triển của nữ quyền luận ............................................ 11 1.1.3. Ý thức nữ quyền trong dòng văn học Việt Nam ................................... 13 1.2. Hành trình nghệ thuật của Nguyễn Thị Kim Hòa .................................... 17 1.2.1. Nguyễn Thị Kim Hòa và hành trình sáng tạo nghệ thuật ..................... 17 1.2.2. Quan điểm nghệ thuật của Nguyễn Thị Kim Hòa................................. 20 CHƢƠNG 2: Ý THỨC NỮ QUYỀN TRONG VĂN XUÔI NGUYỄN THỊ KIM HÕA QUA HỆ THỐNG NHÂN VẬT NỮ ........................................ 23 2.1. Nhân vật nữ - hình tượng trung tâm trong sáng tác của Nguyễn Kim Hòa . .23
3. 2.1.1. Nhân vật nữ - nhân vật chính trong văn xuôi Nguyễn Thị Kim Hòa ......................................................................................................................... 23 2.1.2. Những người phụ nữ bất hạnh .............................................................. 25 2.2. Ý thức nữ quyền của nhân vật nữ trong văn xuôi của Nguyễn Thị Kim Hòa .................................................................................................................. 33 2.2.1. Ý thức về vẻ đẹp và vai trò của người phụ nữ trong xã hội .................. 33 2.2.1.1. Ý thức về vẻ đẹp thân thể ................................................................... 33 2.2.1.2. Ý thức về thiên chức làm mẹ ............................................................. 37 2.2.2. Tinh thần đấu tranh cho bình đẳng giới .............................................. 408 2.2.2.1. Đấu tranh xóa bỏ quan niệm tòng thuộc và những ràng buộc ......... 408 2.2.2.2. Ý thức bình đẳng về dục tính ........................................................... 453 2.2.2.3. Người phụ nữ tự chủ trong mưu cầu hạnh phúc .............................. 497 CHƢƠNG 3: SẮC THÁI NỮ QUYỀN TRONG VĂN XUÔI NGUYỄN THỊ KIM HÕA NHÌN TỪ PHƢƠNG DIỆN BIỂU HIỆN ..................... 554 3.1. Điểm nhìn trần thuật ............................................................................... 554 3.1.1. Điểm nhìn bên ngoài ............................................................................. 55 3.1.2. Điểm nhìn bên trong ............................................................................ 620 3.2. Giọng điệu trần thuật .............................................................................. 675 3.2.1. Giọng điệu mỉa mai, châm biếm ......................................................... 675 3.2.2. Giọng điệu chiêm nghiệm, triết lí ....................................................... 742 3.2.3. Giọng điệu đậm chất trữ tình .............................................................. 786 3.3. Ngôn ngữ trần thuật ............................................................................... 842 3.3.1. Ngôn ngữ giàu cảm xúc ...................................................................... 842
4. 3.3.2. Ngôn ngữ mang tính phồn thực .......................................................... 931 PHẦN KẾT LUẬN ..................................................................................................................................... 986 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 99
5. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Bước ra khỏi mưa bom bão đạn chiến tranh, văn học sau năm 1986 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của ý thức cái tôi cá nhân. Không chỉ vậy, nhà văn còn có cái nhìn đa chiều để khai thác hiện thực ở nhiều góc độ. Với xu hướng dân chủ hóa, văn học hướng ngòi bút của mình để xác lập sự bình đẳng về giới. Luồng gió mới của thời đại với những đường lối Đổi mới đã trở thành cú hích cho sự xuất hiện của hàng loạt những cây bút nữ, đặc biệt ở thể văn xuôi sau năm 1986: Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Hảo, Phan Thị Vàng Anh, Y Ban Họ muốn trở thành người mang sứ mệnh tự hát khúc nhạc của thân phận nữ, tự khẳng định vẻ đẹp và vai trò, thiên chức của bản thân trong xã hội. Qua những trang văn, người cầm bút đã gián tiếp thể hiện “ý thức nữ quyền”. Và vấn đề về giới là điều văn học đương đại Việt Nam nói chung, Nguyễn Thị Kim Hòa nói riêng đã và đang còn trăn trở. 1.2. Nguyễn Thị Kim Hòa là nhà văn giàu nghị lực thuộc thế hệ 8x. Năm 2009, Kim Hòa cho ra đời sáng tác đầu tay. Với nỗ lực không ngừng nghỉ trên con đường văn chương, nhà văn họ Nguyễn đã dần khẳng định được ví trí của mình trong lòng bạn đọc. Nguyễn Thị Kim Hòa luôn có những tìm tòi, khám phá để phản ánh lên trang viết sự đa dạng của cuộc sống con người. Ngoài những “rung động đặc biệt” dành cho lứa tuổi thiếu nhi, nhà văn còn dành tình cảm đặc biệt của mình cho những người phụ nữ: “Tôi hay nghĩ về những người phụ nữ quanh tôi: Những người thân yêu ruột thịt, bạn bè, hàng xóm, những người quen sơ hay cả những người chưa gặp một lần. Tất cả họ, dù khác nhau về hoàn cảnh sống, gia đình hay vị trí xã hội, vẫn có chung nhau một khát khao cháy bỏng 1
6. khôn cùng về hạnh phúc. Câu chuyện về thứ khát khao ấy đeo đẳng tôi. Những bi kịch hay hạnh phúc từ thứ khát khao ấy ám lấy tôi. Dồn đuổi. Thôi thúc. Nên tôi viết” [17]. Việc tìm hiểu hình tượng nhân vật nữ trong sáng tác của Nguyễn Thị Kim Hòa dưới góc độ nữ quyền luận là cơ hội cho chúng tôi khám phá tư tưởng và nghệ thuật cũng như tâm hồn nhà văn. 1.3. Trong nửa thế kỉ qua, thế giới đã chứng kiến những biến chuyển quan trọng liên quan đến giới tính. Học thuyết nữ quyền đã ảnh hưởng đến nhiều ngành khoa học, đặc biệt là trong phê bình văn học. Nghiên cứu văn học dưới góc độ phê bình nữ quyền là hướng nghiên cứu đầy triển vọng và gợi mở nhiều hứng nghiên cứu. Ở Việt Nam, phê bình văn học nữ quyền chưa có bề dày lịch sử phát triển và trưởng thành. Việc vận dụng lí thuyết nữ quyền vào nghiên cứu tác phẩm chưa được chú ý đúng mực. Điều đó ảnh hưởng đến quá trình tiếp cận nội dung và nghệ thuật đứa con tinh thần của tác giả. Thực trạng nghiên cứu văn học đó và sức lôi cuốn của trang văn Nguyễn Thị Kim Hòa đã thôi thúc chúng tôi chọn lựa đề tài: Văn xuôi Nguyễn Thị Kim Hòa dưới góc nhìn nữ quyền luận. Thông qua đề tài này, chúng tôi muốn mở thêm một cánh cửa để bước sâu hơn vào thế giới nghệ thuật của Nguyễn Thị Kim Hòa. Đồng thời, chúng tôi còn xác định tầm ảnh hưởng của phê bình nữ quyền tới phương thức nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật nữ trong sáng tác của nhà văn. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Lịch sử nghiên cứu về nữ quyền trong văn xuôi Việt Nam sau năm 1986 2
7. Trước sự trỗi dậy của làn sóng nữ quyền, giới nghiên cứu văn học ở Việt Nam đã có những nhìn nhận khách quan về vấn đề này. Trong bài nghiên cứu Phê bình văn học nữ quyền, Lý Lan từng khẳng định: “Sự phát triển lực lượng nhà văn nữ trong gần một thế kỷ qua, nhất là ba thập niên gần đây và những thành tựu họ đạt được đã khẳng định sự tồn tại và khởi sắc của một nền văn học nữ Việt Nam đương đại, và thực tế này đòi hỏi những lí thuyết văn học tương thích để phân tích phê bình và đánh giá” [28]. Sự phát triển nhanh chóng về lực lượng nhà văn nữ và thành tựu họ đóng góp cho nền văn học nước nhà đã đặt ra nhiệm vụ mới cho giới phê bình, nghiên cứu. Mở đầu bài viết Những khúc quành của văn học nữ Việt Nam đương đại, Đoàn Ánh Dương có viết: “Chiến tranh kết thúc, rồi đất nước đổi mới, cùng với bước ngoặt của cả dân tộc, văn học nữ Việt Nam cũng từng bước chuyển mình” [9]. Giới phê bình nghiên cứu đã nhìn nhận sự chuyển mình của nền văn học nói chung và văn học nữ nói riêng. Dấn thân vào cuộc viết, nhà văn đã tạc tạo nên hình tượng người phụ nữ giữa cuộc sống đời thường ngổn ngang những âu lo, trăn trở. Năm 2006, Nguyễn Đăng Điệp trong bài viết Vấn đề phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam đương đại đã nhận xét: “Sự phát triển mạnh mẽ của đất nước và những nỗ lực tạo nên sự bình đẳng về giới kể từ 1986 đến nay đã tạo nên những tiền đề cơ bản để giúp người đàn bà thoát khỏi sự áp chế của đàn ông, khiến cho họ có khả năng tồn tại độc lập và có khả năng tự quyết số phận của mình. Người đàn bà không còn quanh quẩn nơi xó bếp mà đã tham gia nhiều hơn vào các hoạt động xã hội” [11]. Nguyễn Đăng Điệp nhận thấy hình ảnh người phụ nữ trong thời đại mới dám đứng lên đòi thế bình đẳng và khẳng định vị thế mình trong xã hội. Bởi lẽ đó, âm hưởng nữ quyền ngày càng rõ nét trong văn học Việt Nam đương đại. 3
8. Bùi Thị Thủy trong bài Dấu hiệu nữ quyền trong văn học nữ Việt Nam đương đại có viết: “Sự phát triển mạnh mẽ của đất nước và những nỗ lực tạo nên sự bình đẳng về giới kể từ 1986 đến nay đã tạo nên những tiền đề cơ bản để giúp người đàn bà thoát khỏi sự áp chế của đàn ông, khiến cho họ có khả năng tồn tại độc lập và có khả năng tự quyết số phận của mình. Người đàn bà không còn quanh quẩn nơi xó bếp mà đã tham gia nhiều hơn vào các hoạt động xã hội. Nhiều phụ nữ được cử giữ những chức vụ cao trong hệ thống chính trị. Nhưng quan trọng hơn, ý thức về giới một cách tự giác đã ăn sâu vào tâm thức của đội ngũ cầm bút và tạo nên âm hưởng nữ quyền trong văn học” [43]. Bùi Thị Thủy đã có những đánh giá về sự thay đổi vai trò của người phụ nữ trong xã hội. Từ thực tế trong hiện thực cuộc sống đã giúp các nhà văn tự ý thức được quyền và nghĩa vụ của người phụ nữ. Âm hưởng nữ quyền đã vang vọng trong các sáng tác làm nên làn sóng thay đổi tư tưởng đã ăn sâu trong tiềm thức của con người Việt Nam từ xưa đến nay. Cùng chung hướng nghiên cứu này, chúng ta không thể không kể đến một số bài viết như: Văn xuôi các nhà văn nữ sau 1975 nhìn từ diễn ngôn giới (Thái Phan Vàng Anh), Tản mạn về dục tính và nữ quyền (Nguyễn Vy Khanh), Quan niệm về thân thể người nữ trong văn học Việt Nam – một cái nhìn phác thảo (Mai Thị Hồng Tuyết – Hoàng Thị Duyên và công trình nghiên cứu công phu với tên Nữ quyền luận ở Pháp và tiểu thuyết nữ Việt Nam đương đại (Trần Huyền Sâm) Bước sang đầu thế kỉ XXI, nghiên cứu nữ quyền mới chỉ dừng lại ở những bài nghiên cứu đơn lẻ. Và đến năm 2008, lần đầu tiên có luận văn nghiên cứu sâu về phê bình nữ quyền. Với tâm huyết của mình, Hồ Khánh Vân đã bảo vệ thành công đề tài Từ lí thuyết phê bình nữ quyền nghiên cứu một số tác phẩm văn xuôi của các tác phẩm nữ Việt Nam từ năm 1990 đến nay. Và sau đó đã xuất hiện nhiều hơn những đề tài nghiên cứu, khóa luận, 4
9. luận văn nghiên cứu về vấn đề nữ quyền trong văn học. Đặc biệt giới nghiên cứu chú ý đến hai công trình luận án làm về xu hướng này của tác giả Nguyễn Thị Thanh Xuân và Mai Thị Thu. Đó là Vấn đề phái tính và âm 30 hưởng nữ quyền trong văn xuôi Việt Nam đương đại (Qua sáng tác của một số nhà văn nữ tiêu biểu) của tác giả Nguyễn Thị Thanh Xuân (Luận án tiến sĩ văn học – Học viện Khoa học xã hội – Năm 2013) và Luận án Tinh thần nữ quyền trong văn xuôi Việt Nam sau 1986 của tác giả Mai Thị Thu (Luận án tiến sĩ Ngữ văn – Trường Đại học sư phạm Hà Nội – Năm 2015). Đây được xem là hai công trình nghiên cứu khá chuyên sâu về ý thức nữ quyền trong các tác phẩm văn xuôi. Như vậy, thông qua các bài viết và công trình nghiên cứu, ta có thể thấy ý thức nữ quyền chỉ mới xuất hiện ở nước ta vào những năm cuối thể kỉ XX nhưng ảnh hưởng của nó để lại rất lớn. Lí thuyết về nữ quyền với những nội dung đúng đắn đã trở thành một điểm tựa thúc đẩy hành trình khám phá tác phẩm văn chương, đặc biệt là văn xuôi nữ. Từ những kết quả nghiên cứu, ta có thể nhận thấy vấn đề chung trong văn học Việt Nam đương đại là sự xuất hiện đông đảo của lực lượng các nhà văn nữ, đặc biệt họ đã tự cất tiếng nói riêng cho giới mình để tìm được sự bình quyền. Và có một sự thật hiển nhiên không thể chối bỏ là nữ quyền luận đã tác động lớn đến nhận thức của người cầm bút, đặc biệt là các nhà văn nữ - người tự cầm chìa khóa mở cánh cửa mới cho chính giới nữ. 2.2. Lịch sử nghiên cứu văn xuôi Nguyễn Thị Kim Hòa Với sức viết bền bỉ, Nguyễn Thị Kim Hòa đã cho ra đời hàng loạt những tác phẩm văn xuôi ghi dấu ấn như: Nho đắng, Đỉnh khói, Ngoài cửa sổ nắng tan (truyện ngắn); Cơn lũ vẫn chưa qua (truyện dài); Sa mạc & Những vệt nhớ (tản văn); Tay chị tay em, Thần Cupid có nhầm không, Cút cà cút kít, 5
10. Leng keng Noel, Công chúa nhỏ chăn cừu, Chiếc áo của Gián đất (sáng tác cho thiếu nhi). Trong cuộc thi truyện ngắn của Tạp chí Văn nghệ Quân đội năm 2013 – 2014, cô gái trẻ đến từ Ninh Thuận đã xuất sắc giành giải Nhất cuộc thi với 3 truyện ngắn: Hương thôn dã, Đỉnh khỏi và Thôi mùa cỏ cháy. Trong buổi trả lời phỏng vấn VanVN.Net, nhà văn Nguyễn Bình Phương – Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ quân đội đã nhận xét: “Ở chùm truyện đoạt giải nhất của Nguyễn Thị Kim Hòa thì mỗi truyện có một lối khai thác và cách đề cập tới thân phận con người riêng, sâu sắc mà cũng rất dữ dội. Đó là tác giả có kĩ thuật viết rất tốt, nhuần nhuyễn, không khiên cưỡng. Với những điều ấy, tôi nghĩ ban Chung khảo có căn cứ để hy vọng đây là một tác giả có nội lực đi bền bỉ để tiến tới một sự nghiệp chứ không chỉ là một cây bút trẻ của thời của đoạn” [19]. Nguyễn Xuân Thủy trong bài viết phần Phụ lục cuốn truyện ngắn Đỉnh khói từng nhận xét: “Tìm trong chữ nghĩa nhặt ra nụ cười” [19, tr. 173]. Ẩn sau mỗi câu, mỗi chữ là tình yêu đời, yêu người của nữ nhà văn. Một nụ cười mãn nguyện, một niềm vui hân hoan của Kim Hòa khi viết nên những điều đáng viết cho cuộc sống này. Các bài viết về văn xuôi Nguyễn Thị Kim Hòa đa phần là những bài báo điện tử mang tính chất giới thiệu sách, điểm tin, được viết với phong cách phê bình truyền thông cập nhật, ngắn gọn nhưng không đi sâu phân tích, cắt nghĩa, lí giải. Dưới đây là những bài viết tiêu biểu: - Thân phận và khát khao của người phụ nữ trong Đỉnh khói của Nguyễn Thị Kim Hòa. - Tác giả trẻ Nguyễn Thị Kim Hòa – Vượt qua khiếm khuyết để tỏa sáng. - Nguyễn Thị Kim Hòa: Đôi tay cày cánh đồng chữ - Thân phận người phụ nữ trong huyền ảo lịch sử. 6