Luận văn Vấn đề quyền con người và can thiệp nhân đạo trong Luật Quốc Tế

Nội dung tài liệu: Luận văn Vấn đề quyền con người và can thiệp nhân đạo trong Luật Quốc Tế

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ HỒNG XUYẾN VẤN ĐỀ QUYỀN CON NGƯỜI VÀ CAN THIỆP NHÂN ĐẠO TRONG LUẬT QUỐC TẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ HỒNG XUYẾN VẤN ĐỀ QUYỀN CON NGƯỜI VÀ CAN THIỆP NHÂN ĐẠO TRONG LUẬT QUỐC TẾ Chuyên ngành : Luật quốc tế Mã số : 60 38 01 08 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS.GVC. LÊ VĂN BÍNH HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Do vậy, tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Người cam đoan Phạm Thị Hồng Xuyến
4. MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ QUYỀN CON NGƯỜI ................................... 7 1.1. Lý luận chung về quyền con người .................................................................. 7 1.1.1. Khái niệm quyền con người .................................................................... 7 1.1.2. Lịch sử phát triển của tư tưởng về quyền con người - Các thế hệ quyền con người .................................................................................................. 9 1.2. Khái niệm pháp luật quốc tế về quyền con người ......................................... 11 1.3. Một số văn kiện quốc tế về quyền con người ................................................ 12 1.4. Nội dung pháp luật quốc tế về quyền con người ........................................... 14 1.5. Mối quan hệ giữa Luật quốc tế về quyền con người và Luật nhân đạo quốc tế ............................................................................................................... 18 1.6. Cơ chế bảo vệ và phát triển quyền con người trong luật quốc tế ................. 19 1.6.1. Cơ chế quốc tế về bảo vệ và phát triển quyền con người ..................... 20 1.6.2. Cơ chế quốc gia bảo vệ và phát triển quyền con người ........................ 24 Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CAN THIỆP NHÂN ĐẠO ĐỂ BẢO VỆ QUYỀN CON NGƯỜI TRONG LUẬT QUỐC TẾ ... 26 2.1.Lý luận chung về can thiệp nhân đạo .............................................................. 26 2.1.1.Khái niệm can thiệp nhân đạo ................................................................ 26 2.1.2. Mục đích, ý nghĩa của việc can thiệp nhân đạo .................................... 30 2.2. Can thiệp nhân đạo và các nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế hiện đại ...... 30 2.2.1. Can thiệp nhân đạo và nguyên tắc không dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế .................................................................. 31
5. 2.2.2. Can thiệp nhân đạo và nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau trong luật quốc tế ..................................................................... 34 2.3. Cơ sở pháp lý của can thiệp nhân đạo ............................................................ 35 2.4. Quy trình can thiệp nhân đạo trong pháp luật quốc tế ................................... 40 2.5. Hệ quả của can thiệp nhân đạo ....................................................................... 42 2.6. Can thiệp nhân đạo hay trách nhiệm bảo vệ .................................................. 44 2.7. Mối quan hệ giữa quyền con người và can thiệp nhân đạo .......................... 47 Chương 3: THỰC TIỄN CAN THIỆP NHÂN ĐẠO VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ, GIẢI PHÁP ................................................................................ 52 3.1. Thực tiễn can thiệp nhân đạo .......................................................................... 53 3.1.1. Can thiệp nhân đạo theo quyết định của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc .. 53 3.1.2. Can thiệp nhân đạo không theo nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ................................................................................................. 65 3.1.3. Tồn tại những vi phạm nghiêm trọng quyền con người và Luật Nhân đạo quốc tế nhưng chưa có động thái của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ... 74 3.2. Những bất cập của hoạt động can thiệp nhân đạo, giải pháp và kiến nghị .. 76 3.2.1. Những bất cập của hoạt động can thiệp nhân đạo ................................ 76 3.2.2. Những kiến nghị và giải pháp về can thiệp nhân đạo trong luật quốc tế hiện đại.................................................................................................... 78 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 86
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ASEAN : Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) AU : Liên minh châu phi (African Union) CH : Cộng hòa ĐƯQT : Điều ước quốc tế LHQ : Liên hợp quốc NATO : Tổ chức hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (Nord Atlantic Treaty Organization) NQ : Nghị quyết XHCN : Xã hội chủ nghĩa
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Tri thức về quyền con người có ý nghĩa quan trọng cho sự phát triển và tiến bộ của các xã hội cũng như là tiền đề cho sự phát triển đầy đủ về nhân cách và năng lực của mỗi cá nhân. Ở phạm vi rộng hơn, tri thức về quyền con người là tiền đề cho hòa bình và thịnh vượng của toàn nhân loại. Ai sinh ra đều có quyền được sống, được tự do và được mưu cầu hạnh phúc. Mỗi cá nhân được nhận sự bảo đảm bằng các quy định và các thiết chế trong pháp luật quốc gia cũng như pháp luật quốc tế. Luật quốc tế về quyền con người là tổng thề các nguyên tắc và quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ giữa các chủ thể luật quốc tế trong việc bảo vệ và phát triển các quyền cơ bản của con người ở từng quốc gia cũng như trên phạm vi toàn cầu. Các quốc gia có nghĩa vụ tôn trọng các quyền cơ bản của con người và hợp tác quốc tế trong việc bảo vệ, phát triển quyền con người trên cơ sở nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác và không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Luật pháp quốc tế cũng có những chế định nghiêm khắc để bảo vệ quyền con người và khi có sự vi phạm nhân quyền nghiêm trọng tại một quốc gia thì LHQ thông qua Hội đồng Bảo an có quyền sử dụng vũ lực quân sự để can thiệp vào quốc gia. Đây là quy định có tính “thiện chí, tích cực” trong pháp luật quốc tế. Tình hình quốc tế hiện nay đang diễn ra vô cùng phức tạp. Có rất nhiều cuộc xung đột vũ trang, xung đột sắc tộc ở phạm vi các quốc gia, khu vực. Đặc biệt là sự tồn tại và bành chướng của các tổ chức khủng bố thế giới với rất nhiều hành vi xâm hại nghiêm trọng đến quyền con người, để lại những hậu quả vô cùng nặng nền cho nhân loại. Từ một nhóm thuộc Al-Qaeda, Nhà 1
8. nước Hồi giáo tự xưng (IS) đang chứng tỏ là lực lượng khủng bố đáng sợ nhất hiện nay với những tội ác và hình phạt man rợ vi phạm nghiêm trọng các quyền con người hiện nay như hành quyết các con tin nước ngoài với hình thức man rợ như chặt đầu, thiêu sống, dìm xuống hồ rồi quay video, tiến hành thảm sát hàng loạt binh sỹ bại trận, xử bắn tất cả đàn ông, bắt phụ nữ và bé gái trở thành nô lệ tình dục Từ đó đặt ra một nhiệm vụ cấp bách của cộng đồng quốc tế nhằm tiêu diệt chủ nghĩa khủng bố để bảo vệ các quyền con người khỏi những xâm hại nghiêm trọng đó. Bên cạnh đó, nhiều quốc gia với ngọn cờ vi phạm nhân quyền ở để tiến hành can thiệp nhân đạo để sử dụng vũ lực can thiệp vào công việc nội bộ quốc gia khác với mục đích “nhân đạo”. Chính vì vậy, việc nghiên cứu nội dung quyền con người, mối quan hệ giữa quyền con người và can thiệp nhân đạo là cơ sở để giải quyết các vấn đề liên quan. Từ những lý do trên đây, học viên đã chọn và thực hiện nghiên cứu đề tài: “Vấn đề quyền con người và can thiệp nhân đạo trong luật quốc tế” với mong muốn kiến nghị một số giải pháp trong việc bảo vệ quyền con người. 2. Tình hình nghiên cứu Có rất nhiều các công trình nghiên cứu khoa học về quyền con người và về vấn đề can thiệp nhân đạo ở phạm vi trong và ngoài nước. Ở Việt Nam, việc nghiên cứu vấn đề quyền con người và vấn đề can thiệp nhân đạo đã được một số chuyên gia đề cập dưới các góc độ và ở phạm vi khác nhau. Về giáo trình và ấn phẩm khoa học: Giáo trình lý luận và pháp luật về quyền con người do tập thể tác giả Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng – Khoa Luật, ĐHQGHN 20011; Quyền con người, tập hợp những bình luận và khuyến nghị chung của Ủy ban công ước LHQ – sách tham khảo, 2
9. khoa Luật, ĐHQGHN, NXB CAND 2010; Bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật quốc tế - đề tài NCKH của PGS.TS Nguyễn Bá Diến và Hoàng Ngọc Giao, Luật quốc tế về quyền con người của nhóm dễ bị tổn thương – sách chuyên khảo – Khoa Luật ĐHQGHN, NXB Lao động xã hội 2010, Giới thiệu các văn kiện quốc tế về quyền con người: Khoa Luật – DDHQGHN . Về các bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành có liên quan: Tạp chí Luật học, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Tạp chí Nhân quyền đã đề cập đến vấn đề quyền con người, can thiệp nhân đạo ở cả phương diện lý luận và thực tiễn. Ở cấp độ luận văn và luận án tiến sỹ luật học: Một số đề tài nghiên cứu về quyền con người, can thiệp nhân đạo cũng đã được triển khai như: Can thiệp nhân đạo trong Luật quốc tế hiện đại -Ths. Nguyễn Thị Xuân Sơn; Can thiệp nhân đạo quốc tế - Ths. Ngô Văn Thìn; Can thiệp nhân đạo trong hoạt động giữ gìn hòa bình và an ninh quốc tế - Ths. Trần Thị Vân Trà Ngoài ra, chúng ta còn có thể kể đến các tài liệu khác trên các website như http: //nghiencuuquocte.net; Ở cấp độ quốc tế, có rất nhiều học giả trên thế giới nghiên cứu về vấn đề quyền con người và vấn đề can thiệp nhân đạo như Richard B. Lillich “Quyền con người - những vấn đề luật pháp, chính sách và thực tiễn”; Janis Mark W “Luật nhân quyền châu Âu - văn bản và tư liệu”; James T.H.Tang “Nhân quyền và quan hệ quốc tế ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương” và các bài viết được đăng trên các tạp chí chuyên ngành và trên website như bài viết của Philip Lynch “Hài hòa hóa luật nhân quyền quốc tế và chính sách pháp luật quốc gia: Sự hình thành và vai trò trung tâm nguồn luật quyền con người”.. 3
10. Những công trình nghiên cứu nói trên đã đề cập đến những vấn đề khác nhau về quyền con người: nghiên cứu lý luận về quyền con người; phân biệt quyền con người và quyền công dân; các thế hệ quyền con người; quyền con người trong pháp luật thực định Việt Nam, một số khía cạnh pháp lý, xã hội về quyền con người. Tuy nhiên chưa có nhiều đề tài nghiên cứu vấn đề can thiệp nhân đạo gắn với tình hình thực tiễn chính trị - xã hội của thế giới trong thời gian hiện nay. Nghiên cứu đề tài quyền con người và sự can thiệp nhân đạo sẽ hiểu được nội dung các quyền con người cụ thể trong luật pháp quốc tế, từ đó làm cơ sở để đánh giá thế nào là vi phạm nhân quyền một cách nghiêm trọng, và đánh giá sự cần thiết hay không cần thiết việc can thiệp nhân đạo vào quốc gia hay không khi có sự vi phạm nghiêm trọng quyền con người và tìm hiểu hệ quả của việc can thiệp nhân đạo vào công việc nội bộ của quốc gia. Nghiên cứu sự can thiệp nhân đạo để phân biệt được rõ học thuyết về can thiệp nhân đạo hiện nay có lỗi thời hay không, có nên bác bỏ học thuyết can thiệp nhân đạo hay không? Nghiên cứu học thuyết về can thiệp nhân đạo để phân biệt can thiệp nhân đạo với pháp luật nhân đạo quốc tế, tránh sự nhầm lần giữa hai khái niệm này. Nghiên cứu vấn đề can thiệp nhân đạo có ý nghĩa thực tiễn to lớn, là sơ sở để bảo vệ chủ quyền quốc gia, tránh các nước khác lợi dụng học thuyết can thiệp nhân đạo để dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực để can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia về quyền con người và hoạt động can thiệp nhân đạo trong luật quốc tế. 4