Luận văn Vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ XVIII - XIX qua một số trường hợp tiêu biểu

Nội dung tài liệu: Luận văn Vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ XVIII - XIX qua một số trường hợp tiêu biểu

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- ĐỖ THỊ VÂN VẤN ĐỀ NỮ SẮC TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỶ XVIII - XIX QUA MỘT SỐ TRƢỜHỢ NG P TIÊU BIỂU LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Hà Nội – 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- ĐỖ THỊ VÂN VẤN ĐỀ NỮ SẮC TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỶ XVIII-XIX QUA MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP TIÊU BIỂU Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số : 60220121 Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Văn Hưng Hà Nội - 2020
3. LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian đầu tư thực hiện, luận văn Vấn đề nữ sắc trong Văn học Trung Đại thế kỷ XVIII – XIX qua một số trường hợp tiêu biểu đã được hoàn thành đúng thời hạn. Đó là kết quả của một quá trình làm việc nghiêm túc với sự hỗ trợ nhiều mặt từ phía nhà trường, quý thầy cô cùng bạn bè, đồng nghiệp. Dù rất cố gắng nhưng luận văn vẫn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, rất mong nhận được ý kiến đóng góp, đề xuất để công trình nghiên cứu của chúng tôi hoàn thiện hơn. Trước tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến Tiến sĩ Phạm Văn Hưng, người đã hướng dẫn tôi thực hiện đề tài luận văn nói trên. Sự quan tâm, hướng dẫn, chỉ bảo tận tâm của Thầy đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến phòng Sau đại học trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN, các giảng viên cùng cán bộ thư viện trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho học viên cao học chuyên ngành Văn học Việt Nam khóa 62 chúng tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn tại trường. Sau cùng, tôi xin được cảm ơn những người thân trong gia đình, những người bạn, những người đồng nghiệp đã luôn động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong cả quá trình học tập và nghiên cứu luận văn. Đỗ Thị Vân
4. MỤC LỤC .MỞ ĐẦU 3 1. Lí do lựa chọn đề tài 3 2. Đố tượng và Phạm vi tư liệu 4 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 5 4. Phương pháp nghiên cứu 6 5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 6 6. Cấu trúc luận văn 7 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ NỮ SẮC 8 TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI VÀ SƠ BỘ KHẢO SÁT VẤN ĐỀ NỮ SẮC TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỶ X – XVII 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam 8 trung đại 1.2. Sơ bộ khảo sát vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ X – 11 XVII 1.2.1. Vấn đề nữ sắc dưới cái nhìn của các tác giả văn học Phật giáo thế kỷ X 12 – XVII 1.2.2. Vấn đề nữ sắc dưới cái nhìn của các tác giả văn học Nho giáo thế kỷ X 25 – XVII Tiểu kết Chương 1 35 Chƣơng 2: SỰ ĐỔI MỚI CỦA VẤN ĐỀ NỮ SẮC TRONG VĂN HỌC 37 VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỶ XVIII – XIX 2.1. Sự đổi mới của vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ 36 XVIII - XIX qua Chinh phụ ngâm khúc và Cung oán ngâm khúc 2.2. Sự đổi mới của vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ 57 XVIII - XIX qua Truyện Kiều Tiểu kết Chương 2 66 1
5. Chƣơng 3: SỰ BẢO LƢU CỦA VẤN ĐỀ NỮ SẮC TRONG VĂN HỌC 68 VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỶ XVIII – XIX 3.1. Sự bảo lưu của vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỉ 67 XVIII - XIX qua Hoàng Lê nhất thống chí 3.2. Sự bảo lưu của vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỉ 75 XVIII - XIX qua Đại Nam liệt truyện Tiểu kết Chương 3 80 KẾT LUẬN 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO 84 2
6. MỞ ĐẦU 1. Lí do lựa chọn đề tài “Cái đẹp có thể an ủi hay náo loạn, có thể thiêng liêng hay trần tục. Nó có thể làm phấn chấn, lôi cuốn, tạo cảm hứng, hoặc ớn lạnh. Nó có thể có tác động đến chúng ta theo vô số cách khác nhau. Nhưng nó chưa bao giờ bị nhìn nhận với sự thờ ơ: cái đẹp đòi hỏi phải được chú ý, nó nói trực tiếp với chúng ta bằng giọng nói thân tình. Nếu có người thờ ơ với cái đẹp, chắc chắn là vì họ không cảm nhận được nó.” [19, tr.7] Có thể nói rằngngười phụ nữ chính là hiện thân của cái đẹp ở, họ mang trong mình cả nét đẹp về nhân cách và cả tâm hồn. Từ lâu, hình ảnh người phụ nữ đã xuất hiện và trở thành một đề tài lớn của nhiều môn nghệ thuật. nết đẹp ẩn giấu sau vẻ ngoại dịu dàng duyên dáng, sự mạnh mẽ toát lên từ cốt cách tâm hồn của những người phụ nữ đã chiếm được tình cảm của các tác giả và tạo nên những áng văn chương bất hủ về vẻ đẹp của ho. Kể từ khi nền văn học chữ viết của Việt Nam được khai sinh, hình ảnh của người phụ nữ đã dần dần xâm nhập, và khắc sâu trong nền văn học nước nhà, nó đã gắn liền với nhiều bình diện của văn học trong quá trình phát triển. Trong Thần thoại Hi Lạp đã nói rằng: “Thượng đế đã lấy vẻ đầy đặn của mặt trăng, đường uốn cong của loài dây leo, dáng run rẩy của các loài cỏ hoa, nét mềm mại của loài lau cói, màu rực rỡ của nhị hoa, điệu nhẹ nhàng của chiếc lá, cảm giác tinh vi của vòi voi, cái nhìn đăm chiêu của mắt hươu, cái xúm xít của đàn ong, ánh rực rỡ của mặt trời, nỗi xót xa của tầng mây, luồng biến động của cơn gió, tính nhút nhát của con hươu rừng, sắc lộng lẫy của con chim công, hình nhuần nhuyễn của con chim yển, chất cứng rắn của ngọc kim cương, vị ngon ngọt của đường mật, khí lạnh lẽo của băng tuyết đức trung trinh của chim uyên ương đem mọi thứ ấy hỗn hợp lại, nặn thành người phụ nữ” [11, tr.4]. Có thể nói, người phụ nữ là biểu tượng của cái đẹp. Vẻ đẹp của người phụ nữ ngoài đời sống là cái tồn tại khách quan, và vẻ đẹp đó trong văn học là cái do người nghệ sĩ tạo ra. Nhưng vẻ đẹp ngoài đời sống và trong văn học được các nghệ sĩ tạo ra lại không hề đối lập nhau. Chúng là sự phản chiếu và cái được 3
7. phản chiếu, làm tiền để, làm luận chứng cho nhau. Vẻ đẹp của người phụ nữ luôn là một đề tài lớn trong văn học Việt Nam. Mỗi thời cái đẹp của phụ nữ, tiêu chuẩn về nét đẹp của phụ nữ, cách nhìn nhận thưởng thức vẻ đẹp ấy lại khác đi. Hơn thế, trong xã hội hiện nay, người phụ nữ đang dần khẳng định vị trí và vai trò của mình trong xã hội. Họ khẳng định được mình, tự nâng cao vai trò, vị thế của mình trong xã hội và góp phần xây dựng xã hội ngày càng tốt đẹp hơn. Người phụ nữ đang dần khẳng định được mình trong xã hội ngày nay, họ chủ động tạo lập cho mình thế bình đẳng trong xã hội khi so sánh với nam giới. Đó cũng là một phần lớn lí do, luận văn chọn đề tài là vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ XVIII - XIX. Xã hội Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ XVIII – thế kỉ XIX là một thời kì đầy biến động của lịch sử nước ta. Mỗi bước ngoặt của lịch sử đều ảnh hưởng và gắn liên với cuộc sống của con người trong giai đoạn đó. Đặc biệt là những người phụ nữ nói chung và những người có nhan sắc nói riêng. Cuộc sống của họ luôn bị chi phối, áp đặt và chịu nhiều bất công. Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Luận văn Vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ XVIII – XIX qua một số trường hợp tiêu biểu sẽ tiếp cận một khía cạnh khác trong đời sống của người phụ nữ xưa, những con người vừa có sắc đẹp, vừa có tài năng. Và lớp người này cũng chịu những đau khổ do tài sắc của mình đem lại, đó là nhân vật nữ sắc. Luận văn này sẽ góp phần bổ sung một góc nhìn về người phụ nữ nói chung, về người phụ nữ thời trung đại nói riêng từ góc nhìn văn hoá giúp cho người đọc thấy được phần nào thái độ của các nghệ sĩ khi truyền đạt cách nhìn nhận vấn đề của mình qua các tác phẩm, qua đó, giúp các nhà nghiên cứu có cái nhìn rõ ràng và sâu sắc hơn về vấn đề nữ sắc trong văn học Trung đại, cũng như có cái nhìn tổng quan hơn về các nhà văn, nhà thơ trong giai đoạn này. 2. Đối tƣợng và phạm vi tƣ liệu Luận văn nghiên cứu về vấn đề nữ sắc trong văn học trung đại Việt Nam qua các tác phẩm tiêu biểu như: Khóa hư lục (Trần Thái Tông), Quốc âm thi tập (Nguyễn Trãi), Bạch vân quốc ngữ thi tập (Nguyễn Bỉnh Khiêm), Truyền kỳ mạn lục (Nguyễn Dữ), 4
8. Chinh phụ ngâm khúc (Đặng Trần Côn và Bản dịch hiện hành, Cung oán ngâm khúc (Nguyễn Gia Thiều), Truyện Kiều (Nguyễn Du), Hoàng Lê nhất thống chí (Ngô gia văn phái) và Đại Nam liệt truyện (Quốc sử quốc triều Nguyễn) Luận văn chọn mốc thời gian XVIII - XIX vì đây là mốc thời gian quan trọng trong lịch sử cũng như tiến trình văn học – giai đoạn thời kì bước vào những sự cách tân trong tư tưởng và sáng tác. Trong giai đoạn này cách nhìn nhận vấn đề nữ sắc đã có những bước thay đổi nhất định. Việc chia luận văn thành các chương là nhìn theo sự vận động của bản thân, đối tượng được khảo sát. Những sáng tác nói về vấn đề nữ sắc trong văn học trung đại hết sức đồ sộ, với nhiều tác phẩm có đề tài và nội dung phong phú, đa dạng. Các đối tượng khảo sát được lựa chọn trong luận văn đều là những tác phẩm tiêu biểu của từng thời kỳ, có dung lượng ngắn ở nhiều thể loại (thơ, truyện thơ, chí ) và ngôn ngữ khác nhau (chữ Hán và chữ Nôm). Với các sáng tác: Khóa hư lục (Trần Thái Tông), Quốc âm thi tập (Nguyễn Trãi), Bạch vân quốc ngữ thi tập (Nguyễn Bỉnh Khiêm), Truyền kỳ mạn lục (Nguyễn Dữ) sẽ giúp người đọc phần nào thấy được cái nhìn của các tác giả trong giai đoạn văn học thế kỷ X – XVII. Những sáng tác ở phần sau có đều cập đến vấn đề nữ sắc một cách khá đầy đủ và chi tiết, có sự phong phú trong cả nội dung và hình thức nghệ thuật giúp khảo sát rõ hơn về sự đổi mới và bảo lưu của vấn đề nữ sắc trong văn học trung đại thế kỷ XVIII – XIX. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Luận văn sẽ đóng góp phần nào về việc nhìn nhận người phụ nữ trong thời trung đại đưa ra thêm một bình diện cách nhìn mới về vấn đề này. Nghiên cứu đề tài này, giúp chúng ta có cái nhìn mới về cái đẹp, về nghệ thuật, giúp con người có định hướng đời sống hoàn thiện, hoàn mỹ hơn. Luận văn góp phần đưa ra cái nhìn và cách đối xử với phụ nữ trong xã hội một cách đúng đắn, góp phần điều chỉnh một số nhận thức trong quản lí văn học và xã hội. Đây cũng là nghiên cứu để lí giải về quá trình sáng tác văn học trung đại khi viết về 5
9. người phụ nữ, giúp người đọc có thêm một góc nhìn về các tác phẩm có trong nghiên cứu này, cũng như văn học giai đoạn XVIII – XIX. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sẽ sử dụng những phương pháp nghiên cứu truyền thống của ngữ văn học, để nghiên cứu vấn đề này như: - Phương pháp văn hóa học: Đây là phương pháp đi tìm những ảnh hưởng không chỉ của văn hóa đối với văn học, mà còn truy nguyên đến cả các truyền thống văn hóa xa xưa của cộng đồng. Ở đây chúng tôi sử dụng phương pháp này để nêu lên các quan niệm về “nữ sắc” trong văn học trung đại Việt Nam. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp: khảo sát, đánh giá một trượng hợp cụ thể để nói lên thực tế đang diễn ra trong bối cảnh đời sống thực tế. Luận văn sử dụng phương pháp này, trong việc nghiên cứu những tác giả, tác phẩm tiêu biểu của từng giai đoạn để tìm ra đặc điểm chung về tư tưởng của các tác giả văn học trung đại Việt Nam từ thế kỷ XVIII - XIX. Ngoài ra, luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu thường gặp như: phương pháp lịch sử – xã hội, phương pháp tiếp cận thi pháp học, phương pháp tâm lí học cùng các thao thác khoa học như giải thích, phân tích, chứng minh, so sánh Tất cả các phương pháp nghiên cứu ở trên đều có sự phát triền và kế thừa, tất cả đều linh động trong cách sử dụng và mục đích chung nhất vẫn và phục vụ cho việc nhận diện và làm rõ đối tượng, đề tài của nghiên cứu này. 5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Với đề tài Vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ XVIII – XIX qua một số trường hợp tiêu biểu, Luận văn hy vọng sẽ đống góp được một cái nhìn mới và bao quát hơn về hình tượng người phụ nữ giai đoạn XVIII – XIX. Qua đó, tạo được cái nhìn bao quát, toàn diện về nhân vật nữ sắc, trở thành bước đệm cho sự nhìn nhận về hình tượng người phụ nữ. 6
10. Luận văn có nhiệm vụ bổ sung cho người đọc thấy được cách nhìn nhận về thân phận người phụ nữ của các tác giả văn học trung đại qua từng thời kỳ khác nhau. Góp phần bổ sung kiến thức về các tác giả văn học trung đại, về xã hội Việt Nam giai đoạn này qua đó còn thấy được văn hóa của con người thời kỳ này. 6. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, luận văn có cấu trúc gồm ba chương: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại và sơ bộ khảo sát vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ X – XVII Chƣơng 2: Sự đổi mới vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ XVIII – XIX Chƣơng 3: Sự bảo lưu của vấn đề nữ sắc trong văn học Việt Nam trung đại thế kỷ XVIII – XIX 7