Luận văn Văn bản quy phạm pháp luật - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

Nội dung tài liệu: Luận văn Văn bản quy phạm pháp luật - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THANH VÂN V¡N B¶N QUY PH¹M PH¸P LUËT - NH÷NG VÊN §Ò Lý LUËN Vµ THùC TIÔN Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN HOÀNG ANH HÀ NỘI - 2014
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN TRẦN THANH VÂN
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt Danh mục bảng MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT ....................................................................... 6 1.1. Văn bản quy phạm pháp luật và hệ thống văn bản quy phạm pháp luật .................................................................................................. 6 1.1.1. Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật ............................................ 6 1.1.2. Đặc điểm của văn bản quy phạm pháp luật ........................................ 9 1.1.3. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ............................................. 15 1.2. Vai trò của văn bản quy phạm pháp luật ........................................... 22 1.2.1. Pháp luật là cơ sở để xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa ............................................................................... 22 1.2.2. Văn bản quy phạm pháp luật là công cụ để thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội ............................................................. 22 1.2.3. Pháp luật bảo đảm thực hiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền lực nhân dân, bảo đảm công bằng xã hội ........................ 23 1.2.4. Văn bản quy phạm pháp luật là phương tiện bảo vệ quyền con người, quyền công dân góp phần thúc đẩy nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ......................................................................................... 24 1.2.5. Pháp luật xã hội chủ nghĩa tạo dựng những mối quan hệ mới, môi trường ổn định cho việc thiết lập các mối quan hệ hợp tác và phát triển ..................................................................................... 25
4. 1.2.6. Văn bản quy phạm pháp luật thúc đẩy tiến trình hội nhập quốc tế ......... 26 1.3. Quy trình xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật ....... 27 1.3.1. Lập chương trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật ................. 27 1.3.2. Soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật ............................................ 28 1.3.3. Thẩm định, thẩm tra lấy ý kiến đóng góp vào dự thảo văn bản quy phạm pháp luật .......................................................................... 28 1.3.4. Thảo luận thông qua tại cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật ................................................................... 31 1.3.5. Công bố văn bản quy phạm pháp luật .............................................. 31 1.4. Các tiêu chí đảm bảo chất lượng của văn bản quy phạm pháp luật................................................................................................ 32 1.4.1. Văn bản quy phạm pháp luật phải toàn diện, đồng bộ ...................... 32 1.4.2. Văn bản quy phạm pháp luật phải hợp pháp, thống nhất .................. 34 1.4.3. Văn bản quy phạm pháp luật phải hợp lý, khả thi ............................ 35 1.4.4. Văn bản quy phạm pháp luật phải chặt chẽ, rõ ràng, chính xác ........ 38 Chương 2: THỰC TRẠNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT VÀ BAN HÀNH VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .................................................................. 40 2.1. Đánh giá chung về thực trạng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện nay ................................................................................ 40 2.1.1. Những thành tựu của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện nay .......................................................................................... 42 2.1.2. Những tồn tại, hạn chế của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ........ 48 2.2. Thực trạng ban hành văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam hiện nay......................................................................................... 58 2.2.1. Tình hình công tác xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật .......................................................................................... 58 2.2.2. Những hạn chế nổi bật trong một số giai đoạn của quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật .................................................... 60
5. 2.3. Nguyên nhân những hạn chế của văn bản quy phạm pháp luật và quy trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật hiện nay ........... 67 2.3.1. Các bất cập trong quy định pháp luật ............................................... 67 2.3.2. Có quá nhiều chủ thể có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật và quá nhiều hình thức văn bản quy phạm pháp luật ............ 71 2.3.3. Công tác hoạch định chính sách chưa được đầu tư thích đáng .......... 73 2.3.4. Cơ chế huy động trí tuệ của nhân dân, xã hội chưa phát huy hiệu quả ........................................................................................... 73 2.3.5. Thiếu hướng dẫn về tổ chức thi hành pháp luật ................................ 74 2.3.6. Tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ tham gia vào công tác xây dựng pháp luật và theo dõi thi hành pháp luật còn nhiều hạn chế ..... 75 2.3.7. Nguồn lực tài chính dành cho công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật chưa được đảm bảo .................................................. 76 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT VÀ CÔNG TÁC XÂY DỰNG, BAN HÀNH VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT Ở NƯỚC TA TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ..... 78 3.1. Phương hướng nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật và công tác xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật.................................................................................... 78 3.1.1. Nâng cao tính hợp pháp, thống nhất, toàn diện, đồng bộ của văn bản quy phạm pháp luật ................................................................... 78 3.1.2. Đổi mới quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật ................ 79 3.1.3. Nâng cao năng lực của các chủ thể tham gia vào hoạt động xây dựng pháp luật ................................................................................. 80 3.1.4. Tăng cường hoạt động kiểm tra, xử lý văn bản quy phạm pháp luật ......... 80 3.2. Một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật ở nước ta hiện nay ............................................. 81
6. 3.2.1. Giải pháp nhằm nâng cao tính hợp pháp, thống nhất, toàn diện, đồng bộ của văn bản quy phạm pháp luật......................................... 81 3.2.2. Giải pháp đổi mới quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật ........ 83 3.2.3. Giải pháp nâng cao năng lực của các chủ thể tham gia vào hoạt động xây dựng pháp luật ................................................................. 85 3.2.4. Giải pháp tăng cường hoạt động kiểm tra, xử lý văn bản quy phạm pháp luật ................................................................................ 86 3.2.5. Các giải pháp khác nhằm nâng cao chất lượng xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật .................................................... 87 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 89
7. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT APEC Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ASEM Hội nghị Á – Âu HĐND Hội đồng nhân dân MEI Ministerial Effectiveness Index (chỉ số hiệu quả hoạt động xây dựng và thi hành pháp luật kinh doanh của các Bộ) PERQ Chương trình Cải thiện chất lượng chính sách QPPL Quy phạm pháp luật RIA Regulatory Impact Assessment (Dự báo tác động điều chỉnh của quy phạm pháp luật) UBND Ủy ban nhân dân UBTVQH Ủy ban thường vụ Quốc hội VBQPPL Văn bản quy phạm pháp luật VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam WTO Worrld Trade Organnization (Tổ chức Thương mại thế giới)
8. DANH MỤC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1. Các chủ thể có thẩm quyền ban hành và loại văn bản 72
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Nhà nước của dân, do dân và vì dân là một nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn hiện nay của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Để đạt được mục đính này, một trong những nhiệm vụ cấp thiết là chúng ta phải sớm hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng đồng bộ, thống nhất, hiệu lực và hiệu quả. Ngày 24/05/2005 Bộ chính trị đã ban hành Nghị quyết số 48-NQ/TW về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 trong đó đề ra mục tiêu: Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, khả thi công khai, minh bạch, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; đổi mới căn bản cơ chế xây dựng và thực hiện pháp luật; phát huy vai trò và hiệu lực của pháp luật để góp phần quản lý xã hội, giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế... [5]. Lý luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin chỉ ra rằng, quản lý xã hội bằng pháp luật là tốt nhất, có hiệu quả nhất. Ở nước ta, quan điểm trên được thể hiện tại Khoản 1 Điều 8 Hiến pháp 2013: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ” [61]. Như vậy có thể thấy vai trò của pháp luật là hết sức quan trọng, chất lượng của văn bản quy phạm pháp luật là một trong những vấn đề đáng bàn. Hiện nay hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn rất nhiều hạn chế, bất cập cần phải khắc phục như hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cồng kềnh, mâu thuẫn. Chất lượng văn bản 1
10. quy phạm pháp luật còn hạn chế. Hiệu lực, hiệu quả còn thấp. Kỹ thuật lập pháp còn yếu. Điều này đòi hỏi phải có sự nhận thức thống nhất về lý luận của văn bản quy phạm pháp luật như khái niêm, vai trò, quy trình xây dưng, tiêu chí bảo đảm chất lượng... và thực trạng của văn bản quy phạm pháp luật, cũng như hoạt động xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Từ đó, đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật và hoạt động xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Trước những vấn đề lý luận và thực tiễn nêu trên, là học viên cao học, chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật, khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Văn bản quy phạm pháp luật - Những vấn đề lý luận và thực tiễn” làm đề tài luận văn cho mình. Với mong muốn sử dụng các kiến thức đã học và tìm hiểu của bản thân để góp phần nghiên cứu một cách toàn diện, thấu đáo, có hệ thống cả về góc độ lý luận cũng như thực tiễn của văn bản quy phạm pháp luật. Mong rằng luận văn sẽ đóng góp một phần nhỏ bé vào kho tàng nghiên cứu về văn bản quy phạm pháp luật hiện nay, được coi như là một tài liệu tham khảo giúp cho những nhà hoạch định chính sách, nhà làm luật cải thiện chất lượng văn bản quy phạm pháp luật trong thời gian tới. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Đã có nhiều đề tài, công trình khoa học nghiên cứu xung quanh vấn đề liên quan đến văn bản quy phạm pháp luật như: “Kiểm tra xử lý văn bản quy phạm pháp luật hiện nay”. Luận án tiến sỹ Đoàn Thị Tố Uyên - Đại học Luật Hà Nội Hội thảo khoa học (Đại học Luật Hà Nội) chuyên đề: Hoàn thiện quy định pháp luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật. “Vai trò của Chính phủ trong quy trình lập pháp ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn”. Luận án tiến sỹ Trần Quốc Bình - Đại học Quốc Gia Hà Nội. 2