Luận văn Vai trò lịch sử của Nguyễn Thị Bích Châu trong sự nghiệp của nhà Trần qua các tài liệu Lịch sử - Văn hóa

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò lịch sử của Nguyễn Thị Bích Châu trong sự nghiệp của nhà Trần qua các tài liệu Lịch sử - Văn hóa

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thị Yến VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA NGUYỄN THỊ BÍCH CHÂU TRONG SỰ NGHIỆP CỦA NHÀ TRẦN QUA CÁC TÀI LIỆU LỊCH SỬ - VĂN HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thị Yến VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA NGUYỄN THỊ BÍCH CHÂU TRONG SỰ NGHIỆP CỦA NHÀ TRẦN QUA CÁC TÀI LIỆU LỊCH SỬ - VĂN HÓA Chuyên ngành : Lịch sử Việt Nam Mã số : 8229013 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ THANH THANH Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ “Vai trò lịch sử của Nguyễn Thị Bích Châu trong sự nghiệp nhà Trần qua các tài liệu lịch sử - văn hóa” là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của TS. Trần Thị Thanh Thanh. Kết quả của đề tài là trung thực. Tất cả những tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu đầy đủ. Tôi xin chịu trách nhiệm về đề tài nghiên cứu của mình. Tác giả luận văn Lê Thị Yến
4. Trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn thạc sĩ tôi luôn nhận được sự quan tâm, hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo trong khoa Lịch sử cùng với sự động viên giúp đỡ của bạn bè đồng nghiệp. Lời đầu tiên tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Thị Thanh Thanh người đã trực tiếp giúp đỡ, hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến toàn thể quý thầy cô trong khoa Lịch sử và Phòng Sau đại học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và cho đến khi thực hiện đề tài luận văn. Nhân dịp này tôi xin tỏ lòng biết ơn đến Thư viện Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Khoa học Xã hội Thành phố Hồ Chí Minh và Thư viện Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Xin cảm ơn Ban Giám đốc Trung tâm giáo dục thường xuyên Thanh Niên Xung Phong, Ban Giám hiệu Trường THCS Lê Quý Đôn đã không ngừng hỗ trợ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 12 năm 2018 Tác giả Lê Thị Yến
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 Chương 1. NHÂN VẬT LỊCH SỬ NGUYỄN THỊ BÍCH CHÂU VÀ BẢN KÊ MINH THẬP SÁCH QUA NGUỒN TƯ LIỆU LỊCH SỬ - VĂN HÓA .............................................. 6 1.1. Khái niệm .................................................................................................. 6 1.1.1. Nhân vật lịch sử ................................................................................. 6 1.1.2. Tư liệu lịch sử - văn hóa .................................................................... 6 1.2. Nhân vật lịch sử Nguyễn Thị Bích Châu qua tư liệu lịch sử - văn hóa .................................................................................................... 8 1.2.1. Quê hương, gia đình ........................................................................ 8 1.2.2. Vị trí của Nguyễn Thị Bích Châu trong triều Trần - Thời vua Trần Duệ Tông ......................................................................... 9 1.3. Kê minh thập sách và những bài học lịch sử ............................................ 17 1.3.1. Bối cảnh ra đời ................................................................................ 17 1.3.2. Nội dung .......................................................................................... 20 1.3.3. Bài học lịch sử từ bản Kê minh thập sách ....................................... 25 Tiểu kết chương 1 .......................................................................................... 42 Chương 2. NGUYỄN THỊ BÍCH CHÂU TRONG SỰ NGHIỆP GIỮ NƯỚC THỜI TRẦN VÀ TRONG TỤC THỜ ĐẠO MẪU.................................................................................. 44 2.1. Vai trò của Nguyễn Thị Bích Châu trong sự nghiệp dựng nước qua đối chiếu với các nhân vật phụ nữ triều Trần .......................................... 44 2.1.1. Triều Trần trong lịch sử Việt Nam - Dựng nước và giữ nước ...... 44
6. 2.1.2. Đánh giá vai trò của Nguyễn Thị Bích Châu qua đối chiếu với các nhân phụ nữ triều Trần ..................................................... 58 2.2. Nguyễn Thị Bích Châu và Đạo Mẫu ở Việt Nam nói chung và ở Kỳ Anh (Hà Tĩnh) nói riêng .................................................................... 66 2.2.1. Đạo Mẫu ở Việt Nam ...................................................................... 66 2.2.2. Đạo Mẫu ở Kỳ Anh (Hà Tĩnh) ........................................................ 71 Tiểu kết chương 2 .......................................................................................... 81 KẾT LUẬN ................................................................................................... 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 85 PHỤ LỤC
7. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại ngày nay, vai trò cũng như quyền lợi của người phụ nữ ngày càng được đề cao. Trong bối cảnh đó các nhà nghiên cứu lịch sử càng quan tâm nghiên cứu về những người phụ nữ nổi tiếng trong lịch sử để thấy những đóng góp lớn lao của họ cho lịch sử dân tộc. Có rất nhiều nhân vật nổi tiếng thời trung đại được giới sử học quan tâm như Dương Vân Nga, Trần Thị Dung, Huyền Trân, Ỷ Lan, An Tư, Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là liệu còn nhân vật nào trong lịch sử có đóng góp to lớn cho triều đại và dân tộc mà chưa được các nhà nghiên cứu quan tâm? Là một người nghiên cứu lịch sử, tôi rất quan tâm đến vai trò của phụ nữ trong lịch sử. Vì vậy, tôi quyết định chọn đề tài “Vai trò lịch sử của Nguyễn Thị Bích Châu trong sự nghiệp nhà Trần qua các tài liệu lịch sử - văn hoá” để làm đề tài nghiên cứu luận văn của mình. Sỡ dĩ tôi chọn đề tài này là vì những lý do sau đây: Thứ nhất, việc nghiên cứu lịch sử dân tộc rất quan trọng đặc biệt là lịch sử giữ nước, bên cạnh việc giữ nước, chống ngoại xâm thì việc xây dựng, bảo vệ chính quyền, vương triều cũng rất quan trọng. Đây được xem là một nội dung lịch sử có ý nghĩa khoa học và thực tiễn đối với ngày nay. Thứ hai, Nguyễn Thị Bích Châu là một nhân vật lịch sử có nhiều đóng góp quan trọng trong thời kỳ cuối triều Trần nhưng đến nay chưa có một công trình nào chính thức nghiên cứu sâu về bà, mặc dù nhân vật này đã tồn tại trong dân gian, trong truyền thống địa phương từ mấy trăm năm nay và được tôn thờ thành Thánh Mẫu, có đền thờ được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Qua công trình nghiên cứu này, tôi muốn góp thêm nhận thức mới về vai trò của Nguyễn Thị Bích Châu đối với dân tộc Việt Nam nói chung và triều Trần nói riêng.
8. 2 Thứ ba, là một người con ở mảnh đất Kỳ Anh (Hà Tĩnh), nơi được xem là nơi yên nghỉ và có di tích thờ nhân vật Nguyễn Thị Bích Châu, tôi muốn góp một phần nhỏ trong việc phục dựng cuộc đời cũng như đánh giá đúng công lao của bà để giúp nhân dân nơi đây hiểu thêm về vị “thánh Mẫu” mình tôn thờ. Thứ tư, việc thờ Mẫu ở huyện Kỳ Anh vẫn chưa được quan tâm nghiên cứu, mặc dù nghi lễ thờ Mẫu đã tồn tại ở đây rất lâu đời. Qua việc nghiên cứu nghi lễ thờ Mẫu ở Kỳ Anh, tôi muốn đóng góp thêm nhận thức về nghi lễ thờ Mẫu còn tồn tại ngày nay ở Kỳ Anh (Hà Tĩnh) nói riêng và cả nước nói chung. Thứ năm, việc nghiên cứu còn giúp tôi tích lũy được một số kinh nghiệm quý báu, nâng cao nhận thức của bản thân để sau khi ra trường có thể dạy tốt hơn ở trường phổ thông và độc lập nghiên cứu các đề tài khoa học giáo dục khác. Kết quả nghiên cứu của luận văn này để lại cho tôi những kinh nghiệm đầu tiên về nghiên cứu vai trò của người phụ nữ nói chung và nhân vật lịch sử nói riêng. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Một số tác giả trong nước đã nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến đề tài này. Có thể điểm qua một số công trình sau: Cuốn “Chế thắng phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu và Đền thiêng hải khẩu” (Nguyễn Khắc Mai và Trần Băng Thanh, 2015) là một tài liệu lịch sử văn hóa chủ yếu, là cơ sở để khai thác thông tin lịch sử cho đề tài. Sách này đã trình bày nội dung phần phiên âm và dịch nghĩa bản Kê minh thập sách bằng Hán văn, thu thập các tài liệu văn học liên quan đến nhân vật, chứng minh nhân vật Nguyễn Thị Bích Châu là có thật, và là tác giả của bản Kê minh thập sách. Đồng thời tập hợp ý kiến của nhiều tác giả đánh giá về giá trị của bản Kê minh thập sách và ngôi đền thờ Nguyễn Thị Bích Châu.
9. 3 Cuốn “Hải khẩu linh từ thần tích và lễ hội” của Ban quản lý di tích lịch sử đền thờ Nguyễn Thị Bích Châu (2013) đã đề cập đến cuộc đời và sự nghiệp, bản Kê minh thập sách, kiến trúc khu di tích Hải khẩu linh từ, lễ cổ truyền và văn tế, sắc phong nhân vật Nguyễn Thị Bích Châu. Cuốn “Đền thiêng ở cửa biển” (Phan Văn, 2012) cũng đã trích bài “Đền thiêng ở cửa biển” của tác giả Đoàn Thị Điểm và cung cấp một số thông tin về ngôi đền thờ Nguyễn Thị Bích Châu. Trong cuốn sách này tác giả Ngân Thanh gọi tên nhân vật là “Chế thắng phu nhân”. Cuốn “Giai thoại lịch sử Việt Nam (tập II)” (2012) do Kiều Văn tuyển soạn đánh giá nhân vật Nguyễn Thị Bích Châu, đặc biệt tác giả cuốn sách gọi bà là một bậc “Nữ lưu hào kiệt”. Cuốn “Nghệ An ký” của tác giả Bùi Dương Lịch đã viết lại cuộc sống trong cung, những trăn trở và những cuộc nói chuyện, những lời khuyên của Nguyễn Thị Bích Châu đối với vua Trần Duệ Tông. Cuốn “Những phi - hậu nổi tiếng của các triều đại Việt Nam” (2014) do Nhóm trí thức Việt biên soạn cũng có một phần nói về Quý phi Nguyễn Thị Bích Châu, đề cập đến cuộc đời, sự hy sinh vì nước của Nguyễn Thị Bích Châu, việc vua Lê Thánh Tông sắc phong và làm thơ điếu bà và bản Kê minh thập sách. “Truyền kỳ tân phả” của Đoàn Thị Điểm là một tác phẩm thuộc thể loại truyện truyền kỳ - một dạng tài liệu lịch sử văn hóa. Một trong những đặc điểm của thể loại truyền kỳ là thường bắt nguồn từ truyền thuyết, một phần của ký ức dân gian được thể hiện qua truyền thuyết, nhất là về các nhân vật lịch sử, sự kiện lịch sử, thể hiện thái độ và sự đánh giá của nhân dân, là lịch sử chưa thành văn được thiêng hóa và huyền thoại hóa. Nếu cố gắng bóc tách những huyền tích viền quanh truyền thuyết, có thể bất ngờ phát hiện được không ít cái lõi của sự thật được ẩn giấu ở bên trong. Bởi vậy, thông qua các câu chuyện truyền kỳ, có thể phát hiện đời sống nhiều thời đại mà các bộ
10. 4 thông sử, với các nguyên tắc ghi chép quan phương của sử quan triều đình, đã hầu như quên lãng. Các tài liệu trên đã cung cấp một lượng thông tin lịch sử quý báu để thực hiện đề tài. Tuy nhiên đề tài tôi nghiên cứu là Vai trò và đóng góp của Nguyễn Thị Bích Châu trong công cuộc dựng nước thời Trần qua các tài liệu lịch sử - văn hóa” thì các công trình trên không có hoặc ở mức độ khác. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vai trò và đóng góp của nhân vật Nguyễn Thị Bích Châu trong công cuộc dựng nước thời Trần và liên hệ ngày nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu giai đoạn dựng nước từ khi nhà Trần thành lập (1225) đến khi nhà Trần suy vong (1400). Công cuộc giữ nước với cuộc kháng chiến chống ngoại xâm dưới thời Trần được dùng làm cơ sở lịch sử cho các vấn đề nghiên cứu, từ đó nêu được sự đánh giá về vai trò và đóng góp của Nguyễn Thị Bích Châu. 4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu 4.1. Nguồn tài liệu ‒ Các tài liệu lịch sử văn hóa. ‒ Tài liệu thu thập thực tế tại địa phương có khu di tích thờ nhân vật Nguyễn Thị Bích Châu. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Lập trường lí luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong nghiên cứu lịch sử cùng với tổng hợp các tài liệu đã thu thập được là cơ sở, phương pháp chủ yếu để thực hiện đề tài. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu của chuyên ngành lịch sử là lịch sử và logic được phối hợp với các phương pháp như tổng hợp, so sánh,...