Luận văn Vai trò của phật giáo trong văn hóa Huế

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò của phật giáo trong văn hóa Huế

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -----------*****----------- VÕ QUỐC ĐỨC VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG VĂN HÓA HUẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÂU Á HỌC Hà Nội – 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -----------*****----------- VÕ QUỐC ĐỨC VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG VĂN HÓA HUẾ Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Châu Á học Mã số: 60 31 06 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS. TS. Mai Ngọc Chừ Hà Nội – 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng: - Luận văn Thạc sĩ này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học, chưa từng được công bố trong các công trình của ai khác. - Luận văn đã tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc, cầu thị. - Kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên cứu khác đã được tiếp thu một cách chân thực, cẩn trọng, có trích dẫn nguồn cụ thể trong luận văn. Tác giả luận văn Võ Quốc Đức
4. LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng tri ân tới GS.TS. Mai Ngọc Chừ , người hướng dẫn khoa học đã tận tình hướng dẫn và chỉ bảo không chỉ trong giới hạn nghiên cứu của đề tài luận văn, mà còn trong nhiều vấn đề khoa học khác. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban lãnh đạo Trường Đại Học Khoa Học Xã Hội Và Nhân Văn, quý thầy cô giáo trong khoa Đông phương học, thầy Bổn sư cùng chư tôn đức, huynh đệ, các thầy cô, bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi và động viên khích lệ trong suốt thời gian tôi học tập và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thành viên trong các Hội đồng đánh giá luận văn, bởi những góp ý của Hội đồng sẽ giúp tác giả luận văn có những tiến bộ trên con đường học tập và nghiên cứu. Tác giả luận văn Võ Quốc Đức
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 3 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................... 3 2. Giá trị khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài................................................................. 4 3. Lịch sử vấn đề .................................................................................................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 7 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................... 8 6. Đóng góp của luận văn ...................................................................................................... 8 7. Câu trúc luận văn ............................................................................................................... 8 NỘI DUNG ........................................................................................................................... 9 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ SỰ DU NHẬP PHẬT GIÁO VÀO VIỆT NAM VÀ TRUYỀN BÁ PHẬT GIÁO VÀO HUẾ ............................................................................. 9 1.1. Phật giáo và sự du nhập của Phật giáo vào Việt Nam ............................................... 9 1.1.1. Sự hình thành Phật giáo............................................................................................... 9 1.1.2. Sự du nhập Phật giáo vào Việt Nam .......................................................................... 11 1.1.3. Các thiền phái Phật giáo ở Việt Nam. ....................................................................... 12 1.2. Phật giáo ứ Hu - quá tr nh du nhập và những đặc điểm ..................................... 15 1.2.1. Từ Ô Châu Ô Rí đến Thuận Hóa-Phú Xuân- Huế ..................................................... 15 1.2.2. Thuận Hóa buổi đầu và quá trình du nhập Phật giáo ............................................... 16 1.2.3. Các dòng thiền có mặt tại Thuận Hóa ....................................................................... 18 Tiểu kết ................................................................................................................................ 22 CHƢƠNG 2: VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG VĂN HÓA VẬT CHẤT XỨ HUẾ ..................................................................................................................................... 23 2.1. Vai trò Phật giáo trong các mộc bản ở Hu ............................................................. 23 2.1.1. Mộc bản và giá trị lịch sử .......................................................................................... 23 2.1.2. Mộc bản Phật giáo tại Huế ........................................................................................ 25 2.1.3. Ý nghĩa và giá trị mộc bản Phật giáo Huế ................................................................. 28 2.2. Vai trò Phật giáo trong các ki n trúc chùa tháp ứ Hu ........................................ 30 2.2.1. Kiến trúc chùa tháp Phật giáo ................................................................................... 30 2.2.2. Kiến trúc chùa tháp Phật giáo xứ Huế ...................................................................... 33 2.2.3. Giá trị chùa Huế ........................................................................................................ 35 1
6. 2.3. Vai trò Phật giáo trong văn hóa ẩm thực ngƣời Hu .............................................. 36 2.3.1. Quan điểm của Phật giáo về ẩm thực ........................................................................ 36 2.3.2. Văn hóa ẩm thực chay của Thiền môn xứ Huế .......................................................... 38 2.3.3. Văn hóa ẩm thực chay của Phật tử tại gia và người dân Huế ................................... 40 Tiểu kết ................................................................................................................................ 43 CHƢƠNG 3: VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG VĂN HÓA TINH THẦN CỦA NGƢỜI DÂN XỨ HUẾ ..................................................................................................... 44 3.1. Vai trò Phật giáo trong nghi lễ tâm linh ngƣời Hu ................................................ 44 3.1.1. Quan điểm và quy cách thờ cúng của người Huế ...................................................... 44 3.1.2. Sự ảnh hưởng tương hỗ của Phật giáo đối với tín ngưỡng tâm linh của người Huế 46 3.2. Vai trò Phật giáo trong các lễ hội xứ Hu ................................................................. 49 3.2.1. Các lễ hội Phật giáo Huế trở thành lễ hội chung của xứ Huế ................................... 49 3.2.2. Ảnh hưởng Phật giáo trong một số lễ hội khác ở Huế .............................................. 53 3.3. Vai trò Phật giáo trong văn hóa lối sống người xứ Huế ............................................... 56 3.3.1. Ứng xử với thiên nhiên ............................................................................................... 57 3.3.2. Ứng xử giữa con người với con người ....................................................................... 60 Tiểu kết ................................................................................................................................ 63 KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 64 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 67 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 73 2
7. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Huế là mảnh đất nằm ở miền Trung Việt Nam, lưng dựa vào dãy Trường Sơn hùng vĩ, mặt hướng ra biển Đông mênh mông. Địa giới phía Bắc giáp với tỉnh Quảng Trị ở sông Ô Lâu, phía Nam giáp Thành phố Đà Nẵng ở núi Hải Vân. Với lịch sử hình thành và phát triển hơn 700 năm, Huế đã tích tụ cho mình một nền văn hóa sâu đậm và đặc trưng. Huế là kinh đô của triều đại nhà Nguyễn - chế độ phong kiến cuối cùng của Việt Nam nên những giá trị vật chất và tinh thần của Phong kiến vẫn hiện diện. Hệ thống cung đình hoàng thành, hệ thống lăng tẩm của vua chúa, hệ thống chùa chiền xưa cổ cùng với những khung hệ giá trị văn hóa tinh thần đã làm nên diện mạo một vùng đất kinh kỳ đậm đà bản sắc. Văn hóa xứ Huế trở thành di sản chung của nhân loại. Huế là thành phố có 5 danh hiệu UNESCO ở Việt Nam: Quần thể Di tích Cố đô Huế vào năm 1993; Nhã nhạc cung đình Huế vào năm 2003; Mộc bản triều Nguyễn vào năm 2009; Châu bản triều Nguyễn vào năm 2014 và Hệ thống thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế vào năm 2016. Đồng hành cùng với việc hình thành và phát triển vùng đất này, Phật giáo đã có đóng góp rất nhiều làm nên giá trị văn hóa của xứ Huế. Ngay từ thời còn thuộc đất Chăm, xứ này đã có Phật giáo của Chăm. Đến khi lưu dân Việt vào khai hoang lập làng, rồi chúa Nguyễn cát cứ xây dựng chính quyền riêng biệt cho đến khi trở thành kinh đô của triều Nguyễn, Phật giáo luôn luôn được ưu tiên phát triển, là nền tảng tư tưởng bản lề cho kế sách phát triển đất nước. Huế không những là nơi địa linh phát xuất nhân kiệt mà còn là nơi lưu dấu ấn Phật giáo từ thế kỷ 14 cho đến nay. Nếu văn hóa được định nghĩa như là đỉnh cao của những thành tựu cả về đời sống vật chất lẫn tinh thần, thì Phật giáo khởi sinh và hội tụ trên đất Huế chính là suối nguồn đóng góp những thành tựu của văn hóa Huế. 3
8. Từ buổi đầu du nhập, Phật Giáo đã nhanh chóng hòa mình vào tín ngưỡng dân gian, lan rộng và ảnh hưởng sâu xa trong mọi tầng lớp, từ thành thị đến làng quê, từ tầng lớp nông phu cho đến hàng quý tộc. Dù là lúc rực rỡ huy hoàng hay là lúc ngã nghiêng suy yếu, Phật giáo Huế vẫn luôn sánh bước kề vai đi cùng phát triển xã hội và văn hóa miền đất xứ Huế, là bộ phận văn hóa bất khả phân ly của nền “văn hóa Huế”. Nó đã trở thành sức mạnh tâm linh để bảo vệ, che chở, phụng sự cho nhiều thế hệ. Cũng chính nhờ sự hài hòa vững chắc giữa đạo pháp và dân tộc mà ngày nay, Huế được xem là nơi cổ kính với bao thuần phong mỹ tục. Do vậy nói đến Huế người ta thường nói là “vùng đất Phật”, “xứ sở của những ngôi chùa”, chính bởi sự hiện diện mật tập của số lượng lớn chùa chiền trên một diện tích khiêm tốn. Người Huế khi sinh ra đã sớm tập quen với tiếng chuông chùa, với câu kinh tiếng kệ, một ngày hai buổi công phu sớm chiều. Tiếng chuông âm vang nơi thâm sơn cùng cốc, vọng xuống dòng sông, đi sâu vào lòng mỗi người, xua đuổi mọi tạp niệm. Thiết nghĩ, bản thân là người gốc xứ Huế cũng là người xuất gia theo Phật giáo. Trong quá trình sinh sống và tu học tại Huế, bản thân cảm nhận Phật giáo ảnh hưởng rất sâu đậm đến văn hóa xứ Huế. Phật giáo đóng vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân Huế. Con người xứ Huế sống ung dung, bình đạm, trầm lặng nhưng hiền hòa và đời sống nội tâm rất phong phú. Phong cách này có phần do môi trường, thổ nhưỡng, khí hậu nhưng một phần lớn là ảnh hưởng Phật giáo.Với mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé của mình vào việc tôn vinh văn hóa Phật giáo Huế, người viết đã chọn đề tài Vai trò của Phật giáo trong văn hóa Huế làm đề tài nghiên cứu cho Luận văn thạc sĩ của mình. 2. Giá trị khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài Những kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm sáng tỏ giá trị của Phật giáo trong văn hóa Việt Nam. Một cách trực tiếp, đề tài góp phần xây dựng cơ sở đánh giá vai trò của Phật giáo trong văn hóa xứ Huế. 4
9. Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là tư liệu tham khảo hữu ích, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về Phật giáo và vai trò của Phật giáo đối với con người xứ Huế. 3. Lịch sử vấn đề Phật giáo và văn hóa Phật giáo là thành tố có ảnh hưởng sâu đậm trong văn hóa Việt Nam nói chung và văn hóa Huế nói riêng. Việc nghiên cứu Phật giáo Huế cũng như văn hóa Phật giáo Huế là chủ đề của nhiều chuyên luận, bài nghiên cứu công phu từ trước đến nay. Trước hết là vấn đề nghiên cứu văn hóa Huế. Huế có một nền văn hóa đa dạng và nhiều đặc trưng nên đã thu hút rất nhiều các nhà nghiên cứu văn hóa quan tâm và tìm hiểu. Chẳng hạn những công trình của Nguyễn Đắc Xuân với Văn hóa cố đô, Nxb Thuận Hóa năm 1997; Hồ Vĩnh với Dấu tích văn hóa thời Nguyễn, Nxb Thuận Hóa năm 1998 Đặc biệt các nhà nghiên cứu người Huế như Phan Thuận An, Nguyễn Hữu Thông, Trần Đức Anh Sơn, Trần Đại Vinh, Trần Đình Hằng, Hoàng Ngọc Vĩnh với hàng loạt công trình đồ sộ. Ở đây chúng tôi nghiên cứu Phật giáo ảnh hưởng đến văn hóa Huế nên sẽ quan tâm các công trình liên quan đến Phật giáo và văn hóa Phật giáo. Đầu tiên có thể kể đến công trình tiêu biểu như Lịch sử Phật giáo Đàng Trong của Nguyễn Hiền Đức do Nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh phát hành năm 1995, trình bày về quá trình du nhập, hình thành và phát triển của Phật giáo vào Đàng Trong Việt Nam. Chi tiết hơn về Phật giáo xứ Huế có cuốn Lịch sử Phật giáo xứ Huế của Thích Hải Ấn – Hà Xuân Liêm, Nxb Văn hóa Sài Gòn, 2006; Những chùa tháp Phật giáo ở Huế của Hà Xuân Liêm, Nxb Văn hóa thông tin, 2007; Chư tôn thiền đức Phật giáo Thuận Hóa của Thích Trung Hậu- Thích Hải Ấn, Nxb Văn Hóa Sài Gòn, 2010 đã khái quát quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo xứ Huế. Các tác giả phân tích và khẳng định những giá trị nổi bật 5
10. cùng sự phát triển của Phật giáo xứ Huế cũng như những ảnh hưởng đến đời sống tâm linh người dân xứ Huế. Liên quan đến việc nghiên cứu ảnh hưởng của Phật giáo đến đời sống của người dân Huế cũng như những đặc trưng của Phật giáo Huế đã có các Luận văn của Tăng Ni sinh viên tại Học viện Phật giáo như tác giả Thích Nữ Từ Tịnh làm đề tài “Những nét đặc trưng của Phật giáo Huế” vào năm 2005; Thích Nữ Liên Minh với đề tài “Ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống người dân xứ Huế” vào năm 2001; Thích Nữ Nguyên Hải với đề tài Một vài nét đẹp trong lịch sử Phật giáo Thuận Hóa năm 2001; Thích Thiện Trì với đề tài “Ảnh hưởng của văn hóa Phật giáo qua các lễ hội xứ Huế” năm 2009 Tuy nhiên những công trình này chưa đi sâu phân tích một cách toàn diện và hệ thống sự ảnh hưởng của Phật giáo đối với văn hóa Huế. Từ góc độ ảnh hưởng của Phật giáo đến kiến trúc xứ Huế có thể thấy những công trình của Nguyễn Hữu Thông với tựa đề Mỹ thuật Huế nhìn từ góc độ ý nghĩa và biểu tượng trang trí, Nxb Thuận Hóa 2001; công trình của Phan Thuận An có tựa đề Kiến trúc cố đô Huế, Nxb Đà Nẵng 2006 đã chỉ ra những nét đặc trưng của kiến trúc xứ Huế, đặc biệt chỉ ra được những ảnh hưởng tương quan giữa kiến trúc Huế với kiến trúc Phật giáo Huế. Bên cạnh đó còn nhiều bài viết liên quan trực tiếp đến kiến trúc chùa Huế được tuyển đăng trên Tạp chí Liễu Quán số 15 tháng 8/2018 như “Chùa Huế trong nguồn mạch đời sống văn hóa-tâm linh xứ Huế” của Nguyễn Hữu Thông-Lê Thọ Quốc; “Đặc trưng biểu tượng trang trí tại các ngôi chùa Huế” của Đặng Vinh Dự; “Kiến trúc chùa Huế-giá trị của một di sản giữa lòng thành phố di sản của Nguyễn Phước Bảo Đàn; “Một vài đặc điểm vườn chùa Huế truyền thống” của Lê Anh Tuấn; “Kiến trúc, cảnh qua chùa làng vùng Thuận Hóa: Khảo sát chùa Giác Lương” của Lê Đình Hùng – Nguyễn Thăng Long; “Đặc trưng kiến trúc chùa Khuôn hội ở Huế” của Lê Thị Như Khuê 6