Luận văn Vai trò của phật giáo đối với việc bảo vệ môi trường hiện nay ở huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội: Thực trạng và những vấn đề đặt ra

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò của phật giáo đối với việc bảo vệ môi trường hiện nay ở huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội: Thực trạng và những vấn đề đặt ra

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- NGUYỄN THỊ THU THẢO VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG HIỆN NAY Ở HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội - 2020 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- NGUYỄN THỊ THU THẢO VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG HIỆN NAY Ở HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Tôn giáo học Mã số: 60 22 03 09 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG: NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN THỊ KIM OANH TS. NGUYỄN THÚY THƠM HàNội - 2020 2
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả điều tra trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trên bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày ..... tháng ..... năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thu Thảo 1
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG ....................................................................................... 14 1.1. Một số khái niệm căn bản ............................................................................... 14 1.2. Cơ sở lí luận về vai trò của Phật giáo đối với vấn đề bảo vệ môi trường ...... 17 1.2.1. Cơ sở lí luận về vai trò của Phật giáo đối với vấn đề bảo vệ môi trường tự nhiên .............................................................................................................. 17 1.2.2. Cơ sở lí luận về vai trò của Phật giáo đối với việc bảo vệ môi trường xã hội .. 25 Tiểu kết chƣơng 1 ................................................................................................ 34 Chƣơng 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ MÔI TRƢỜNG TẠI HUYỆN ĐÔNG ANH VÀ THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Ở HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI HIỆN NAY . 35 2.1. Một số vấn đề về môi trƣờng tại huyện Đông Anh hiện nay .................... 35 2.1.1. Một số vấn đề về môi trường tự nhiên ..................................................... 35 2.1.2. Một số vấn đề về môi trường xã hội ........................................................ 40 2.2. Thực trạng về vai trò của Phật giáo đối với việc bảo vệ môi trƣờng ở huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội hiện nay .................................................. 45 2.2.1. Thực trạng về vai trò của Phật giáo đối với việc bảo vệ môi trường tự nhiên . 45 2.2.2. Thực trạng về vai trò của Phật giáo đối với việc bảo vệ môi trường xã hội .. 56 Tiểu kết chƣơng 2: ............................................................................................... 62 Chƣơng 3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ KHUYẾN NGHỊ NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Ở HUYỆN ĐÔNG ANH HÀ NỘI ......................................................................... 64 3.1. Một số vấn đề đặt ra trong việc phát huy vai trò của Phật giáo đối với việc bảo vệ môi trƣờng ........................................................................................ 64 3.1.1. Một số vấn đề đặt ra trong việc phát huy vai trò của Phật Giáo đối với vấn đề bảo vệ môi trường tự nhiên .................................................................... 64 3.1.2. Một số vấn đề đặt ra trong việc phát huy vai trò của Phật giáo đối với việc bảo vệ môi trường xã hội ........................................................................... 70 2
5. 3.2. Một số khuyến nghị nhằm phát huy vai trò của Phật giáo đối với vấn đề bảo vệ môi trƣờng ở huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội .............................. 74 3.2.1. Khuyến nghị đối với các cấp chính quyền ............................................... 74 3.2.2. Khuyến nghị đối với Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam huyện Đông Anh và Tăng Ni trên địa bàn huyện ......................................................... 76 3.2.3. Khuyến nghị đối với các tín đồ Phật tử và người dân huyện Đông Anh. 77 Tiểu kết chƣơng 3 ................................................................................................ 77 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 81 PHỤ LỤC 3
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết đề tài Bảo vệ môi trường tự nhiên, xây dựng môi trường xã hội tốt đẹp là một trong những nhân tố quan trọng hàng đầu thúc đẩy xã hội phát triển về mọi mặt. Tại Việt Nam, cùng với quá trình đi lên của đất nước, vấn đề môi trường là một trong những mối quan tâm hàng đầu của toàn xã hội, được xem là một trong những chiến lược quốc gia, được Đảng và nhà nước quan tâm sâu sắc. Nhận thức được tầm quan trọng đó, các tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng luôn nỗ lực hết mình, chú trọng đến vấn đề chung tay xây dựng môi trường tự nhiên và môi trường xã hội trong quá trình đồng hành cùng dân tộc. Các tôn giáo, trong đó có Phật giáo đã tham gia ký kết “ Chương trình phối hợp về bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2015 – 2020”. Sau 4 năm thực hiện, đã thu được nhiều kết quả. Với tinh thần nhập thế sâu sắc, Phật giáo là sợi dây liên kết vô hình tạo nên mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với thiên nhiên, với cộng đồng xã hội. Về môi trường tự nhiên, đạo Phật xây dựng thói quen ứng xử với môi trường tự nhiên theo lối tích cực và lành mạnh.Với tinh thần từ bi, cứu khổ cứu nạn và những triết lí mang tính khoa học như thập nhị nhân duyên, tứ diệu đế, nhân quả... Phật giáo hình thành nên thế giới quan, giúp con người hiểu được bản chất của thiên nhiên, mối liên hệ giữa con người với tự nhiên, hướng con người đến những giá trị sống cao đẹp. Việc xây dựng môi trường xã hội cũng được Phật giáo quan tâm đặc biệt, trong Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã nêu rõ phương châm hoạt động của Giáo hội: “Lý tưởng giác ngộ chân lý, hòa hợp chúng, hòa bình và công bằng xã hội của giáo lý đức Phật nhằm phục vụ Dân tộc, Tổ quốc và nhân loại chúng sinh, là tôn chỉ của Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Giáo hội Phật giáo Việt Nam hoạt động theo phương châm “ Đạo Pháp- Dân tộc- Chủ nghĩa Xã hội”, trên cơ sở kính ngưỡng, phụng hành Giáo pháp, giới luật Phật chế và tuân thủ Pháp luật nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam”[10, Tr 4]. Thông qua tinh thần từ bi, coi trọng 4
7. mối quan hệ bình đẳng giữa con người với con người, Phật giáo hun đúc việc xây dựng môi trường xã hội một cách bền vững. Đông Anh được biết đến là mảnh đất giàu truyền thống văn hoá, gắn liền với thủ đô nghìn năm Thăng Long Hà Nội; nằm bên bờ sông Hồng, với vị trí thuận lợi nằm ở cửa ngõ thủ đô, có bề dày truyền thống lịch sử văn hoá, Phật giáo du nhập vào Đông Anh từ những ngày đầu mới hình thành, luôn đồng hành cùng với vùng đất địa linh nhân kiệt này. Các thế hệ chư tôn đức tăng ni, tu sĩ, cư sĩ tại huyện luôn nỗ lực phối hợp với các cấp chính quyền trong công cuộc vận động người dân thực hiện tốt công tác bảo vệ môi trường tự nhiên và môi trường xã hội bằng nhiều hình thức khác nhau. Trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, “với vị trí quan trọng của Thủ Đô, Đông Anh là huyện đang được Trung Ương, Thành phố Hà Nội quy hoạch phát triển thành khu đô thị hiện đại phía Bắc sông Hồng, nhiều dự án về kinh tế, văn hóa- xã hội đã và đang được triển khai. Các dự án này tạo cho Đông Anh có cơ hội phát triển đa dạng cả về kinh tế, văn hóa, xã hội trong những năm tiếp theo [1, Tr 266]. Cùng với sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, đời sống nhân sinh sẽ có nhiều biến đổi theo chiều hướng ngày càng đa dạng, con người phải đối mặt với nhiều vấn đề và áp lực trong cuộc sống, môi trường cũng sẽ thay đổi tiêu cực. Trước thực trạng như vậy, tinh thần nhập thế của Phật Giáo huyện Đông Anh cũng cần có những định hướng và phương thức mới. Cần hạn chế những mặt tiêu cực, những vấn đề mà người ta thường thấy còn tồn tại ở Phật Giáo trước đây, phát huy những mặt tích cực theo định hướng của Đảng và nhà nước nhằm xây dựng hình ảnh Phật Giáo đứng vững trong lòng người dân huyện. Với nền tảng và sức ảnh hưởng của Phật Giáo trên địa bàn huyện, cùng với sự phối hợp của Ban Trị sự Phật Giáo Huyện Đông Anh và các Chùa trên địa bàn, Phật Giáo sẽ phát huy được vai trò và sức mạnh của mình trong vấn đề bảo vệ môi trường, đồng hành cùng tiến trình đi lên của huyện nói riêng và của nước ta nói chung. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vai trò của Phật Giáo với môi trường tại Việt Nam, tuy nhiên chưa có một công trình nào liên quan trực tiếp đến vai trò 5
8. của Phật giáo đối với việc bảo vệ môi trường tại huyện Đông Anh. Với những lí do trên đây, tôi chọn đề tài “Vai trò của Phật Giáo đối với việc bảo vệ môi trường hiện nay ở huyện Đông Anh Thành Phố Hà Nội, thực trạng và những vấn đề đặt ra” làm đề tài nghiên cứu luận văn của mình. Hy vọng luận văn sẽ góp phần nhỏ bé vào việc áp dụng giáo lí Phật Giáo trong việc bảo vệ môi trường tại huyện Đông Anh nói riêng và tại Việt Nam nói chung. 2. T nh h nh nghiên c u Bảo vệ môi trường tự nhiên, xây dựng môi trường xã hội tốt đẹp là một trong những vấn đề được các tôn giáo, trong đó có Phật giáo quan tâm sâu sắc. Thông qua quá trình nghiên cứu và tìm hiểu, chúng tôi được tiếp cận với nguồn tài liệu phong phú về Phật Giáo và vai trò của đạo Phật đối với những vấn đề này. Tuy nhiên, để đi sâu vào nghiên cứu và tập trung vào đề tài chúng chia thành những nhóm tài liệu sau: Thứ nhất các công trình liên quan đến hật giáo iệt Nam nói chung , hật giáo huyện ông nh nói riêng và quan đi m, ảnh hưởng của hật iáo đối với môi trường tự nhiên, môi trường xã hội Trước hết phải kể đến tác phẩm “ Lịch sử Phật Giáo Việt Nam” (gồm 3 tập) của tác giả Lê Mạnh Thát xuất bản vào năm 2006 [24], [25], [26], trên cơ sở tổng hợp những tài liệu và khắc phục những hạn chế lịch sử về quan điểm và phương pháp luận nghiên cứu của một số công trình trước đây, tác giả đem đến cho người đọc cái nhìn tổng quát về sự xuất hiện của Phật Giáo tại Việt Nam, cách thức tiếp thu tư tưởng, sự nhận thức Phật Giáo của nhân dân và vai trò của Phật Giáo trong sự nghiệp đấu tranh và duy trì bản sắc truyền thống văn hoá Việt Nam. Ngoài ra còn một số tác phẩm như “Việt Nam Phật giáo sử luận” của Nguyễn Lang [34],[35]; “Tư tưởng Phật giáo Việt Nam” của Nguyễn Duy Hinh. Những công trình trên cung cấp một cách khá toàn diện về lịch sử và đặc điểm Phật giáo Việt Nam. Về Phật Giáo Thăng Long Hà Nội, theo chúng tôi có liên quan mật thiết đến Phật Giáo huyện Đông Anh, có thể kể đến một số tác phẩm như “Đời sống tôn giáo tín ngưỡng Thăng Long” của tác giả Đỗ Quang Hưng, xuất bản năm 2010, [7] cuốn 6
9. sách gồm có 3 phần trong đó ở Phần 2 tác giả đã khái quát về những đặc điểm và vai trò của Phật Giáo tại Thăng Long- Hà Nội qua các giai đoạn và đúc kết lại bằng những đặc điểm của Phật Giáo Thăng Long, Hà Nội. Tác giả đã nêu lên ba luận điểm quan trọng như sau: “thứ nhất, Thăng Long là nơi mà Phật Giáo Bắc Tông, bộ phận quan trọng nhất của Phật Giáo Việt Nam xuất hiện và phát triển rực rỡ với nhiều lĩnh vực có ý nghĩa tiêu biểu nhất; thứ hai Phật giáo Việt Nam nói chung sớm được Việt hóa, trở thành một bộ phận quan trọng của hệ ý thức của các nhà nước phong kiến độc lập. Đồng thời có những đóng góp quyết định cho việc hình thành nền văn minh Đại Việt. Trong đó, dù Phật giáo bác học hay Phật giáo dân gian đều có vai trò riêng của mình. Trong quá trình ấy, vị trí của Phật giáo Thăng Long- Hà Nội được xem là cái nôi, nơi trải nghiệm và đúc kết nhất là những thế kỉ đầu tiên của nền độc lập; thứ ba, Phật Giáo Lý- Trần là triều đại đã giải quyết mẫu mực mối quan hệ giữa tôn giáo và chính trị tạo nên một truyền thống Phật Giáo nhập thế tiêu biểu nhất. Kinh thành Thăng Long và Phật Giáo Thăng Long cũng là nơi nuôi dưỡng và phát triển truyền thống đó” [7, Tr 93]. Ngoài ra, Phật Giáo Thăng Long còn được đề cập ít nhiều trong các công trình nghiên cứu chung về Phật Giáo thời Lý, Phật giáo Hà Nội như cuốn sách “Phật Giáo đối với tín ngưỡng của người Việt thời Trần” của tác giả Nguyễn Thúy Thơm [37], bên cạnh đó phải kể đến cuốn sách: kỷ yếu Chùa Diên Phúc với 1000 năm Thăng Long, Hà Nội, Nxb Lao Động 2010, của viện nghiên cứu truyền thống và phát triển [64], cuốn sách khái quát về sự du nhập và phát triển của Phật Giáo tại huyện Đông Anh và một số xã trên địa bàn huyện ngược theo dòng lịch sử, đặc biệt là dưới tiều đại nhà Lý. Về các kinh kệ, tài liệu liên quan đến giáo lí và quan niệm của Phật Giáo về xây dựng môi trường (bao gồm môi trường tự nhiên và môi trường xã hội): kinh Pháp cú, kinh trường A Hàm, có những kinh đề cập đến sự răn dạy của đức Phật về xây dựng lối sống đạo đức và mối quan hệ giữa con người với con người, ngoài ra việc xây dựng nền tảng đạo đức và bảo vệ môi trường được đức Phật đề cập đến trong các kinh: kinh trung bộ, kinh trường A Hàm, kinh Trung A Hàm, Kinh Tăng Nhất Hàm, Kinh Pháp Cú, Kinh Kim Cang.... Trong nghiên cứu này 7
10. chúng tôi đề cập đến kinh điển như một thước đo để đánh giá quan điểm của đức Phật trong việc nhìn nhận mối liên hệ giữa con người với con người,con người với tự nhiên và xã hội. Bên cạnh kinh điển đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề Phật giáo chung tay bảo vệ môi trường. Tiêu biểu là các cuốn sách: Phật giáo và môi trường của tác giả Thích Nhật Từ và Thích Đức Thiện [51]. Các tác giả đã thu thập từ các bài tham luận được trình bày tại hội thảo quốc tế về: “Quan điểm Phật giáo hướng đến thành tựu đạt được những Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ của Liên Hiệp Quốc” đã diễn ra trong ngày Đại lễ Phật Đản Vesak của Tổ chức Liên Hiệp Quốc năm 2014 (The United Nations Day of Vesak 2014) tại Việt Nam. Cuốn sách này liên quan đến những khía cạnh cốt yếu của vấn đề: Hưởng ứng Phật giáo đối với việc nóng lên Toàn cầu và Bảo vệ Môi trường. Các tác giả nhìn lại những chính sách trước đây và đưa ra nguyên nhân vì sao những giải pháp quá khứ không mang lại hiệu quả. Tác giả Thích Giác Duyên (2012) có cuốn sách “ tìm hiểu về Phật Giáo với sự lành mạnh” . Bên cạnh đó còn một số bài viết riêng rẽ công bố trên các tạp chí như: Tạp chí nghiên cứu tôn giáo, Tạp chí triết học, nghiên cứu lí luận... cũng đề cập nhiều đến vấn đề Phật Giáo với môi trường. Về thực tiễn tại Việt Nam, có bài viết “Phật giáo với bảo vệ môi trường ở Việt nam”, tạp chí nghiên cứu tôn giáo, số 9 (123), 2014, tr. 12- 19, Ngô Văn Trân.[31] Bài viết góp phần làm rõ giá trị của Phật Giáo của Phật giáo với bảo vệ môi trường ở Việt Nam. Theo ông, tiếng nói đạo đức về môi trường của Phật Giáo Việt Nam sẽ góp phần lay chuyển tâm thức của tín đồ và quần chúng tín đồ Phật Giáo theo hướng tích cực, phù hợp với đạo đức môi trường trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa. Ngoài ra, có thể kể đến bài viết “Phật giáo với mục tiêu phát tri n bền vững và bảo vệ môi trường” của Thượng tọa Thích Huệ Thông , theo Tác giả “ cả cuộc đời Đức Phật là một nhân chứng sống động của một con người sống chan hòa, luôn tôn trọng, yêu thương muôn loài để gìn giữ và bảo vệ sự cân bằng sinh thái. Đức Phật cũng chính là một nhà lãnh đạo, tiên phong đầu 8