Luận văn Vai trò của nhà nước trong lĩnh vực thi hành án dân sự (Qua thực tiễn tỉnh Thanh Hóa)

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò của nhà nước trong lĩnh vực thi hành án dân sự (Qua thực tiễn tỉnh Thanh Hóa)

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Công trình đƣợc hoàn thành KHOA LUẬT tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội LÊ TRUNG KIÊN Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH Đào Trí úc VAI TRÒ CỦA NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Phản biện 1: (QUA THỰC TIỄN TỈNH THANH HÓA) Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Phản biện 2: Mã số : 60 38 01 Luận văn đƣợc bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. tóm tắt luận văn thạc sĩ luật học Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2012. Có thể tìm hiểu luận văn hà nội - 2012 tại Trung tâm tƣ liệu - Thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tƣ liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội 1 2
2. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÕ CỦA NHÀ NƢỚC TRONG 7 LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Nội dung và đặc điểm của lĩnh vực thi hành án dân sự 7 1.1.1. Khái niệm thi hành án dân sự 7 1.1.2. Đặc điểm của thi hành án dân sự 10 1.1.2.1. Thi hành án dân sự mang bản chất hành chính - tư pháp 10 1.1.2.2. Chủ thể bắt buộc trong quan hệ thi hành án dân sự là Cơ 12 quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên và đương sự (người phải thi hành án, người được thi hành án) 1.1.2.3. Đảm bảo quyền yêu cầu, tự nguyện và thỏa thuận thi hành 13 án của các bên đương sự 1.1.2.4. Trình tự, thủ tục thi hành án dân sự theo quy định của pháp 14 luật về thi hành án dân sự 1.2. Quản lý nhà nước đối với lĩnh vực thi hành án dân sự 15 1.2.1. Sơ lược lịch sử quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án 15 dân sự 1.2.2. Khái niệm chung về quản lý nhà nước 17 1.2.3. Nội dung cơ bản của quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi 19 4
3. hành án dân sự 1.2.4. Các nguyên tắc quản lý 19 1.2.5. Hình thức, phương pháp quản lý nhà nước đối với lĩnh vực 22 thi hành án dân sự 1.2.6. Nội dung cụ thể và thủ tục quản lý nhà nước đối với lĩnh vực 23 thi hành án dân sự 1.2.7. Chủ thể quản lý 27 1.3. Khung pháp luật về thi hành án dân sự hiện nay ở nước ta 28 1.4. Xã hội hóa hoạt động thi hành án dân sự và vai trò hỗ trợ 34 của Nhà nước Chương 2: VAI TRÕ CỦA NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC THI 37 HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở THANH HÓA HIỆN NAY 2.1. Thực trạng hoạt động thi hành án dân sự tại Thanh Hóa 37 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Thanh Hóa 37 2.1.2. Sơ lược quá trình tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự tại 39 Thanh Hóa 2.1.3. Thực trạng hoạt động thi hành án dân sự tại Thanh Hóa 44 2.1.3.1. Hoạt động nghiệp vụ thi hành án dân sự 44 2.1.3.2. Hoạt động tổ chức, cán bộ 46 2.1.3.3. Hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự 49 2.1.3.4. Về cơ sở vật chất 50 2.1.3.5. Hoạt động phối hợp trong thi hành án dân sự và vai trò chỉ 51 đạo của Ban Chỉ đạo thi hành án dân sự các cấp 2.2. Thực trạng vai trò của nhà nước và quản lý nhà nước đối với 54 lĩnh vực thi hành án dân sự tại Thanh Hóa 2.2.1. Thực trạng pháp luật về thi hành án dân sự tại Thanh Hóa 56 hiện nay 5
4. 2.2.2. Thực trạng về quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án 62 dân sự tại Thanh Hóa 2.2.2.1. Quản lý nhà nước về chuyên môn, nghiệp vụ 62 2.2.2.2. Quản lý nhà nước về tổ chức cán bộ 65 2.2.2.3. Quản lý nhà nước về cơ sở vật chất 67 2.2.2.4. Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự 68 2.2.2.5. Xử lý vi phạm và các hình thức trách nhiệm trong lĩnh vực 69 thi hành án dân sự 2.2.2.6. Quản lý nhà nước một số mặt công tác khác 70 Chương 3: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÕ 75 CỦA NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TẠI THANH HÓA 3.1. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về thi hành án dân sự 75 3.2. Tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng đội 83 ngũ cán bộ, công chức ngành thi hành án dân sự 3.3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, hoàn thiện chế độ chính 88 sách đãi ngộ cán bộ, công chức, người lao động trong ngành 3.4. Tăng cường quản lý nhà nước trong hoạt động thi hành án 90 dân sự và phương hướng, giải pháp tăng cường quản lý nhà nước trong hoạt động thi hành án dân sự tại Thanh Hóa 3.5. Xã hội hóa lĩnh vực thi hành án dân sự 94 KẾT LUẬN 97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 99 6
5. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT THADS : Thi hành án dân sự UBND : Ủy ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa 7
6. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Kết quả thi hành ỏn dõn sự về việc 44 2.2 Kết quả thi hành ỏn dõn sự về tiền 45 8
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Thi hành án dân sự (THADS) là hoạt động của Nhà nước để đưa bản án, quyết định dân sự đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án, của các cơ quan có thẩm quyền khác được tôn trọng và thực hiện trên thực tế nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần giữ vững kỷ cương, phép nước, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa (XHCN). Chính vì vậy, thi hành án nói chung, THADS nói riêng đã trở thành một nguyên tắc hiến định. Điều 136 Hiến pháp 1992 sửa đổi bổ sung năm 2001 ghi nhận: "Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành" [36]. Điều 4 Luật THADS 2008 quy định "Bản án, quyết định quy định tại Điều 2 của Luật này phải được cơ quan, tổ chức và mọi công dân tôn trọng. Cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan trong phạm vi trách nhiệm của mình chấp hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thi hành án" [41]. Từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986), Đảng ta chính thức khởi xướng và lãnh đạo đổi mới đất nước. Việc xóa bỏ cơ chế quản lý tập trung bao cấp chuyển sang cơ chế kinh tế thị trường định hướng XHCN đã làm thay đổi sâu rộng mọi mặt đời sống xã hội, đưa nước ta sang một giai đoạn phát triển mới. Các thành phần kinh tế, các hình thức sở hữu, các giao lưu kinh tế, dân sự trong nước và quốc tế phát triển đa dạng, phong phú. Công cuộc đổi mới đất nước làm xuất hiện những yêu cầu khách quan, tất yếu phải cải cách và hoàn thiện bộ máy nhà nước để phù hợp với tình hình mới. Vì vậy, Đảng và Nhà nước ta chủ trương cải cách bộ máy Nhà nước nhằm hướng tới xây dựng một nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân, quản lý xã hội 9
8. bằng pháp luật, đề cao tính dân chủ và các giá trị nhân văn. Trong bối cảnh chung đó, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản về việc cải cách tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp nói chung và cơ quan THADS nói riêng như: Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về những nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới; Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020; Chỉ thị số 20/2001/CT-TTg ngày 11/9/2001 về tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác THADS; Chỉ thị số 21/2008/CT-TTg ngày 01/7/2008 về tiếp tục tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác THADS do Thủ tướng Chính phủ ban hành; Luật THADS năm 2008 Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội khóa IX ngày 06/10/1992, Pháp lệnh THADS năm 1993, Chỉ thị số 266/CT-TTg ngày 02/6/1993 của Thủ tướng Chính phủ, công tác THADS được Tòa án chuyển giao cho Bộ Tư pháp thống nhất quản lý từ trung ương đến địa phương. Gần 20 năm qua, công tác THADS đã có chuyển biến tích cực, hệ thống văn bản pháp luật, tổ chức bộ máy từng bước được hoàn thiện, cơ sở vật chất được quan tâm đầu tư, kết quả thi hành án năm sau luôn cao hơn năm trước. Theo thống kê của Bộ Tư pháp: Kết quả thi hành án dân sự (về việc, về tiền và tỷ lệ việc chuyển sang năm sau/ tổng số việc có điều kiện thi hành) từ 2007 - 2010 như sau: Năm 2007: 69% về việc; 55% về tiền; chuyển sang năm sau: 25,5%. Năm 2008: 70,96% về việc; 45,66% về tiền; chuyển sang năm sau: 29%. Năm 2009: 81,05% về việc, 70,54% về tiền; chuyển sang năm sau: 18,95%. Năm 2010: 86,35% về việc, 80,10% về tiền; chuyển sang năm sau: 13,64% [4, tr. 8].. Xã hội hóa lĩnh vực THADS bước đầu thí điểm tại Thành phố Hồ Chí Minh đã thu được kết quả tốt; hoạt động giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo đi vào nề nếp, nâng cao về chất lượng; từng bước khẳng định và củng cố được vị thế, uy tín của các cơ quan THADS, xứng đáng với sự tin cậy, quan tâm của Đảng, của Nhà nước. Đạt được kết quả như trên nói lên sự cố gắng, nỗ lực của 10
9. toàn ngành Tư pháp nói chung, của cán bộ, công chức lực lượng THADS nói riêng, bên cạnh đó là sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của các cấp ủy Đảng, các cấp chính quyền, sự phối hợp của các ngành, tổ chức hữu quan trong THADS. Tuy nhiên, công tác THADS hiện nay vẫn còn bộc lộ những tồn tại và hạn chế như: hệ thống văn bản pháp luật về THADS thiếu đồng bộ, một số quy định pháp luật còn mang tính hình thức, khó áp dụng trong thực tế thi hành án; việc kiện toàn tổ chức, bộ máy theo quy định còn chậm; cơ sở vật chất vẫn còn nhiều khó khăn; tình trạng khiếu nại, tố cáo có diễn biến phức tạp, kéo dài; hoạt động phối hợp trong THADS có lúc, có nơi chưa được quan tâm, chú trọng và thiếu hiệu quả; kết quả công tác THADS hàng năm tăng chậm, không bền vững, án tồn đọng chuyển sang năm sau còn nhiều; một số tổ chức, cá nhân chưa nhận thức và coi trọng công tác THADS; vẫn còn số ít cấp ủy, chính quyền và đoàn thể ở địa phương chưa thực sự quan tâm, chú trọng đến công tác THADS. Vì vậy, hiệu quả của công tác THADS chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ, chưa củng cố được lòng tin của quần chúng nhân và đảm bảo được tính công bằng, nghiêm minh của pháp luật. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng trên, đó là vai trò của Nhà nước đối với công tác THADS vẫn còn hạn chế, quản lý nhà nước về công tác THADS tỏ ra bất cập, chồng chéo. Xuất phát từ thực tiễn đó tác giả lựa chọn đề tài "Vai trò của Nhà nước trong lĩnh vực thi hành án dân sự (qua thực tiễn tỉnh Thanh Hóa)" là đề tài luận văn cao học Luật của mình. Đây là một vấn đề phức tạp liên quan đến nhiều khoa học chuyên ngành khác nhau như: Nhà nước và pháp luật; quản lý nhà nước, quản lý hành chính nhà nước Tuy nhiên, với khả năng và phạm vi nghiên cứu của đề tài, vấn đề đặt ra chỉ tập trung trong những nội dung cơ bản về vai trò của nhà nước trong lĩnh vực THADS, đồng thời kiến nghị một số giải pháp góp phần nâng cao vai trò của Nhà nước, tạo động lực thúc đẩy hoạt động THADS nói riêng và hoạt động thi hành án nói chung phát triển hơn. 11
10. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Những năm gần đây trước những đòi hỏi khách quan, cấp thiết của công tác THADS đã có một số công trình khoa học nghiên cứu về lĩnh vực THADS như: Tìm hiểu pháp luật thi hành án dân sự của Nhà xuất bản chính trị quốc gia năm 1999; Kỹ năng thi hành án dân sự năm 2010 của Học viện Tư pháp biên soạn; Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ "Những cơ sở lý luận và thực tiễn về chế định Thừa phát lại", mã số 95-98-114/ĐT do Viện nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp và Sở Tư pháp thành phố Hồ Chí Minh chủ trì thực hiện; Đề tài nghiên cứu cấp Bộ "Mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án", mã số 96-98-027/ĐT do Cục THADS - Bộ Tư pháp thực hiện; Đề tài cấp Nhà nước "Luận cứ khoa học của việc đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án ở Việt Nam trong giai đoạn mới" do Bộ Tư pháp chủ trì; Đề tài "Thi hành án dân sự, thực trạng và hướng hoàn thiện của Dự án VIE/98/001" do Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện. Một số luận án và công trình nghiên cứu khác như: Luận văn thạc sĩ Luật học "Quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án dân sự" của tác giả Hoàng Kim Chiến; Luận văn thạc sĩ Luật học: "Các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự, thực tiễn áp dụng và hướng hoàn thiện" của tác giả Nguyễn Công Long; Luận văn thạc sĩ luật học "Hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự" của tác giả Nguyễn Thanh Thủy; Luận văn thạc sĩ luật học "Xã hội hóa thi hành án dân sự ở Việt Nam" của tác giả Lê Xuân Hồng; Luận văn thạc sĩ luật học "Đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự ở Việt Nam" của tác giả Nguyễn Quang Thái; Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Lê Anh Tuấn về "Đổi mới thủ tục thi hành án dân sự ở Việt Nam". Bên cạnh đó là Giáo trình môn Luật Thi hành án dân sự của trường Đại học Luật Hà Nội và các trường Đại học có chuyên ngành Luật; một số bài viết đăng trên các tạp chí Dân chủ và pháp luật, Tạp chí Luật học, Tạp chí Nhà nước và pháp luật Các công trình nêu trên đã nghiên cứu về lĩnh vực THADS ở những góc độ, khía cạnh và mức độ khác nhau, ít nhiều cũng đã có đề cập đến vấn đề vai trò của Nhà nước trong lĩnh vực THADS. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện, chuyên sâu về nội dung này. 12