Luận văn Vai trò của hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam trong giám sát và phản biện xã hội

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò của hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam trong giám sát và phản biện xã hội

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ............/............ ....../...... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TẠ THỊ MINH THU VAI TRÒ CỦA HỘI LIÊN HIỆP PHỤ NỮ VIỆT NAM TRONG GIÁM SÁT VÀ PHẢN BIỆN XÃ HỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành : Quản lý công Mã số : 8340403 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGỌ VĂN NHÂN HÀ NỘI - NĂM 2020
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ các công trình nào khác, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 29 tháng 2 năm 2020 Tác giả luận văn Tạ Thị Minh Thu i
3. LỜI CẢM ƠN Em rất vinh dự khi được học tập và nghiên cứu tại Học viện Hành Chính Quốc gia. Để hoàn thành được cuốn luận văn này, em xin chân thành cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo tại Học viện Hành Chính Quốc gia đặc biệt Thầy giáo, TS. Ngọ Văn Nhân giảng viên Đại học Luật Hà Nội đã giúp đỡ em trong quá trình thực hiện, hoàn thiện luận văn cao học về nội dung “Vai trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam trong giám sát và phản biện xã hội”. Đây là công trình nghiên cứu mang tính cá nhân, nhận định của bản thân. Do vậy, mặc dù đã rất cố gắng nhưng do thời gian và năng lực có hạn nên chắc chắn Luận văn còn nhiều thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp ý kiến quý báu của các thầy, các cô. Em xin trân trọng cảm ơn! ii
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA HỘI LIÊN HIỆP PHỤ NỮ VIỆT NAM TRONG GIÁM SÁT VÀ PHẢN BIỆN XÃ HỘI 12 1.1. Quản lý nhà nước về hoạt động giám sát, phản biện xã hội 12 1.2. Khái quát về Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam 33 1.3. Nội dung, phương thức hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam 38 1.4. Các yếu tố ảnh hướng tới việc thực hiện vai trò giám sát, phản biện xã hội của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam 54 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN VAI TRÒ CỦA HỘI LIÊN HIỆP PHỤ NỮ VIỆT NAM TRONG GIÁM SÁT VÀ PHẢN BIỆN XÃ HỘI 62 2.1. Nguyên nhân, kết quả và những hạn chế, bất cập trong thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam 62 2.2. Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn thực hiện vai trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam trong giám sát, phản biện xã hội 77 Chương 3: GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA HỘI LIÊN HIỆP PHỤ NỮ VIỆT NAM TRONG GIÁM SÁT, PHẢN BIỆN XÃ HỘI 80 3.1. Tiếp tục quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng, quyết liệt cụ thể hơn các chính sách, pháp luật của Nhà nước về giám sát, phản biện xã hội 80 3.2. Tạo sự phối hợp chặt chẽ giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội 85 3.3. Tăng cường công tác phổ biến, tuyển truyền nâng cao nhận thức của các cấp Hội, hội viên về vai trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam trong giám sát, phản biện xã hội 91 3.4. Bảo đảm các điều kiện cần thiết cho việc thực hiện vai trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam trong giám sát, phản biện xã hội 94 KẾT LUẬN 104 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 106 iii
5. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Giám sát và phản biện xã hội là hoạt động quan trọng nhằm phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của nhân dân, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, hiệu quả hoạt động của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị. Đồng thời kịp thời phát hiện và kiến nghị xử lý sai phạm, khuyết điểm; kiến nghị sửa đổi, bổ sung chính sách, pháp luật, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tăng cường đồng thuận xã hội. Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân có vai trò quan trọng trong việc tập hợp, vận động, đoàn kết rộng rãi các tầng lớp nhân dân; đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân; đưa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, các chương trình kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh vào cuộc sống góp phần xây dựng sự đồng thuận trong xã hội” [12, tr.124]. Từ sự nhấn mạnh vị trí, vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, Đảng ta yêu cầu: “Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt vai trò giám sát và phản biện xã hội. Các cấp ủy đảng và cấp chính quyền có chế độ tiếp xúc, đối thoại trực tiếp với nhân dân; thường xuyên lắng nghe ý kiến của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân phản ánh với Đảng, Nhà nước về những vấn đề mà nhân quan tâm, tham gia xây dựng chủ trương, chính sách, pháp luật. Thực hiện tốt Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Quy chế dân chủ ở mọi cấp để Mặt trận, các đoàn thể và các tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng Đảng, chính quyền và hệ thống chính trị” [12, tr.124]. Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (Hội) là tổ chức chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị, có tư cách pháp nhân, đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp phụ nữ Việt Nam; phấn đấu vì sự phát triển của phụ nữ và bình đẳng giới. Theo quy định tại khoản 2 Điều 9 Hiến pháp 1
6. năm 2013, cùng với Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam là “tổ chức chính trị - xã hội được thành lập trên cơ sở tự nguyện, đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của thành viên, hội viên tổ chức mình; cùng các tổ chức thành viên khác của Mặt trận phối hợp và thống nhất hành động trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”. Hội cũng là thành viên của Liên đoàn Phụ nữ Dân chủ Quốc tế và Liên đoàn các tổ chức phụ nữ ASEAN. Là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội có vai trò tham mưu, đề xuất, tham gia xây dựng, phản biện xã hội và giám sát việc thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước có liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của phụ nữ, gia đình, trẻ em và bình đẳng giới. Đối với hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên, sự ra đời của Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội (Ban hành kèm theo Quyết định số 217-QĐ/TW, ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị) và Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền (Ban hành kèm theo Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị) thực sự là kết tinh của ý chí và sự hòa quyện giữa ý Đảng với lòng dân. Việc Bộ Chính trị (khóa XII) ban hành quy chế, quy định nói trên đã tạo điều kiện, phương tiện để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên, trong đó có Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, thực hiện tốt hơn vai trò đại diện bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân; cũng là phương thức mở rộng dân chủ, phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Trong những năm qua, bên cạnh việc tổ chức, thực hiện các chức năng, nhiệm vụ khác của mình, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đã và đang tham gia ngày càng sâu rộng vào hoạt động giám sát và phản biện xã hội, đạt được 2
7. nhiều kết quả quan trọng. Hoạt động giám sát của Hội đã góp phần xây dựng, thực hiện đúng các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các chương trình kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại; kịp thời phát hiện những sai sót, khuyết điểm, yếu kém và kiến nghị sửa đổi, bổ sung các chính sách cho phù hợp; phát hiện, phổ biến những nhân tố mới, những mặt tích cực; phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước, các cấp chính quyền nói chung, các cấp Hội nói riêng trong sạch, vững mạnh. Hoạt động phản biện xã hội của Hội góp phần phát hiện những nội dung còn thiếu, chưa sát, chưa đúng, chưa phù hợp trong các văn bản dự thảo của các cơ quan Đảng, Nhà nước, chính quyền các cấp; kiến nghị những nội dung thiết thực, góp phần bảo đảm tính đúng đắn, phù hợp với thực tiễn đời sống xã hội và tính hiệu quả trong việc hoạch định chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, của hội viên; phát huy dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội. Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động giám sát của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam cũng còn bộc lộ những hạn chế, nhược điểm nhất định. Vẫn còn tình trạng cán bộ, hội viên của Hội nhận thức chưa đầy đủ, đúng đắn về vị trí, vai trò của hoạt động giám sát, phản biện xã hội, dẫn đến tình trạng e ngại, sợ va chạm trong giám sát, né tránh phản biện xã hội. Có lúc, có nơi hoạt động giám sát và phản biện xã hội còn mang tính hình thức, thực hiện qua loa, chiếu lệ cho có... Tình hình trên đây có ảnh hưởng nhất định tới vị thế, uy tín của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam nũng như các cấp Hội trong việc thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội, làm suy hiệu quả của hoạt động này. Trong giai đoạn hiện nay, việc nâng cao nhận thức, thực hiện đúng đắn, đầy đủ vai trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội vừa là yêu cầu cấp thiết, vừa là nhiệm vụ cấp bách đang 3
8. được đặt ra đối với Hội nói chung, các cấp Hội nói riêng. Đó cũng là lý do học viên lựa chọn chủ đề “Vai trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam trong giám sát và phản biện xã hội” làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên ngành Quản lý công. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Giám sát, phản biện xã hội là một trong những vấn đề quan trọng trong đời sống chính trị ở nước ta hiện nay, bởi thông qua hoạt động giám sát, phản biện xã hội sẽ thấy được sự tham gia của người dân, của các đoàn thể nhân dân trong việc giám sát, kiểm tra các kế hoạch thực hiện phát triển kinh tế - xã hội ở các cấp Hội, địa phương, tính dân chủ, minh bạch và công khai trong đời sống xã hội. Đó cũng là lý do vấn đề giám sát, phản biện xã hội thu hút được sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu ở các cấp độ, các cách tiếp cận khác nhau. 2.1. Các công trình nghiên cứu về giám sát, phản biện xã hội nói chung - Trần Đăng Tuấn, Phản biện xã hội: một số vấn đề chung, Tạp chí Cộng sản số 17 (tháng 9/2007); Phương thức thực hiện phản biện xã hội, Tạp chí Cộng sản số 23 (tháng 12/2007). Trong hai bài viết này, tác giả đã luận bàn dưới nhiều góc độ khác nhau về những vấn đề chung của phản biện xã hội, phân tích khái niệm phản biện, phản biện xa hội, chủ thể, nội dung, phương thức thực hiện phản biện xã hội; khẳng định vai trò quan trọng của phản biện xã hội trong xây dựng chế độ dân chủ hiện đại và dân chủ pháp quyền trong mọi chế độ xã hội, đặc biệt là trong trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân; đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao vai trò của phản biện xã hội. - Hồ Bá Thâm và Nguyễn Thị Tường Văn, Phản biện xã hội và phát huy dân chủ pháp quyền, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010. Các tác giả đã khảo sát thực trạng phản biện xã hội trên các vấn đề tham nhũng, đất đai, ô nhiễm môi trường, giáo dục, y tế, giao thông... của Mặt trận Tổ quốc Việt 4
9. Nam thành phố Hồ Chí Minh như một mô hình phản biện xã hội ở Việt Nam; từ đó, chỉ ra những khó khăn, trở ngại khi thực hiện phản biện xã hội ở nước ta hiện nay. - Ngọ Văn Nhân, Dư luận xã hội với tư cách là phương thức thực hiện phản biện xã hội ở nước ta hiện nay, Tạp chí Khoa học Xã hội, số 5(105) - 2007. Theo tác giả bài viết, việc tìm kiếm những phương thức cụ thể, hữu hiệu để thực hiện phản biện xã hội ở nước ta hiện nay đang là vấn đề có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn. Do những đặc điểm, tính chất của mình, dư luận xã hội được coi là một trong những kênh chủ yếu, là phương thức để thực hiện phản biện xã hội. Nội dung của phản biện xã hội thông qua dư luận xã hội là xác định tính đúng đắn, hợp lý; tính hợp hiến, hợp pháp; tính tất yếu khách quan và tính khả thi của các mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ đặt ra trong các đường lối, chính sách kinh tế - xã hội, trong các dự án, dự thảo luật của Đảng và Nhà nước. Để làm được điều đó thì nhất thiết phải tiến hành điều tra, thăm dò dư luận xã hội. - Hoàng Thị Ngân, Một số vấn đề về giám sát xã hội và phản biện xã hội, bài tham luận tại Hội thảo khoa học “Vấn đề phản biện và giám sát xã hội ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay - thực trạng và giải pháp” do Viện Nghiên cứu khoa học xã hội thành phố Hồ Chí Minh tổ chức năm 2007. Bài viết trình bày khái lược về các vấn đề như khái niệm, nội dung, mục đíc, hậu quả, đặc trưng, vai trò, ý nghĩa của giám sát và phản biện xã hội; chỉ ra những thuận lợi và khó khăn trong thực hiện giám sát và phản biện xã hội. - Trần Hậu, Các hình thức và giải pháp thực hiện giám sát xã hội và phản biện xã hội đối với tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị, Đề tài nghiên cứu khoa học thuộc Chương trình khoa học và công nghệ KX10.06- 10, Hà Nội, 2009. Công trình tập trung luận giải khái niệm giám sát xã hội và phản biện xã hội, phân tích bản chất và nững đặc trưng cơ bản của hoạt động giám sát và phản biện xã hội; vai trò, tác dụng của giám sát, phản biện xã hội 5
10. đối với quyền lực chính trị, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong điều kiện cụ thể của nước ta; xác định chủ thể, khách thể, các hình thức, giải pháp thực hiện giám sát xã hội và phản biện xã hội; vận dụng chúng để xử lý các tình huống thực tiễn trong hoạt động của hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay. Ngoài ra, có thể kể đến nhiều công trình nghiên cứu có liên quan khác, như: Nguyễn Trọng Bình, Một số ý kiến về phản biện xã hội, Thông tin Nhà nước và Pháp luật số 4/2007, Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; Trương Thị Hồng Hà, Xây dựng cơ chế pháp lý bảo đảm cho nhân dân tham gia hoạt động giám sát và phản biện xã hội, Tạp chí Cộng sản số 8)778)/2007, Hà Nội; Hoàng Hải, Về phản biện và giám sát xã hội, Tạp chí Xây dựng Đảng số 9/2009; Trần Hậu, Góp phần tìm hiểu về phản biện xã hội, Tạp chí Lý luận chính trị, số 6/2009, Hà Nội; Trần Quang Hải, Phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội trong sự nghiệp đổi mới, Tạp chí Cộng sản, số 17/2009, Hà Nội; Đoàn Minh Huấn, Vũ Thị Như Hoa, Một số vấn đề về giám sát xã hội và phản biện xã hội, bài viết trong sách “Chính trị học - một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010; Hoàng Minh Hội, Thực trạng pháp luật về giám sát của nhân dân đối với cơ quan hành chính nhà nước ở Việt Nam hiện nay và một số kiến nghị, Tạp chí Khoa học, Đại học quốc gia Hà Nội, số 2/2014, Hà Nội... Các công trình, bài viết nêu trên đề cập một cách đa dạng, phong phú các vấn đề, khía cạnh liên quan đến giám sát và phản biện xã hội. Những công trình này là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích đối với tác giả luận văn khi luận bàn các vấn đề về kháu niệm, đặc trưng, vai trò của hoạt động giám sát và phản biện xã hội. 2.2. Các công trình nghiên cứu về giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam - Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Đề án nghiên cứu “Phát huy vai trò phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc”, Hà Nội, 2008. Đây là công trình nghiên cứu khá quy mô của Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tập 6