Luận văn Vai trò của chùa phật tích đối với sự phát triển phật giáo thời Lý (Từ thế kỷ xi đến thế kỷ xiii)

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò của chùa phật tích đối với sự phát triển phật giáo thời Lý (Từ thế kỷ xi đến thế kỷ xiii)

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------- DƢƠNG VĂN ĐỨC VAI TRÕ CỦA CHÙA PHẬT TÍCH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN PHẬT GIÁO THỜI LÝ (TỪ THẾ KỶ XI ĐẾN THẾ KỶ XIII) LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội -2020 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------- DƢƠNG VĂN ĐỨC VAI TRÕ CỦA CHÙA PHẬT TÍCH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN PHẬT GIÁO THỜI LÝ (TỪ THẾ KỶ XI ĐẾN THẾ KỶ XIII) Chuyên ngành: Tôn giáo học Mã số: 60 22 03 09 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG: NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN THỊ KIM OANH TS. NGUYỄN TIẾN THIỆN Hà Nội - 2020 2
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học trong luận văn chưa từng được công bố trên bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Dƣơng Văn Đức 3
4. LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo trong Bộ môn Tôn giáo học đã giảng dạy, trang bị kiến thức giúp tác giả nắm vững những vấn đề lý luận và phương pháp luận để hoàn thành tốt luận văn này. Đặc biệt, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Tiến Thiện - người thầy đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tác giả trong suốt quá trình làm luận văn. Con xin đê đầu đảnh lễ và tri ân chư tôn Hòa Thượng, chư Thượng tọa lãnh đạo Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã quan tâm, tạo nhiều thuận duyên cho con trong suốt quá trình học tập, bên cạnh đó nhờ sự động viên và trợ duyên quý báu của gia đình cũng như đàn na thí chủ. Kính chúc Chư Liệt vị pháp thể khinh an, đạo lộ tấn pháp, chúng sinh dị độ, Phật đạo viên thành! Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Dương Văn Đức 4
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ VỊ TRÍ ĐỊA LÝ, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, XÃ HỘI VÙNG ĐẤT PHẬT TÍCH VÀ LỊCH SỬ KHỞI DỰNG CHÙA PHẬT TÍCH ......... 7 1.1. Đặc điểm tự nhiên xã Phật Tích. ................................................................. 7 1.1.1. Vị trí địa lý - điều kiện tự nhiên. ............................................................. 7 1.1.2. Đường đi đến xã Phật Tích ....................................................................... 8 1.2. Vị thế danh lam xã Phật Tích ...................................................................... 9 1.3. Lịch sử xã Phật Tích ................................................................................... 11 1.4. Tình hình đời sống dân cƣ, kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội xã Phật Tích. ........................................................................................................... 13 1.4.1. Tình hình đời sống dân cư, kinh tế xã Phật Tích. .................................. 13 1.4.2. Về tình hình chính trị, văn hóa, xã hội .................................................. 14 1.5. Vị thế di tích chùa Phật Tích ..................................................................... 15 1.6. Lịch sử chùa Phật Tích ............................................................................... 17 1.7. Quy mô kiến trúc khảo cổ và hiện nay tại chùa Phật Tích ..................... 18 1.7.1. Quy mô kiến trúc chùa Phật Tích hiện nay. .......................................... 18 1.7.2. Quy mô kiến trúc khảo cổ chùa Phật Tích. ........................................... 25 1.8. Những di tích bảo vật quốc gia tại chùa Phật Tích ................................. 43 1.8.1. Tượng Phật A Di Đà .............................................................................. 43 1.8.2. Hàng linh thú ......................................................................................... 44 1.8.3. Tượng nhục thân Chuyết Công hòa thượng .......................................... 45 1.9. Lễ hội. ........................................................................................................... 46 Chương 2: NHỮNG KHÍA CẠNH THỂ HIỆN VAI TRÕ CỦA CHÙA PHẬT TÍCH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN PHẬT GIÁO Ở VIỆT NAM THỜI KỲ NHÀ LÝ (TỪ THẾ KỶ XI ĐẾN THẾ KỶ XIII) ................................................................................ 49 2.1. Chùa Phật Tích đối với sự phát triển Phật giáo thời Lý. ........................ 49 2.1.1. Nơi hội tụ các luồng tư tưởng và dấu ấn tam giáo đồng nguyên .......... 49 2.1.2. Buổi đầu du nhập Đạo Phật đến thế kỷ X ............................................. 51 2.2. Chùa Phật Tích là trung tâm Phật giáo thời Lý ...................................... 57 5
6. 2.2.1. Đôi nét về lịch sử Phật giáo thời Lý ...................................................... 57 2.2.2. Chùa Phật Tích trở thành trung tâm Phật giáo thời nhà Lý ................... 59 2.3. Dấu ấn kiến trúc và điêu khắc thời Lý tại chùa Phật Tích. .................... 66 2.3.1. Pho tượng A Di Đà: ............................................................................... 69 2.3.2. Đầu tượng tiên nữ .................................................................................. 71 2.3.3. Tượng nữ thần đầu người mình chim (Kinnari) .................................... 72 2.3.4. Lá đề chạm rồng .................................................................................... 72 2.3.5. Bệ chân cột trang trí các nhạc công thiên thần (Gandharva) ................ 73 2.3.6. Tượng thần hộ pháp (Dvarapala) ........................................................... 73 2.3.7. Hàng linh thú: ........................................................................................ 74 2.4. Tinh thần dung thông các thiền phái tại chùa Phật Tích ........................ 79 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ, BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI TÍCH TRONG THỜI KỲ CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ HIỆN NAY 92 3.1. Đánh giá vai trò của chùa Phật Tích đối với Phật giáo thời Lý ............. 92 3.2. Tồn tại .......................................................................................................... 95 3.3. Định hƣớng và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế hiện nay. ....................................................................................... 96 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 100 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 104 PHỤ LỤC 6
7. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Nghị quyết Trung ương 5, Khóa VIII đã đề ra nhiệm vụ xây dựng chính sách văn hóa đối với tôn giáo “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc của Đảng”. Văn kiện Đại hội XII cũng nhấn mạnh: “Tiếp tục hoàn thiện chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo... Quan tâm và tạo điều kiện cho các tổ chức tôn giáo sinh hoạt theo hiến chương, điều lệ của tổ chức tôn giáo đã được Nhà nước công nhận, theo quy định của pháp luật, đóng góp tích cực vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước”. Luật Di sản văn hoá được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khoá X kỳ họp thứ 9 thông qua đã khẳng định “Di sản văn hoá Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của Di sản văn hoá nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta”. Đó là những chính sách đúng đắn đối với các tôn giáo, nhằm phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, bền vững của dân tộc ta được hun đúc đối với sự phát triểnlịch sử dân tộc là một trong những nhiệm vụ trong tâm hiện nay của Đảng. Việt Nam là quốc gia đa tôn giáo. Trong đó Phật giáo cũng được quan tâm bảo tồn, gìn giữ và phát huy. Các vấn đề về di tích lịch sử, di tích kiến trúc - nghệ thuật, di tích khảo cổ và danh lam thắng cảnh Phật giáo được nhận thức về vai trò, ý nghĩa ngày càng được nâng cao. Bảo vệ di tích, phát huy giá trị của di tích phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đấu tranh chống vi phạm đã trở thành nhiệm vụ quan trọng của toàn Đảng, toàn dân. Trong suốt chặng đường dựng nước và giữ nước, từ buổi đầu dành độc lập, tự chủ phải kể đến vai trò của Phật giáo thời Lý, như là một hiện tượng hoàn bị nhất, từ sự dung hòa các lớp văn hóa, tín ngưỡng du nhập với văn hóa, tín ngưỡng bản địa cách kỳ diệu, uyển chuyển thành một sắc thái đặc trưng của phong cách Phật giáo Việt Nam, đối với tiến trình lịch sử của dân tộc, từ một tôn giáo ngoại lại Phật giáo đã trở thành quốc giáo. Triều đại nhà Lý tồn tại hơn 200 năm (1009-1225) với chín đời vua. Trong lịch sử Việt Nam, 1
8. triều Lý là một triều đại lớn và để lại nhiều dấu ấn sâu sắc trên các lĩnh vực khác nhau, nổi bật và gắn liền là những dấu ấn Phật giáo, sự kế thừa từ buổi dầu du nhập và tiền để tiếp tục phát triển Phật giáo thời Trần. Vai trò của Phật giáo đối với những quyết sách quân sự, chính trị, kinh tế, xã hội dựng nền độc lập, tự chủ buổi đầu và những thăng trầm qua các thời đại Lý - Trần. Đó cũng là thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của Phật giáo. Nhắc đến thời kỳ nhà Lý, là phải nhắc đến thời kỳ Phật giáo được hưng thịnh nhất, hàng trăm ngôi chùa được xây dựng, các hệ thống kinh, luật, luận và tư tưởng, chính sách ủng hộ hoằng dương Phật pháp. Nhưng một trong những ngôi chùa được đầu tư kiến thiết với quy mô lớn phải kể đến chùa Phật Tích tọa lạc trên núi Phật Tích (còn gọi là núi Lạn Kha) – xã Phật Tích – Huyện Tiên Du – Tỉnh Bắc Ninh,với tên chữ là “Vạn Phúc Tự”. Với ý nghĩa, vai trò quốc tự Phật Tích là trung tâm Phật giáo thời kỳ nhà Lý. Và việc nhận thấy rõ tầm quan trọng của việc bảo tồn những giá trị di sản vật thể và phi vật thể đặc biệt khu di tích lịch sử Quốc gia Chùa Phật Tích trong lịch sử dân tộc và lịch sử Phật giáo Việt Nam từ buổi đầu dựng nước và giữ nước. Trong phạm vi nghiên cứu đề tài của luận văn, trên cơ sở lược khỏa tổng quan các tài liệu bàn về: Vai trò của Chùa Phật Tích đối với sự phát triển Phật giáo Việt Nam nói chung và Phật giáo Thời Lý (Từ thế kỷ XI đến thế kỷ XIII) nói riêng. 2. Tình hình nghiên cứu Chùa Phật Tích với vị thế là ngôi chùa cổ, có vai trò quan trọng đối với Phật giáo thời Lý nói riêng, dòng chảy Phật giáo Việt Nam nói chung, vì vậy, các vấn đề xoay quanh chùa Phật Tích được đề cập đến ở nhiều công trình nghiên cứu khác nhau, ở nhiều góc độ khác nhau: Tài liệu gốc chúng tôi tiếp cận nghiên cứu có thể kể đến như: Hồ sơ xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt chùa Phật Tích, Hồ sơ là sự tổng hợp tất cả các thông tin về chùa Phật Tích. Trong đó các tài liệu cổ xưa cũng được tập hợp đầy đủ. Tài liệu của các nhà nghiên cứu có đề cập đến liên quan trực tiếp như: Thích Đức Thiện (2014), Di sản Phật Tích, Nxb Mỹ Thuật. 2
9. Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh năm 2013 tái bản cuốn sách Di tích Lịch sử - văn hóa tỉnh Bắc Ninh, cuốn sách gồm hai phần nội dung chính: giới thiệu toàn bộ các di tich lịch sử văn hóa tỉnh Bắc Ninh theo địa danh, địa giới hành chính và phần phụ lục ảnh. Cuốn sách là kết quả của việc sử dụng các tư liệu thực tiễn kết hợp với tư liệu lưu trữ của Bảo tàng và các cơ quan chuyên môn tại tỉnh Bắc Ninh và các cơ quan lưu trữ khác. Nhận thức được vai trò của chùa Phật Tích với sự phát triển lịch sử Việt Nam nói chung, lịch sử Phật giáo Việt Nam nói riêng, Viện Nghiên cứu Tôn giáo, Viện Nghiên cứu Phật học phối hợp với Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam tổ chức hội thảo khoa học: Phật Tích đối với sự phát triển lịch sử. Hội thảo đã nhận được sự quan tâm của đông đảo các nhà nghiên cứu, khoa học quan tâm đến lĩnh vực này, các kết quả nghiên cứu được thể hiện trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học Phật Tích đối với sự phát triển lịch sử. Ngoài ra trong các công trình nghiên cứu Phật giáo Việt Nam nói chung, có nhiều tác phẩm đề cập ít nhiều đến các khía cạnh liên quan của chùa Phật Tích: lịch sử, mỹ thuật, lễ hội, , như: Thích Đức Thiện – Nguyễn Quốc Tuấn (Đồng chủ biên), Phật giáo thời Lý với 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, Nxb Chính trị Quốc gia, Nguyễn Bá Lăng (1972), Kiến trúc Phật giáo, Nxb Vạn Hạnh, Kiều Thu Hoạch (1965), Tìm hiểu Thơ văn các nhà sư thời Lý – Trần, Tạp chí Văn học. Ở khía cạnh khác, các công trình nghiên cứu về vùng đất kinh Bắc xưa cũng không thể không đề cập đến các vấn đề có liên quan đến chùa Phật Tích: Ty Văn hóa và Thông tin (1982), Địa chía Hà Bắc, Thư viện tỉnh Bắc Ninh; Đỗ Trọng Vĩ (1997), Bắc Ninh dư địa chí, Nxb Văn hóa Thông tin, Sở Văn hóa – Thông tin tỉnh Bắc Ninh (1997), Văn hiến Kinh Bắc, tập 1; Sở Văn hóa – Thông tin tỉnh Bắc Ninh (2002), Văn hiến Kinh Bắc, tập 2. Nhìn chung với vai trò đặc biệt của mình, chùa Phật Tích được đề cập đến ở nhiều khía cạnh khác nhau, trong nhiều công trình nghiên cứu khác nhau, tuy nhiên một công trình nghiên cứu đầy đủ về vai trò của chùa Phật Tích đối với sự phát triển 3
10. Phật giáo thời Lý thì còn bỏ ngỏ, luận văn sẽ là công trình bù đắp vào khoảng trống nói trên. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu - Khảo cứu sự du nhập, tiếp biến văn hóa Phật giáo, văn hóa Ấn Độ với văn hóa bản địa của người Việt những năm đầu Công nguyên qua việc nghiên cứu chùa Phật Tích. - Khẳng định vai trò, giá trị của chùa Phật Tích đối với sự phát triểnlịch sử Phật giáo Việt Nam. - Trên cơ sở nghiên cứu chùa Phật Tích đối với sự phát triển lịch sử dân tộc ta, luận văn đề xuất định hướng, giải pháp thiết thực, hữu hiệu góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại và hội nhập quốc tế hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn tập trung giải quyết một số vấn đề như sau: - Luận văn nghiên cứu các thư tịch cổ, tài liệu nghiên cứu về chùa Phật Tích thời kỳ đầu Công nguyên khi Phật giáo du nhập vào Việt Nam. - Nghiên cứu tổng quan về chùa Phật Tích qua các thời kỳ lịch sử ( thời Lý.) - Nghiên cứu khảo sát thực trạng chùa Phật Tích hiện nay (kiến trúc, điêu khắc, tài liệu cổ vật, hoạt động tâm linh, lễ hội...). - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích chùa Phật Tích trong thời kỳ hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn đi sâu nghiên cứu về chùa Phật Tích đối với sự phát triển Phật giáo Thời kỳ Nhà Lý (thế kỷ XI – XIII). 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu chùa Phật Tích đối với sự phát triểnlịch sử Phật giáo và phát triển đến thời kỳ nhà Lý (Bởi theo sử liệu từ thời Lý Thánh Tông chùa được xây dựng thành Đại danh Lam và dấu tích vật chất vẫn còn giữ được đến nay). - Phạm vi không gian: Ngoài nghiên cứu khảo sát chùa Phật Tích, luận văn 4