Luận văn Vai trò của chính phủ trong việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò của chính phủ trong việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ MINH TRÂM VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG VIỆC BẢO ĐẢM VÀ THÚC ĐẨY VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN CON NGƯỜI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2013 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ MINH TRÂM VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG VIỆC BẢO ĐẢM VÀ THÚC ĐẨY VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN CON NGƯỜI Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trương Thị Hồng Hà HÀ NỘI - 2013 2
3. Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch­a tõng ®­îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n Lª ThÞ Minh Tr©m 3
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ 9 TRONG VIỆC ĐẢM BẢO VÀ THÚC ĐẨY VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN CON NGƯỜI 1.1. Khái quát về quyền con người trong nhà nước pháp quyền xã 9 hội chủ nghĩa Việt Nam 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung quyền con người trong Nhà 9 nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1.1.2. Vị trí pháp lý của Chính phủ trong Nhà nước pháp quyền xã 15 hội chủ nghĩa 1.2. Khái niệm, đặc điểm, nội dung vai trò của Chính phủ trong 19 việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 1.2.1. Khái niệm vai trò của Chính phủ trong việc bảo đảm và thúc 19 đẩy việc thực hiện quyền con người 1.2.2. Đặc điểm vai trò của Chính phủ trong việc bảo đảm và thúc 24 đẩy việc thực hiện quyền con người 1.2.3. Nội dung vai trò của Chính phủ trong việc đảm bảo và thúc 31 đẩy việc thực hiện quyền con người 1.3. Điều kiện đảm bảo việc phát huy vai trò của Chính phủ trong 36 việc đảm bảo và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người Chương 2: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ VIỆT NAM 40 TRONG VIỆC BẢO ĐẢM VÀ THÚC ĐẨY VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN CON NGƯỜI 2.1. Thực trạng hoạt động của Chính phủ Việt Nam trong giai 40 đoạn 2007 - 2012 liên quan đến việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 4
5. 2.1.1. Thực trạng hoạt động lập quy của Chính phủ Việt Nam liên quan 40 đến việc đảm bảo và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 2.1.2. Thực trạng hoạt động ban hành chính sách của Chính phủ 44 Việt Nam liên quan đến việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 2.1.3. Thực trạng hoạt động tổ chức điều hành chính sách nhà nước 47 của Chính phủ Việt Nam liên quan đến việc đảm bảo và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 2.1.4. Thực trạng hoạt động thanh tra của Chính phủ liên quan đến 50 việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 2.2. Ưu điểm và hạn chế về phát huy vai trò của Chính phủ Việt 52 Nam trong đảm bảo và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người giai đoạn 2007 - 2012 2.2.1. Ưu điểm về việc phát huy vai trò của Chính phủ Việt Nam trong 52 đảm bảo và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người ở Việt Nam 2.2.2. Những hạn chế về việc phát huy vai trò của Chính phủ trong 56 việc bảo đảm và thúc đẩy quyền con người 2.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc phát huy vai trò 61 của Chính phủ bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người ở Việt Nam 2.3.1. Nguyên nhân khách quan 61 2.3.2. Nguyên nhân chủ quan 63 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA 65 CHÍNH PHỦ TRONG VIỆC BẢO ĐẢM VÀ THÚC ĐẨY QUYỀN CON NGƯỜI 3.1. Quan điểm phát huy vai trò của Chính phủ trong việc bảo 65 đảm quyền và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 3.1.1. Phát huy vai trò của Chính phủ trong việc bảo đảm và thúc đẩy 65 quyền con người đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân 3.1.2. Phát huy vai trò của Chính phủ trong việc bảo đảm và thúc 67 đẩy quyền con người phải gắn việc phát triển nền kinh tế thị 5
6. trường định hướng xã hội chủ nghĩa 3.1.3. Phát huy vai trò của Chính phủ trong việc bảo đảm và thúc 68 đẩy quyền con người bảo đảm phù hợp với xu hướng hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa 3.2. Giải pháp phát huy vai trò của Chính phủ trong việc bảo đảm 71 và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 3.2.1. Đổi mới nhận thức về vai trò của Chính phủ trong việc bảo 71 đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người 3.2.2. Tăng cường các biện pháp thiết thực trong cải cách hành 72 chính, xây dựng nền hành chính của dân, do dân và vì dân 3.2.3. Tăng cường hoạt động giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức 75 pháp lý, nhận thức về quyền con người và trách nhiệm của cán bộ, công chức trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người 3.2.4. Tăng cường các biện pháp quản lý xã hội của Chính phủ 76 hướng đến xây dựng Chính phủ cam kết quản lý rủi ro trong xã hội 3.2.5. Tăng cường hoạt động giám sát, thanh tra, kiểm tra hoạt động 77 của Chính phủ 3.2.6. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Chính phủ trong 78 việc thực hiện các hoạt động quản lý xã hội, bảo đảm và thúc đẩy quyền con người 3.2.7. Đảm bảo các điều kiện về tổ chức và vật chất cần thiết cho 80 Chính phủ trong việc thúc đẩy và thực hiện quyền con người KẾT LUẬN 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 85 6
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cách đây hơn 50 năm, các quốc gia thành viên của Liên hợp quốc đã thông qua Tuyên ngôn thế giới về Nhân quyền nhằm khẳng định những giá trị nhân văn, vốn có, bất di, bất dịch của mỗi cá nhân trong toàn thể cộng đồng nhân loại. Quyền con người (nhân quyền) là sự kết tinh những giá trị nhân văn cao quý của nền văn minh nhân loại, là thành quả đấu tranh chung của toàn nhân loại chống lại áp bức, bạo lực và bất công. Quyền con người là một phạm trù lịch sử có ảnh hưởng lớn đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, là vấn đề vô cùng nhạy cảm và phức tạp. Từ đó đến nay, bản Tuyên ngôn thế giới về Nhân quyền đã và đang trở thành một chuẩn mực chung cho tất cả mọi người, các dân tộc và quốc gia phấn đấu nhằm bảo đảm và thực hiện các quyền và tự do cơ bản của con người, khuyến khích và tăng cường sự khoan dung, tôn trọng nhân phẩn và giá trị của con người. Bản Tuyên ngôn độc lập của nước ta được Chủ tịch Hồ Chí Minh trang trọng tuyên bố tại Quảng trường Ba Đình vào năm 1945 đã khẳng định quyền con người là "những lẽ phải không ai chối cãi được": Hỡi đồng bào cả nước, Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc. Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do. 7
8. Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói: Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi; và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi. Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được [42]. Hiện nay trên thế giới, trước xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế, vấn đề quyền con người được gắn với vấn đề phát triển bền vững, trở thành một chủ đề lý luận cơ bản và hết sức bức thiết. Việc giải quyết vấn đề quyền con người theo các loại lý thuyết khác nhau, không phải bao giờ cũng có sự thống nhất, mặc dù mục đích đặt ra là vươn tới tìm kiếm một mô hình xã hội phát triển tự giác - mô hình có sự quản lý, điều tiết, dựa trên tri thức khoa học và chủ nghĩa nhân văn. Nghiên cứu quyền con người mang tính tổng hợp các tri thức triết học, kinh tế học, luật học, xã hội học nhằm phát hiện ra quy luật đảm bảo thực hiện quyền con người một cách triệt để. Quá trình vận động tất yếu lịch sử và xu thế giải quyết vấn đề quyền con người cho thấy: các giá trị làm người, các quyền cơ bản của con người được bảo đảm và thực hiện đến cùng trong điều kiện của chủ nghĩa xã hội hiện thực và chế độ cộng sản tương lai, khi mà "sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người". Thêm vào đó, nhân quyền đang bị chính trị hóa sâu sắc đặc biệt là trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, một số thế lực chính trị trên thế giới đang sử dụng nhân quyền như một con bài trên trường quốc tế nhằm can thiệp vào chủ quyền quốc gia và công việc nội bộ của nước khác. Nghiên cứu quyền con người gắn chặt với việc khẳng định tính tất yếu thắng lợi của Chủ nghĩa xã hội, con đường hợp lý, hợp quy luật đi lên chủ nghĩa xã hội của các dân tộc. Ở Việt Nam, mọi giai đoạn cách mạng trong lịch sử, con người bao giờ cũng được đặt ở vị trí trung tâm. Đảng và Nhà nước Việt Nam đặc biệt chú ý bảo đảm thực hiện các quyền con người trên tất cả các lĩnh vực một cách thực tế và đây là một thành tựu nổi bật, khẳng định ưu thế của chế độ xã 8
9. hội mới. Trong quá trình đổi mới toàn diện đất nước, các quyền con người được mở rộng, có thêm những tiềm lực mới để bảo đảm và thực hiện. Quyền con người không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực phát triển đất nước. Chính vì vậy, việc Đảng và Chính phủ Việt Nam đặt con người vào vị trí trung tâm trong chính sách phát triển, đã xác lập các tiền đề vững chắc thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ và toàn diện các quyền con người, bao gồm các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Tuy còn một số khó khăn do điều kiện khách quan chi phối, những thành tựu của Việt Nam trong việc giải quyết vấn đề quyền con người là không thể phủ nhận. Trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân ở Việt Nam hiện nay, vấn đề bảo đảm và thúc đẩy quyền con người vừa được xem là một nhân tố khẳng định tính chất pháp quyền của Nhà nước, vừa là mục tiêu, là yêu cầu đòi hỏi các cơ quan trong bộ máy nhà nước nói chung và Chính phủ nói riêng phải chú trọng thực hiện trong thực tiễn hoạt động. Hiến pháp năm 1992 đã khẳng định: Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội được tôn trọng, thể hiện ở các quyền công dân và được quy định trong Hiến pháp và luật... Nhà nước bảo đảm các quyền của công dân; công dân phải làm tròn nghĩa vụ của mình đối với Nhà nước và xã hội... Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật [49]. Mặc dù vậy, trong thực tiễn, việc thực hiện các quyền con người còn gặp nhiều bất cập. Một trong những nguyên nhân cơ bản là do các cơ quan nhà nước chưa thực sự phát huy vai trò của mình trong việc bảo đảm và thúc đẩy quyền con người. Hiện nay, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về vai trò của các cơ quan nhà nước trong việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người. Tuy nhiên, về mặt lý luận, có rất ít công trình tập trung nghiên cứu 9
10. thấu đáo về khái niệm, vai trò cũng như nội dung của Chính phủ trong việc bảo đảm và thúc đẩy quyền con người. Trên thực tế, vẫn còn tình trạng vi phạm từ phía Chính phủ đối với việc thực thi quyền con người. Chính vì lẽ đó, tôi lựa chọn đề tài "Vai trò của Chính phủ trong việc bảo đảm và thúc đẩy việc thực hiện quyền con người" trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn hoạt động của Chính phủ Việt Nam, luận văn tập trung nghiên cứu về vai trò của Chính phủ trong việc thúc đẩy và bảo đảm quyền con người, trên cơ sở đó đưa ra các kiến nghị phù hợp với thực tiễn bảo đảm quyền con người đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Hiện nay, trên thế giới, quyền con người là một vấn đề lý luận cơ bản và hết sức cấp thiết. Đảng và Chính phủ Việt Nam cũng luôn đặt con người vào vị trí trung tâm trong chính sách phát triển, đã xác lập các tiền đề vững chắc thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ và toàn diện. Do đó, vấn đề về quyền con người từ lâu đã được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Ở nước ta, trong những năm gần đây, có rất nhiều công trình nghiên cứu về quyền con người trên các lĩnh vực: - Đề tài Khoa học cấp bộ năm 2003: "Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người và vận dụng nó ở nước ta trong điều kiện hiện nay", Cơ quan chủ trì: Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng thuộc Học viện chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. Chủ nhiệm đề tài: TS Phạm Ngọc Anh; - "Tính con người và những vấn đề của đạo đức, pháp luật", PGS,TS Hoàng Thị Kim Quế, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 2-2004; - "Đảm bảo quyền con người trong hoạt động của Quốc hội Việt Nam", Luận án Tiến sĩ Luật học, Tường Duy Kiên, 2004; - Đề tài cấp cơ sở năm 2008: "Một số vấn đề lý luận về trách nhiệm quốc gia trong quá trình thực hiện quyền phát triển của con người", Cơ quan 10