Luận văn Vai trò của các tác nhân trung gian trên thị trường lúa, gạo Đồng bằng sông Cửu Long: Nghiên cứu điển hình tỉnh Tiền Giang

Nội dung tài liệu: Luận văn Vai trò của các tác nhân trung gian trên thị trường lúa, gạo Đồng bằng sông Cửu Long: Nghiên cứu điển hình tỉnh Tiền Giang

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT NGUYỄN THỊ KIM SANG VAI TRÒ CỦA CÁC TÁC NHÂN TRUNG GIAN TRÊN THỊ TRƯỜNG LÚA, GẠO ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG: NGHIÊN CỨU ĐIỂN HÌNH TỈNH TIỀN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT --------------------------- NGUYỄN THỊ KIM SANG VAI TRÒ CỦA CÁC TÁC NHÂN TRUNG GIANTRÊN THỊ TRƯỜNG LÚA, GẠO ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG: NGHIÊN CỨU ĐIỂN HÌNH TỈNH TIỀN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60340402 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. VŨ THÀNH TỰ ANH TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Luận văn này thể hiện quan điểm cá nhân, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 7 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Kim Sang
4. ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin gửi sự kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc Sở Công Thương Tiền Giang. Đặc biệt là Ông Ngô Văn Tuấn – Giám đốc Sở Công Thương Tiền Giang tạo điều kiện cho tôi tham gia học tập trung tại Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Tôi cũng tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Thầy Huỳnh Thế Du gợi ý luận văn cho tôi, Thầy Vũ Thành Tự Anh tận tâm hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Trong quá trình học tại Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright, tôi luôn biết ơn sâu sắc tất cả quý Thầy/Cô và các anh/chị nhân viên tạo không khí học tập ấm áp, năng động, chuyên nghiệp, cởi mở và hòa nhã. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn đồng nghiệp tại Sở Công Thương Tiền Giang, đặc biệt là Phòng Quản lý thương mại giúp đỡ và hỗ trợ công việc cho tôi trong thời gian học tập trung. Tôi xin chân thành cảm ơn quý cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức nghiên cứu, doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác nông nghiệp, các hộ trồng lúa nhiệt tình hỗ trợ, cung cấp thông tin và tài liệu quý báu cho đề tài luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn gia đình, các anh chị các khóa MPP7, các bạn đồng khóa MPP8 hỗ trợ tinh thần, động viên, truyền nghị lực cho tôi trong quá trình học tập và viết đề tài nghiên cứu. Đặc biệt là các bạn MPP8 cho tôi kỷ niệm đáng quý trong quá trình học tập tại Chương trình. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 7 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Kim Sang
5. iii TÓM TẮT Đồng bằng sông Cửu Long là vựa lúa cả nước đóng góp 56,83% sản lượng lúa vào năm 2015. Tiền Giang là tỉnh nông nghiệp nằm trong đồng bằng sông Cửu Long và thuộc vùng Đồng Tháp Mười. Cũng như đồng bằng sông Cửu Long, ở Tiền Giang, thương lái và nhà máy chế biến là trung gian giữa công ty lương thực và nông dân trên thị trường lúa gạo. Song, Chính phủ đang triển khai thực hiện các chính sách khuyến khích phát triển liên kết trực tiếp giữa công ty lương thực và nông dân (cánh đồng lớn), nghĩa là sẽ xóa dần thương lái, nhà máy chế biến ra khỏi thị trường lúa, gạo. Chính quyền Tiền Giang quyết tâm xây dựng cánh đồng lớn, xem đây là mục tiêu của tỉnh, thể hiện qua việc thành lập Ban chỉ đạo cánh đồng lớn và cụ thể hóa các chính sách của trung ương. Tuy nhiên, thực tế không như kỳ vọng của chính quyền Tiền Giang. Sản lượng lúa của tỉnh được tiêu thụ qua thương lái và nhà máy chiếm đến gần 98%. Nguyên nhân của tình huống này là do thị trường ghi nhận vai trò của tác nhân trung gian (thương lái, nhà máy chế biến) và tồn tại nhiều yếu tố cản trở phát triển liên kết. Mặc dù, Kênh 1 (công ty lương thực thu mua lúa trực tiếp của nông dân) có chi phí giao dịch thấp nhất và cánh đồng lớn mang lại lợi ích cho cả nông dân và công ty lương thực nhưng các yếu tố này chưa đủ sức thúc đẩy liên kết. Thương lái, nhà máy chế biến tồn tại nhờ vào sự linh hoạt, nhạy bén và đáp ứng tốt nhu cầu của thị trường; trong khi đó, cánh đồng lớn không hiệu quả như kỳ vọng vì: (i) các chi phí phi thị trường, (ii) chi phí giao dịch ẩn, (iii) sự bất trắc về giá cả trên thị trường lúa gạo là chi phí giao dịch khó đo lường, (iv) năng lực tài chính công ty lương thực trên địa bàn tỉnh còn hạn chế, (v) tồn tại chi phí chìm, (vi) khả năng kiểm soát thực thi hợp đồng, tâm lý ỷ lại của công ty lương thực và nông dân vào sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, (vii) vấn đề rủi ro đạo đức, (viii) tồn tại thị trường dễ tính. Từ kết quả nghiên cứu cho thấy, tồn tại song song các kênh tiêu thụ lúa gạo trên địa bàn tỉnh Tiền Giang là cần thiết. Đề tài khuyến nghị các chính sách nhằm nâng cao vai trò của các tác nhân trung gian: (i) các nhà máy chế biến ký hợp đồng liên kết với nông dân trồng lúa theo mô hình cánh đồng lớn, mở rộng đối tượng tham gia cánh đồng lớn; (ii) thực tiễn hóa các điều kiện cần thiết cho việc duy trì và phát triển cánh đồng lớn; (iii) nâng cao tính thực thi của hợp đồng liên kết.
6. iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ ii TÓM TẮT .............................................................................................................................iii MỤC LỤC ............................................................................................................................ iv DANH MỤC HÌNH .............................................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG ........................................................................................................... vii DANH MỤC HỘP ..............................................................................................................viii DANH MỤC PHỤ LỤC ....................................................................................................... ix CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ................................................................................................. 1 1.1. Bối cảnh nghiên cứu ....................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................................... 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................................... 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 3 1.5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn thông tin ................................................................. 4 1.5.1. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 4 1.5.2. Nguồn thu thập thông tin ............................................................................................. 4 1.6. Cấu trúc luận văn ............................................................................................................ 5 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT, THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ................................... 6 2.1. Các khái niệm ................................................................................................................. 6 2.1.1. Giao dịch...................................................................................................................... 6 2.1.2. Chi phí giao dịch.......................................................................................................... 6 2.1.3. Các tác nhân trong thị trường lúa gạo ........................................................................ 8 2.2. Cơ sở lý thuyết ................................................................................................................ 8 2.3. Tổng quan các nghiên cứu trước và đóng góp của đề tài ............................................... 9 2.4. Thiết kế nghiên cứu ...................................................................................................... 11 2.4.1. Xác định chi phí giao dịch ......................................................................................... 11 2.4.2. Xác định giống lúa và loại gạo. ................................................................................. 13 2.5. Sơ đồ nghiên cứu .......................................................................................................... 14 CHƯƠNG 3. VAI TRÒ CỦA CÁC TÁC NHÂN TRUNG GIAN TRÊN THỊ TRƯỜNG LÚA, GẠO TẠI TỈNH TIỀN GIANG .......................................................... 15
7. v 3.1. Đặc điểm của các tác nhân trung gian trên thị trường lúa, gạo .................................... 15 3.1.1. Thương lái ................................................................................................................. 15 3.1.2. Nhà máy chế biến gạo (nhà máy xay xát, lau bóng) ................................................. 16 3.2. Khái quát về cánh đồng lớn .......................................................................................... 16 3.2.1. Khái niệm về cánh đồng lớn ...................................................................................... 16 3.2.2. Lợi ích, bất lợi từ cánh đồng lớn mang lại ................................................................ 17 3.3. Vai trò của các tác nhân trung gian trong thị trường lúa, gạo tại Tiền Giang .............. 19 3.3.1. Những điểm chung về chi phí giao dịch của các Kênh giao dịch .............................. 19 3.3.3. Đánh giá tính thực tế của kết quả nghiên cứu .......................................................... 25 3.4. Nhận định vai trò của tác nhân trung gian trên thị trường lúa, gạo tại Tiền Giang ... 29 CHƯƠNG 4. KẾT LUẬN VÀ CÁC KHUYẾN NGHỊ ................................................... 32 4.1. Kết luận ......................................................................................................................... 32 4.2. Khuyến nghị chính sách ................................................................................................ 32 4.2.1. Các nhà máy chế biến ký hợp đồng liên kết với nông dân trồng lúa theo mô hình cánh đồng lớn, mở rộng đối tượng tham gia cánh đồng lớn ................................................ 33 4.2.3. Nâng cao tính thực thi của hợp đồng liên kết ............................................................ 33 4.3. Hạn chế của đề tài ......................................................................................................... 34 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 35 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 39
8. vi DANH MỤC HÌNH Hình 1. 1. Diện tích, sản lượng và năng suất lúa đồng bằng sông Cửu Long ....................... 1 Hình 3. 1. So sánh chi phí giao dịch ở các huyện Phía Tây và Phía Đông .......................... 21 Hình 3. 2. So sánh chi phí giao dịch giữa Kênh 1 và Kênh 2 .............................................. 22 Hình 3. 3. So sánh chi phí giao dịch giữa Kênh 1 và Kênh 3 .............................................. 24
9. vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3. 1. Mô tả về giao dịch và chi phí giao dịch lúa, gạo tỉnh Tiền Giang ..................... 19 Bảng 3. 2. Mô tả về giao dịch và chi phí giao Kênh 1, Kênh 2 ........................................... 22 Bảng 3. 3. Mô tả về giao dịch và chi phí giao dịch Kênh 1, Kênh 3 ................................... 23
10. viii DANH MỤC HỘP Hộp 3. 1. Vụ Đông Xuân 2016-2017: giá lúa tăng liên tục từ đầu vụ ................................. 26 Hộp 3. 2. Các phương thức liên kết giữa công ty lương thực và nông dân ......................... 27