Luận văn Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền và sự vận dụng trong quá trình đổi mới ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền và sự vận dụng trong quá trình đổi mới ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN MẠNH HÀ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN VÀ SỰ VẬN DỤNG TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2011
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN MẠNH HÀ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN VÀ SỰ VẬN DỤNG TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Hoàng Thị Kim Quế HÀ NỘI - 2011
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ 7 NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN 1.1. Khái quát sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước 7 pháp quyền 1.2. Sự kế thừa trong tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và 8 pháp luật 1.2.1. Kế thừa những hạt nhân hợp lý của tư tưởng Nho giáo và 8 Pháp gia và chủ nghĩa Tam dân của Tôn Trung Sơn 1.2.1.1. Kế thừa những hạt nhân hợp lý của tư tưởng Nho giáo 8 1.2.1.2. Sự kế thừa những hạt nhân hợp lý của tư tưởng Pháp trị 10 1.2.2. Tiếp thu các tư tưởng tiến bộ về nhà nước và pháp luật ở 11 phương Tây và chủ nghĩa Mác - Lênin 1.2.3. Kế thừa những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin 11 về nhà nước và pháp luật 1.2.4. Kế thừa truyền thống văn hóa của dân tộc Việt Nam qua các 13 thời đại 1.3. Khái quát về tư tưởng, đặc điểm cơ bản của nhà nước pháp quyền 13 1.3.1. Tư tưởng nhà nước pháp quyền của nhân loại 13 1.3.2. Khái niệm, các đặc điểm cơ bản của nhà nước pháp quyền 17 1.3.3. Các đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền 19 1.4. Những quan điểm cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà 25 nước pháp quyền 1.4.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân và vì dân 25
4. 1.4.1.1. Nhà nước của dân 25 1.4.1.2. Nhà nước do dân 27 1.4.1.3. Nhà nước vì dân 29 1.4.2. Nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước trên cơ sở phân 31 công rành mạch, kiểm tra, giám sát lẫn nhau nhằm phòng tránh sự lạm quyền và bảo đảm chủ quyền của nhân dân 1.4.3. Tư tưởng về xây dựng chính quyền mạnh mẽ, sáng suốt; xây 32 dựng chế độ trách nhiệm của nhà nước, của chính phủ đối với nhân dân 1.4.4. Tính thống nhất giữa bản chất giai cấp - dân tộc - nhân dân 33 của nhà nước xã hội chủ nghĩa trong tư tưởng Hồ Chí Minh 1.4.5. Bản chất giai cấp công nhân của nhà nước thống nhất với 34 tính nhân dân, tính dân tộc 1.5. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy nhà nước trong 36 sạch, vững mạnh 1.5.1. Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất 37 1.5.2. Chính phủ vừa là cơ quan chấp hành của cơ quan quyền lực nhà 38 nước cao nhất, vừa là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất 1.5.3. Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính 38 1.5.4. Tổ chức và hoạt động của các cơ quan xét xử và giám sát thi 38 hành luật 1.6. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức 39 1.7. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của quần chúng nhân dân 40 đối với hoạt động và sức mạnh của nhà nước 1.8. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của pháp luật và quản lý 42 xã hội bằng pháp luật 1.8.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của pháp luật 42 1.8.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về quản lý xã hội bằng pháp luật 45 1.9. Tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa dân chủ và 49 pháp luật
5. 1.10. Tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa đạo đức và 51 pháp luật 1.10.1. Bản chất và giá trị xã hội của pháp luật 51 1.10.2. Mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong tư tưởng pháp 54 quyền của Hồ Chí Minh 1.10.3. Thực hiện pháp luật là nghĩa vụ của tất cả các cá nhân, tổ chức 59 1.10.4. Kết hợp giáo dục pháp luật và đạo đức trong việc thực hiện 60 pháp luật Chương 2: VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ NHÀ 64 NƯỚC PHÁP QUYỀN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY Ở NƯỚC TA 2.1. Khái quát về thực trạng của bộ máy nhà nước và hệ thống 64 pháp luật Việt Nam hiện nay 2.1.1. Thực trạng hoạt động của bộ máy nhà nước Việt Nam hiện nay 64 2.1.1.1. Những thành tựu nổi bật 64 2.1.1.2. Những tồn tại và hạn chế trong hoạt động của bộ máy nhà nước 65 2.1.2. Thực trạng của hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay 67 2.1.2.1. Những thành tựu cơ bản 67 2.1.2.2. Một số tồn tại và bất cập 69 2.2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền 73 trong giai đoạn hiện nay ở nước ta 2.2.1. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do 73 dân và vì dân 2.2.2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong việc thực hiện nguyên 74 tắc tập trung dân chủ và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa 2.2.3. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong giáo dục pháp luật và 75 giáo dục đạo đức, xây dựng, nâng cao đạo đức cán bộ, đẩy mạnh đấu tranh phòng và chống tham nhũng KẾT LUẬN 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 82
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài Việt Nam đang xây dựng nhà nước pháp quyền, do vậy tiếp thu có chọn lọc tư tưởng nhân loại về nhà nước pháp quyền là vô cùng cần thiết. Tư tưởng Hồ Chí Minh là di sản vô cùng quý báu, trong đó có tư tưởng của Người về nhà nước pháp quyền. Nghiên cứu, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền có ý nghĩa to lớn cho chúng ta ngày hôm nay. Trong lịch sử nhân loại ở thế kỷ XX, Hồ Chí Minh là: Một biểu tượng kiệt xuất về quyết tâm của cả dân tộc, đã cống hiến trọn đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam, góp phần vào cuộc đấu tranh chung của các dân tộc vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, là một nhà văn hóa lớn [62]. Tư tưởng Hồ Chí Minh là một di sản tinh thần vô giá của Đảng và dân tộc ta, là ngọn cờ đấu tranh và thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Thấm nhuần chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, trong hơn 70 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã giành được những thắng lợi to lớn có ý nghĩa lịch sử và tính thời đại sâu sắc đưa Việt Nam trở thành một dân tộc tiên phong trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc thực dân vì độc lập tự do và phẩm giá con người. Tư tưởng Hồ Chí Minh đã trở thành tài sản tinh thần quý báu của Đảng và nhân dân ta. Tư tưởng Hồ Chí Minh có nội dung rộng lớn, bao quát những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam. Đó là tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người; về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; kết hợp sức mạnh 1
7. dân tộc với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, của khối đại đoàn kết dân tộc; về quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng Nhà nước thực sự của dân, do dân và vì dân; về quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân; về phát triển kinh tế và văn hóa, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; về đạo đức cách mạng cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư; về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau; về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, cán bộ, đảng viên vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước, về pháp luật là đề tài được các Nhà khoa học đặc biệt quan tâm, đã có rất nhiều công trình khoa học khảo cứu về lĩnh vực này. Bước sang thế kỷ XXI, trước những cơ hội và thách thức mới, nhất là khi nước ta đã chính thức hội nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), càng nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp, khó khăn về lý luận và nhận thức đòi hỏi phải làm sáng tỏ thì việc nghiên cứu, bảo vệ, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn cuộc sống càng trở nên cấp bách, quan trọng. Thực tiễn đã chứng minh Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ngày càng có giá trị to lớn, dẫn đường cho mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh đã trở thành tài sản tinh thần quý báu của Đảng và nhân dân ta. Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật là đề tài được các Nhà khoa học đặc biệt quan tâm, đã có rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về lĩnh vực này. Tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, từ cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân tới cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tư tưởng Hồ Chí Minh là kết quả của sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của 2
8. nước ta trên cơ sở kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật đã và đang là kim chỉ nam cho sự nghiệp xây dựng, cải cách, hoàn thiện bộ máy nhà nước và hệ thống pháp luật ở nước ta. Đó là cơ sở lý luận, quan điểm để giải quyết tốt những vấn đề khó khăn, phức tạp đang đặt ra; vì vậy, cần phải nghiên cứu có hệ thống và sâu sắc hơn với nhiều cách tiếp cận khác nhau; trong đó, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật là một trong những vấn đề quan trọng cần quan tâm nghiên cứu. Xây dựng Nhà nước kiểu mới là nội dung cơ bản cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Có thể nói, quan điểm về nhà nước và pháp luật của dân, do dân, vì dân đã xuyên suốt quá trình hoạt động cách mạng của Bác, nhất là trong lãnh đạo, chỉ đạo công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hơn nửa thế kỷ qua, Nhà nước kiểu mới do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập ngày càng được củng cố, hoàn thiện và phát triển, liên tiếp đạt được những thành tựu to lớn về mọi mặt. Việc nghiên cứu và quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp luật nói riêng và sự vận dụng trong giai đoạn hiện nay ở nước ta, không những có ý nghĩa lý luận, mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước. Qua đó, góp phần quan trọng vào việc xây dựng các quyết định đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta về cải cách và hoàn thiện bộ máy lập pháp, hành pháp và tư pháp. Do đó em mạnh dạn chọn đề tài luận văn của mình là: "Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền và sự vận dụng trong quá trình đổi mới ở Việt Nam". 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đã có một số công trình nghiên cứu về tư tưởng nhà nước, pháp luật, gần đây là về nhà nước pháp quyền của chủ tịch Hồ Chí Minh. Có thể nêu một số công trình tiêu biểu như: 3
9. Những công trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh, như các tác giả Nguyễn Đình Lộc, Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước của dân, do dân và vì dân, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998; Vũ Đình Hòe, Pháp quyền nhân nghĩa Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001; Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1995; Lê Thị Phương Thảo (chủ biên), Tư tưởng Hồ Chí Minh (Tập bài giảng), Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2001. Các công trình này đã tập trung nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước cách mạng Việt Nam, có đề cập đến vai trò, đóng góp của Hồ Chí Minh đối với việc xây dựng Hiến pháp 1946, 1959. Đồng thời, từ phân tích nội dung các bản hiến pháp mà đích thân Hồ Chí Minh trực tiếp chỉ đạo soạn thảo, có gợi mở một số khía cạnh trong tư tưởng lập hiến của Người. Công trình của Văn phòng Quốc hội: Tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam qua 4 bản Hiến pháp (1946, 1959, 1980 và 1992); Hoàng Văn Hảo, Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước kiểu mới sự hình thành và phát triển, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995; Võ Nguyên Giáp (chủ biên), Tư tưởng Hồ Chí Minh về con đường cách mạng Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997; Thái Vĩnh Thắng, Lịch sử lập hiến, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997; Nguyễn Xuân Tế, Tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999; Song Thành, Chủ tịch Hồ Chí Minh - người xác lập những nguyên lý cơ bản về nhà nước dân chủ ở nước ta, Tạp chí Cộng sản, 1992; Nguyễn Duy Gia, Một số quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước kiểu mới, Tạp chí Cộng sản, 1996; Nguyễn Minh Phương, Tư tưởng Hồ Chí Minh về mô hình tổ chức nhà nước pháp quyền Việt Nam, Tạp chí Tổ chức Nhà nước, số 5, 2008 v.v... Những công trình đề cập trực diện đến vấn đề luật và hiến pháp Việt Nam hoặc đóng góp của Hồ Chí Minh đối với vấn đề xây dựng Hiến pháp Việt Nam, tiêu biểu là Đại học luật Hà Nội, Giáo trình luật hiến pháp Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2003; Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà 4
10. Nội, Luật hiến pháp các nước tư bản chủ nghĩa, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 1998; Lê Kim Hải: Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc xây dựng Hiến pháp 1946, Tạp chí Lịch sử Đảng, 1999... Một số công trình của các giảng viên Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội như của GS.TS Nguyễn Đăng Dung, Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền; GS.TS Hoàng Thị Kim Quế, Những nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật, và Xã hội pháp quyền dân chủ trong tư tưởng Hồ Chí Minh v.v... 3. Mục đích của luận văn - Đề tài sẽ đi vào nghiên cứu một cách hệ thống cơ sở hình thành và phát triển của tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; - Tìm hiểu và phân tích một số nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; - Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật trong giai đoạn hiện nay ở nước ta. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu của luận án Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở lý luận khoa học và các phương pháp luận của triết học Mác - Lênin; lý luận chung về nhà nước - pháp luật; các quan điểm của Đảng và tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiện cứu: phân tích tài liệu, tổng hợp và phân tích thực tiễn chứng minh cho lý luận và các phương pháp nghiên cứu riêng biệt của khoa học pháp lý. 5. Những đóng góp của luận văn Những đóng góp của luận văn gồm có: Một là, về lý luận: luận văn nghiên cứu có hệ thống các khái niệm là cơ sở hình thành và phát triển của tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp 5