Luận văn Trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa

Nội dung tài liệu: Luận văn Trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Cơng trình được hồn thành KHOA LUẬT tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội TRỊNH THỊ THÙY ANH Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Hồng Thị Kim Quế TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ Phản biện 1: TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HĨA Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Phản biện 2: Mã số : 60 38 01 Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2012. TĨM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cĩ thể tìm hiểu luận văn tại Trung tâm tư liệu - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tư HÀ NỘI - 2012 liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội 1 2
2. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRỢ GIƯP PHÁP LÝ VÀ TRỢ GIƯP 9 PHÁP LÝ CHO ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ CỦA NƢỚC TA HIỆN NAY 1.1. Quyền được trợ giúp pháp lý của cơng dân trong nhà nước 9 pháp quyền 1.2. Cơ sở lý luận về trợ giúp pháp lý 13 1.2.1. Khái niệm trợ giúp pháp lý 13 1.2.2. Chủ thể thực hiện và đối tượng trợ giúp pháp lý 16 1.2.3. Hình thức, lĩnh vực trợ giúp pháp lý 21 1.3. Cơ sở lý luận về dân tộc thiểu số và trợ giúp pháp lý cho đồng 24 bào dân tộc thiểu số 1.3.1. Khái niệm về dân tộc, dân tộc thiểu số 24 1.3.2. Đặc điểm các dân tộc ở Việt Nam và quan điểm chính sách 27 dân tộc của Đảng, Nhà nước ta hiện nay 1.3.3. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về đồng bào dân tộc thiểu số 30 1.3.4. Trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số 36 1.4. Vai trị của trợ giúp pháp lý cho người dân tộc thiểu số 42 1.4.1. Trợ giúp pháp lý cho người dân tộc thiểu số cĩ vai trị nhằm 42 nâng cao ý thức pháp luật cho người dân tộc thiểu số
3. 1.4.2. Trợ giúp pháp lý cho người dân tộc thiểu số cĩ vai trị trong 42 việc thực hiện tốt chính sách xã hội, bảo đảm cơng bằng, xã hội 1.4.3. Trợ giúp pháp lý gĩp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp 43 cho đồng bào dân tộc thiểu số 1.4.4. Trợ giúp pháp lý cho người dân tộc thiểu số gĩp phần tăng 43 cường đồn kết tồn dân, thực hiện chiến lược "xĩa đĩi, giảm nghèo" của Chính phủ 1.4.5. Trợ giúp pháp lý cho người dân tộc thiểu số gĩp phần cải cách 43 hành chính, thực hiện pháp chế xã hội chủ nghĩa Chương 2: THỰC TRẠNG TRỢ GIƯP PHÁP LÝ CHO ĐỒNG BÀO 46 DÂN TỘC THIỂU SỐ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HĨA 2.1. Một số đặc điểm kinh tế, xã hội ở tỉnh thanh hĩa ảnh hưởng 46 đến trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số 2.1.1. Về địa lý tỉnh Thanh Hĩa 46 2.1.2. Về dân cư 47 2.1.3. Về đặc điểm truyền thống 48 2.2. Thực trạng về trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số 49 ở tỉnh Thanh Hĩa 2.2.1. Khái quát tình hình thực trạng trợ giúp pháp lý ở Thanh Hĩa 49 trong thời gian qua 2.2.2. Đánh giá thực trạng cơng tác trợ giúp pháp lý cho đồng bào 79 dân tộc thiểu số ở Thanh Hĩa thời gian qua 2.2.3. Nguyên nhân, bài học kinh nghiệm của cơng tác trợ giúp pháp 83 lý ở Thanh Hĩa Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TRỢ GIƯP PHÁP LÝ CHO 87 ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TỈNH THANH HĨA HIỆN NAY 3.1. Quan điểm chỉ đạo về trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc 87 thiểu số ở Thanh Hĩa
4. 3.2. Những yêu cầu khách quan địi hỏi việc trợ giúp pháp lý cho 96 đồng bào thiểu số ở tỉnh Thanh Hĩa 3.3. Các giải pháp bảo đảm trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc 102 thiểu số tỉnh Thanh Hĩa 3.3.1. Nâng cao trình độ năng lực chuyên mơn, bồi dưỡng phẩm chất 102 đạo đức nguồn nhân lực thực hiện trợ giúp pháp lý 3.3.2. Giáo dục kỹ năng sống cho người dân tộc thiểu số 104 3.3.3. Vận dụng phù hợp và linh hoạt các hình thức trợ giúp pháp lý 104 3.3.4. Tăng cường sự phối hợp giữa Nhà nước và các tổ chức chính 105 trị - xã hội trong việc trợ giúp pháp lý cho người dân tộc thiểu số 3.3.5. Tăng cường nguồn tài chính phục vụ trợ giúp pháp lý 106 3.3.6. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với việc trợ giúp pháp lý 107 3.3.7. Tăng cường sự quản lý của Nhà nước đối với việc trợ giúp 108 pháp lý 3.3.8. Mở rộng hợp tác quốc tế về trợ giúp pháp lý 110 KẾT LUẬN 111 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 113 PHỤ LỤC 118
5. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Dân số người Dao ở Thanh Hĩa 63 2.2 Dân số người Hmơng ở Thanh Hĩa 64 2.3 Phân bố dân tộc Khơ Mú ở Việt Nam 65 2.4 Dân số người Khơ Mú ở Thanh Hĩa 66 2.5 Tình hình phân bố dân cư Khơ Mú ở Thanh Hĩa những 67 năm gần đây 2.6 Dân số người Mường ở các huyện miền núi Thanh Hĩa 68 2.7 Dân số người Thái ở các huyện miền núi Thanh Hĩa 69 2.8 Dân số người Thổ ở miền núi Thanh Hĩa 70 2.9 Bảng tổng hợp đối tượng được Trung tâm trợ giúp pháp 71 lý, Cục trợ giúp pháp lý thực hiện trợ giúp pháp lý từ năm 1997- 2007 2.10 Bảng tổng hợp hình thức trợ giúp pháp lý do Trung tâm 73 trợ giúp pháp lý, cục trợ giúp pháp lý thực hiện trợ giúp pháp lý từ năm 1997- 2007 2.11 Bảng tổng hợp đối tượng trợ giúp pháp lý do Trung tâm 74 trợ giúp pháp lý Thanh Hĩa thực hiện từ năm 2007 đến 6 tháng đầu năm 2011 2.12 Bảng tổng hợp lĩnh vực trợ giúp pháp lý do Trung tâm trợ 75 giúp pháp lý Thanh Hĩa thực hiện từ năm 2007- 6 tháng đầu năm 2011 2.13 Bảng tổng hợp hình thức trợ giúp pháp lý do Trung tâm 75 trợ giúp pháp lý Thanh Hĩa thực hiện từ năm 2007- 6 tháng đầu năm 2011
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam, hơn hai mươi năm qua nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, cĩ ý nghĩa rất quan trọng trên mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội. Nhà nước ta đang ngày một khẳng định mình trên con đường xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Một nhà nước mà quyền lợi con người luơn được bảo đảm, bảo vệ và tất cả đều tuân theo pháp luật. Để thiết lập một nền pháp chế thống nhất và vững chắc trên phạm vi cả nước; để thiết lập trật tự pháp luật, kỷ cương phép nước được nghiêm minh, dân chủ và cơng bằng, cĩ rất nhiều con đường với nhiều giải pháp phong phú. Trong đĩ, phải kể đến giải pháp trước mắt và lâu dài đảm bảo việc thực hiện pháp luật trở thành lối sống, thĩi quen của Nhà nước và nhân dân. Tiến tới ai cũng hiểu và vận dụng pháp luật vào cuộc sống của mình, để từ đĩ tự bảo vệ mình hoặc thơng qua những người hiểu biết pháp luật tư vấn, trợ giúp những vấn đề liên quan tới pháp luật để bảo vệ quyền lợi cho họ. Bên cạnh đĩ, chủ trương phát triển kinh tế gắn liền với tiến bộ, cơng bằng xã hội, giảm chênh lệch giàu, nghèo, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền, làm cơ sở hình thành tương đối đồng bộ các chính sách xã hội với mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Ngày 14 tháng 01 năm 2011 Chính phủ ban hành Nghị định số 05/2011/NĐ-CP về cơng tác dân tộc nhằm đảm bảo và thúc đẩy sự bình đẳng, đồn kết, tương trợ giúp nhau cùng phát triển, tơn trọng và giữ gìn bản sắc văn hĩa của các dân tộc cùng chung sống trên lãnh thổ nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây là giai đoạn Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm tới đồng bào các dân tộc trên cả nước nhất là dân tộc thiểu số sống trên các khu
7. vực cĩ điều kiện kinh tế - xã hội khĩ khăn để tạo điều kiện cho đồng bào các dân tộc thiểu số cùng phát triển về mọi mặt, bảo đảm và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số là biện pháp pháp lý trong việc thực hiện chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước ta. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, của dân, do dân, vì dân, địi hỏi tăng cường quản lý xã hội bằng pháp luật; theo nguyên tắc Hiến định: "Mọi cơng dân đều bình đẳng trước pháp luật". Ở nước ta, cĩ rất nhiều đối tượng cần được hưởng các dịch vụ tư vấn pháp luật, song họ ít hoặc khơng cĩ tiền nên phải được ưu tiên bằng việc được trợ giúp pháp lý miễn phí, khơng phải trả tiền cơng. Vì vậy, Ban Bí thư Trung ương Đảng khĩa VIII đã chỉ đạo: Mở rộng loại hình tư vấn pháp luật phổ thơng, đáp ứng nhu cầu rộng rãi, đa dạng của các tầng lớp nhân dân nhằm gĩp phần nâng cao ý thức pháp luật và ứng xử pháp luật của cơng dân trong quan hệ đời sống hàng ngày... cần nghiên cứu hệ thống dịch vụ tư vấn pháp luật khơng lấy tiền để hướng dẫn nhân dân sống và làm việc theo pháp luật. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khĩa VIII tiếp tục khẳng định cần: "tạo điều kiện cho người nghèo được hưởng dịch vụ tư vấn pháp luật miễn phí..." [19]. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 734/TTg ngày 06/9/1997 về việc thành lập tổ chức trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách. Đặc biệt là, ngày 29/6/2006, Luật Trợ giúp pháp lý đã được kỳ họp thứ 9 Quốc hội khĩa XI thơng qua, theo đĩ ngày 12/01/2007 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 07/2007/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật trợ giúp pháp lý. Như vậy, ở Việt Nam pháp luật về trợ giúp
8. pháp lý đã được xây dựng và cĩ thể coi là khá hồn chỉnh. Vấn đề cịn lại là tổ chức thực hiện pháp luật ấy trong đời sống xã hội. Đồng bào dân tộc thiểu số là những đối tượng được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm vì sự phát triển chung của cả dân tộc; nên để cho người dân tộc thiểu số được tiếp cận pháp luật, được cung cấp thơng tin về pháp luật, qua đĩ họ sẽ tự bảo vệ mình và được các cơ quan của nhà nước bảo vệ đĩ là yêu cầu tất yếu. Vì vậy, trợ giúp pháp lý cho họ là một nghiên cứu cần thiết. Trợ giúp pháp lý đã hỗ trợ một bộ phận khơng nhỏ dân cư là người nghèo, các đối tượng chính sách, đồng bào thiểu số sống ở những vùng điều kiện khĩ khăn biết cách bảo vệ mình hoặc biết vận dụng pháp luật vào cuộc sống. Hoạt động trợ giúp pháp lý cho đồng bào các dân tộc thiểu số thời gian qua đã cĩ những đĩng gĩp quan trọng vào việc phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật miễn phí cho hàng triệu người. Trợ giúp pháp lý tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực pháp luật như: Dân sự, hơn nhân - gia đình, đất đai, việc làm và các chế độ chính sách... Nhiều vụ việc phức tạp, vượt cấp, kéo dài nhiều năm, đã được các tổ chức trợ giúp pháp lý hướng dẫn, giải quyết dứt điểm; trật tự an tồn xã hội, an ninh được giữ vững; thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Vì thế, tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa được khẳng định trong thực tế cuộc sống; niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước khơng ngừng được củng cố và nâng cao. Tuy nhiên, trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số là một lĩnh vực cịn nhiều hạn chế, bất cập do nhiều nguyên nhân cả về khách quan và chủ quan. Việc thành lập và quản lý các tổ chức trợ giúp pháp lý cịn lỏng lẻo, thủ tục, trình tự được thụ hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý cịn bất cập, nhận thức về pháp luật của người đồng bào dân tộc thiểu số cịn thấp và khơng đồng đều. Cách thức, biện pháp trợ giúp cịn chưa hiệu quả, đối tượng trợ giúp và người cần trợ giúp chưa gắn kết với nhau.
9. Thanh Hĩa là một tỉnh đơng dân, theo số liệu thống kê năm 2009, dân số trên 3,7 triệu người. Trong đĩ, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm một tỉ lệ đáng kể và do thiếu kiến thức pháp luật và thiếu hiểu biết nên họ khơng biết cách tự bảo vệ quyền lợi của mình cũng như gây ra những vụ án nghiêm trọng ảnh hưởng tới chính bản thân, gia đình và xã hội. Vì vậy, giúp họ hiểu các kiến thức về pháp luật cũng như trợ giúp pháp lý cho đồng bào thiểu số được đặt ra cả về mặt lý luận và thực tiễn, cũng như việc đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật trên lĩnh vực này. Với những lý do phân tích trên, tơi chọn đề tài: "Trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Thanh Hĩa " làm luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Thực hiện pháp luật là một trong các lĩnh vực pháp lý cụ thể nĩi chung, trợ giúp pháp lý đã và đang thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều cơ quan nghiên cứu khoa học, các nhà khoa học pháp lý. Qua tìm hiểu các cơng trình khoa học đã được cơng bố trong nước về trợ giúp pháp lý, trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách xã hội; cĩ các cơng trình sau đây: Nhĩm thứ nhất: Các cơng trình nghiên cứu về thực hiện pháp luật nĩi chung. Ở nhĩm này, các tài liệu và giáo trình lý luận chung về nhà nước và pháp luật đều thống nhất về khái niệm, các hình thức thực hiện pháp luật. Đặc biệt là hình thức áp dụng pháp luật, cụ thể là khái niệm, căn cứ, các bước, trình tự, thủ tục áp dụng pháp luật. Tiêu biểu là: - Giáo trình lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2007. - Giáo trình lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Cơng an nhân dân, Hà Nội, 2002.
10. - Tài liệu học tập và nghiên cứu mơn lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Khoa Nhà nước và pháp luật, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2004. - Tài liệu phục vụ học tập và nghiên cứu mơn lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Nhà nước và pháp luật, Hà Nội, 2005. Nhĩm thứ hai: Bao gồm các cơng trình nghiên cứu về quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với hoạt động trợ giúp pháp lý. Tiêu biểu là: "Quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với hoạt động trợ giúp pháp lý ở Việt Nam hiện nay", Luận án Tiến sĩ Luật học của Nguyễn Văn Tùng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2007... Nhĩm thứ ba: Bao gồm các cơng trình nghiên cứu thực hiện pháp luật về trợ giúp pháp lý. Tiêu biểu cho nhĩm này là cơng trình sau đây: - "Phương hướng xây dựng luật trợ giúp pháp lý" của TS. Đinh Trung Tụng, Tập san Trợ giúp pháp lý, 2006. - "Khái niệm trợ giúp pháp lý một số vấn đề cần bàn thêm" của Tạ Minh Lý, Đặc san Trợ giúp pháp lý, 2006. - "Một số vấn đề về trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách" của TS. Trần Huy Liệu, Thơng tin Khoa học pháp lý, 2005. - "Hồn thiện pháp luật về người thực hiện trợ giúp pháp lý ở Việt Nam", Luận văn thạc sĩ Luật học của Vũ Hồng Tuyến, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2004. - "Báo cáo tổng kết 10 năm cơng tác trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách" Bộ Tư pháp, năm 2007, Báo cáo ngày 20/11/2007. - "Báo cáo tổng kết 10 năm hoạt động trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách ở tỉnh Thanh Hĩa", Sở Tư pháp Thanh Hĩa, 2007.