Luận văn Trí tuệ xã hội của học sinh Trung học Phổ thông tại tỉnh Bình Thuận

Nội dung tài liệu: Luận văn Trí tuệ xã hội của học sinh Trung học Phổ thông tại tỉnh Bình Thuận

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Hoài Sương TRÍ TUỆ XÃ HỘI CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TỈNH BÌNH THUẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ hC í Minh – 2019
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Hoài Sương TRÍ TUỆ XÃ HỘI CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TỈNH BÌNH THUẬN Chuyên ngành : Tâm lí học Mã số : 60310401 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.ĐINH PHƯƠNG DUY Thành phố Hồ Chí Minh – 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình của bản thân. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực, chưa được sử dụng trong bất cứ công trình nào. Nếu có bất kỳ sự gian lận nào, tôi xin chịu trách nghiệm trước Hội đồng cũng như kết quả luận văn của mình. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 29 tháng 3 năm 2019 Tác giả Nguyễn Hoài Sương
4. LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn sự chỉ dẫn tận tâm của tất cả các giảng viên đã giảng dạy chúng tôi trong suốt thời gian học tập vừa qua, đặc biệt là sự quan tâm, tận tình giúp đỡ của quý thầy cô đang công tác tại phòng Sau đại học và khoa Tâm lý trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin gửi cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS Đinh Phương Duy người thầy giữ rất nhiều cương vị khác nhau nhưng vẫn tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban Giám Hiệu và các em học sinh của trường trung học phổ thông Đức Linhvà trường trung học phổ thông Tánh Linh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thưc hiện đề tài này. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến những người thân trong gia đình đặc biệt là ba mẹ và bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ to lớn cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn này.
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRÍ TUỆ XÃ HỘI CỦA HS THPT............... 7 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................................... 7 1.1.1. Ở nước ngoài ..................................................................................................... 7 1.1.2. Ở Việt Nam .................................................................................................... 11 1.2. Cơ sở lý luận về trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông ................... 12 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài ............................................ 12 1.2.2. Một số mô hình trí tuệ xã hội ........................................................................ 20 1.2.3. Đặc điểm phát triển tâm lý chung của học sinh trung học phổ thông ...... 23 1.2.4. Đặc điểm hoạt động chủ đạo của học sinh THPT ...................................... 28 1.2.5. Biểu hiện TTXH của HS THPT ................................................................... 30 1.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến TTXH của HS THPT ....................................... 36 Chương 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TRÍ TUỆ XÃ HỘI CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TỈNH BÌNH THUẬN .............................................................................................. 41 2.1. Tổ chức nghiên cứu ............................................................................................... 41 2.1.1. Mẫu nghiên cứu .............................................................................................. 41 2.1.2. Công cụ nghiên cứu ...................................................................................... 41 2.2. Kết quả nghiên cứu mức độ TTXH của học sinh THPT tỉnh Bình Thuận ..... 43 2.2.1. Những nhận định khái quát của HS THPT về TTXH ................................ 43 2.2.2. Kết quả TTXH của HS THPT tỉnh Bình thuận ở từng mặt biểu hiện ..... 47 2.2.3. Kết quả mức độ TTXH của học sinh THPT tỉnh Bình Thuận trên toàn mẫu .......................................................................................................... 62
6. 2.2.2. Mức độ các mặt biểu hiện trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông tỉnh Bình Thuận ................................................................................... 63 2.2.3. Kết quả so sánh TTXH của HS THPT tỉnh Bình Thuận với các tham số ............................................................................................................. 65 2.2.4. Các nguyên yếu tố hưởng đến sự phát triển trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông tỉnh Bình Thuận .................................................. 70 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 79 PHỤ LỤC
7. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT RC Rất cao C Cao TB Trung bình T Thấp RT Rất thấp ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình TSCN Trị số cao nhất TSTN Trị số thấp nhất P Mức ý nghĩa TTXH Trí tuệ xã hội TTCX Trí tuệ cảm xúc HS Học sinh THPT Trung học phổ thông HBXH Hiểu biết xã hội TGXH Tri giác xã hội TNXH Trí nhớ xã hội STXH Sáng tạo xã hội KTXH Kiến thức xã hội
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Phân bố thành phần mẫu nghiên cứu .................................................... 41 Bảng 2.2. Quy đổi tổng điểm sang thang 5 mức độ .............................................. 43 Bảng 2.3. Phân chia mức độ biểu hiện TTXH....................................................... 43 Bảng 2.4. Nhận định của HS THPT về vai trò của TTXH .................................... 43 Bảng 2.5. Nhận định của HS về thành phần quan trọng nhất trong TTXH .......... 44 Bảng 2.6. Nhận định của HS về khả năng rèn luyện của TTXH ........................... 46 Bảng 2.7. Nhận định của HS về mức độ TTXH của học sinh THPT nói chung ............................................................................................... 46 Bảng 2.8. Mặt hiểu biết xã hội của HS THPT tỉnh Bình Thuận ........................... 47 Bảng 2.9. Một số câu hỏi phần tự đánh giá của học sinh trong mặt A1 ................ 48 Bảng 2.10. Một số câu hỏi phần câu hỏi tình huống của học sinh trong mặt A1 ................................................................................................... 49 Bảng 2.11. Một số câu hỏi phần tự đánh giá của học sinh trong mặt A2 ................ 50 Bảng 2.12. Một số câu hỏi phần câu hỏi tình huống của học sinh trong mặt A2 ................................................................................................... 52 Bảng 2.13. Mặt Tri giác XH của HS THPT tỉnh Bình Thuận ................................. 54 Bảng 2.14. Khả năng nhận biết biểu hiện cảm xúc qua gương mặt ........................ 54 Bảng 2.15. Nhận ra và giải mã được một số hành vi, biểu hiện phi ngôn ngữ ....... 55 Bảng 2.16. Mặt Trí nhớ XH của HS THPT tỉnh Bình Thuận ................................. 55 Bảng 2.17. Một số câu hỏi tự đánh giá phần trí nhớ xã hội .................................... 56 Bảng 2.18. Một số câu hỏi trong phần video ........................................................... 57 Bảng 2.19. Mặt Sáng tạo XH của HS THPT tỉnh Bình Thuận ................................ 57 Bảng 2.20. Một số câu hỏi tự đánh giá phần sáng tạo xã hội .................................. 58 Bảng 2.21. Một số tình huống trong phần sáng tạo XH .......................................... 59 Bảng 2.22. Mặt Kiến thức XH của học sinh THPT tỉnh Bình Thuận ..................... 60 Bảng 2.23. Một số câu hỏi về kiến thức xã hội ....................................................... 61 Bảng 2.24. Mức độ TTXH của học sinh THPT tỉnh Bình Thuận ........................... 62 Bảng 2.25. Mức độ các mặt biểu hiện trí tuệ xã hội của học sinh THPT tỉnh Bình Thuận ............................................................................................ 63 Bảng 2.26. Mức độ trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông tỉnh Bình Thuận theo trường ................................................................................. 66 Bảng 2.27. Mức độ trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông tỉnh Bình Thuận theo khối lớp .............................................................................. 67 Bảng 2.28. Mức độ trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông tỉnh Bình Thuận theo giới tính .............................................................................. 68 Bảng 2.29. Mức độ trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông thành phố tỉnh Bình Thuận theo kết quả học tập ................................................... 68 Bảng 2.30. Mức độ trí tuệ xã hội của học sinh trung học phổ thông tỉnh Bình Thuận theo mức độ tham gia các hoạt động phong trào trong nhà trường và xã hội .................................................................................... 69 Bảng 2.31. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển TTXH của học sinh THPT tỉnh Bình Thuận ..................................................................................... 70
9. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trí tuệ là một trong những lĩnh vực của tâm lý học được quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Theo thời gian, các nhà khoa học đã tiếp cận tâm lý học trí tuệ với nhiều quan niệm khác nhau: trí tuệ nhận thức, trí tuệ thực tiễn, trí tuệ cảm xúc, trí tuệ sáng tạo, trí tuệ xã hội... Các hoạt động trí tuệ diễn ra phức tạp, đa dạng, và ở nhiều mức độ khác nhau, nhưng loại hình trí tuệ nào cũng đều giữ vai trò nhất định trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách của cá nhân. Tuy nhiên, trí tuệ nhận thức đơn thuần ngày càng cho thấy không đủ để đáp ứng được các nhu cầu thực tiễn của xã hội. Do đó, các nhà nghiên cứu đã quan tâm đến một loại trí tuệ mới hơn, thể hiện khả năng hoàn thành nhiệm vụ của cá nhân thông qua mối liên hệ với người khác, đó là Trí tuệ xã hội. L.X.Vưgôtxki cho rằng, trong tư duy ngôn ngữ, ý không phải là điểm tận cùng của toàn bộ quá trình. Ý không phải được nãy sinh từ ý nghĩ khác mà từ lĩnh vực động cơ của ý thức. Đằng sau ý là xu hướng, cảm xúc, nhu cầu, ý chí... ông ví ý chí như đám mây đen mang cơn mưa từ ngữ, còn động cơ của ý nghĩ như cơn gió làm đám mây chuyển động và đổ ra trận mưa từ ngữ đó. Vì vậy ông cho rằng việc phân tích tâm lý một ý nghĩ nào đó chỉ triệt để khi phát hiện ra chính bình diện động cơ, cảm xúc bên trong bị che lấp bởi các tư duy ngôn ngữ. (Phan Trọng Ngọ, 2001). Một trong những nội dung chính của Trí tuệ xã hội là năng lực mà cá nhân có thể nhận ra và hành động một cách hợp lý, dễ dàng trong những tình huống có tương tác xã hội thể hiện thông ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ. Trí tuệ xã hội bao gồm năng lực hiểu biết xã hội, tri giác xã hội, trí nhớ xã hội, sáng tạo xã hội và kiến thức xã hội. Theo các nhà nghiên cứu cho rằng những người có TTXH cao thì có khả năng hạnh phúc và thành công hơn trong cuộc sống. Hơn nữa, TTXH hoàn toàn có thể luyện tập và cải thiện, khi cá nhân tích cực hoạt động, trở thành thành viên của nhóm và tập thể. Tiến hành quá trình xã hội hóa hay thực hiện bất cứ hành vi nào đòi hỏi có sự tương tác với người khác đều là cơ hội rèn luyện và nâng cao TTXH của bản thân.
10. 2 Gần đây, Bộ GD-ĐT đã thông qua chương trình giáo dục phổ thông mới. Trong đó, ngoài phát triển các năng lực chuyên môn như: năng lực ngôn ngữ, năng lực toán học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thể chất thì còn chú ý phát triển các năng lực chung, nhấn mạnh đến năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. (Nghị quyết số 29-NQ/TW, 2013). Đây cũng là một mặt của TTXH. Thông qua các vấn đề lý luận của TTXH kèm với rèn luyện thực tiễn trong các tình huống xã hội dành riêng cho lứa tuổi này là cơ hội để các em đạt được những năng lực như giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo nói trên. Do đó, việc nghiên cứu TTXH cho lứa tuổi THPT là tiền đề cần thiết. Đối với học sinh trung học phổ thông, giai đoạn này các em đã phát triển khá đầy đủ về mặt thể chất, tuy nhiên sự phát triển tâm lý còn nhiều biến động và đặc biệt chịu ảnh hưởng của yếu tố xã hội. Ở lứa tuổi này bắt đầu có suy nghĩ về chọn nghề và cách sống trong tương lai. Chỉ khi tham gia vào các hoạt động xã hội, được tiếp xúc với các tầng lớp xã hội khác nhau các em mới có cơ hội nhận biết bản thân và hòa hợp với con người trong các tình huống xã hội và hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao. Điều đó cho thấy rằng, rèn luyện TTXH ngay từ giai đoạn này giúp các em thuận lợi hơn, có nhiề cơ hội để hạnh phúc và thăng tiến hơn trong tương lai. Về địa bàn nghiên cứu, Đức Linh và Tánh Linh là hai huyện miền núi của tỉnh Bình Thuận. Đức Linh nằm ở phía Tây -Tây bắc, cách thành phố Phan Thiết 140 km về phía tây nam. Đức Linh là huyện bán sơn địa, sông La Ngà chảy cắt ngang huyện rồi mem theo ranh giới với tỉnh Đồng Nai đổ nước vào hồ Trị An. Đức Linh là một huyện chủ yếu phát triển nông nghiệp, có nền nông nghiệp phát triển với nhiều mô hình cây lương thực và cây công nghiệp ngắn ngày. Trường THPT Quang Trung hiện có 1062 học sinh trên 29 lớp. Trong đó, khối lớp 10 có 11 lớp, khối 11 có 09 lớp và khối 12 có 09 lớp. Huyện Tánh Linh nằm về phía Tây bắc của tỉnh Bình Thuận được tách ra từ huyện Đức Linh vào năm 1983. Trường THPT Tánh Linh hiện có 1107 học sinh trên 30 lớp. Trong đó, khối lớp 10 có 11 lớp, khối 11 có 10 lớp và khối 12 có 09 lớp. Người dân của 02 huyện Đức Linh và Tánh Linh có truyền thống cần cù, chịu thương chịu khó, hiếu học. Trong những năm gần đây,