Luận văn Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp từ thực tiễn tỉnh Đồng Nai

Nội dung tài liệu: Luận văn Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp từ thực tiễn tỉnh Đồng Nai

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ----- ----- NGUYỄN THỊ THANH TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ Hà Nội, năm 2021
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ----- ----- NGUYỄN THỊ THANH TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐỒNG NAI Ngành: Luật kinh tế Mã số: 8380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN NHƯ PHÁT Hà Nội, năm 2021
3. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nay còn khá mới mẻ, nó được hiểu theo nghĩa chuyển ngữ chính xác từ cụm từ “Corporate Social Responsibility (CSR)”. Hiện nay CSR được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau. Khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp bắt đầu xuất hiện tại Việt Nam vào những năm 90 của Thế kỷ XX. Khái niệm này đến cùng với các tập đoàn đa quốc gia, công ty nước ngoài đến Việt Nam đầu tư, kinh doanh bằng các quy định trong bộ tiêu chuẩn, bộ quy tắc ứng xử nội bộ, yêu cầu áp dụng cho nhà cung cấp, doanh nghiệp sản xuất,kinh doanh, nhận gia công phải thực hiện áp dụng, thông qua việc tuân thủ pháp luật, bộ tiêu chuẩn, bộ quy tắc ứng xử này để doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm với xã hội. Qua thực tiễn cho thấy trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp được hiểu, được áp dụng, tuân thủ không thống nhất, không có tính bắt buộc, không thường xuyên, mới chỉ là sự tự nguyện thực hiện trách nhiệm trong sản xuất, kinh doanh, sự cam kết về chất lượng sản phẩm, tính trung thực trong quảng bá sản phẩm, cũng như bảo đảm an toàn cho người sử dụng từ phía doanh nghiệp. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đang được xem như là một trong những chiến lược kinh doanh hàng đầu, quảng bá thương hiệu hơn là những quy định hay bắt buộc của luật pháp. Bên cạnh đó việc nghiên cứu một cách đầy đủ về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp chưa được quan tâm đúng mực, hệ thống văn bản pháp luật chưa quy định cụ thể làm cơ sở pháp lý cho việc tuân thủ thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Việc hiểu rõ, đầy đủ, nâng cao ý thức thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở nước ta hiện nay là việc làm vô cùng quan trọng và cấp thiết. Trước các yêu cầu điều kiện để gia nhập các tổ chức thương mại, hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam đã phải sửa đổi một số các Bộ luật. Kết quả nghiên cứu, đề xuất các giải pháp trong quá trình nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đã được cơ quan thẩm quyền lập pháp tiếp thu và đưa vào các quy định của nhiều đạo luật trong thời gian gần đây. Tuy nhiên thực tế áp dụng vẫn tồn tại các hạn chế, chính vì vậy Đề tài “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp từ thực tiễn tỉnh Đồng Nai” cần tiếp tục được nghiên cứu. Qua việc nghiên cứu chỉ ra những hạn 1
4. chế, bất cập, chưa đồng bộ, chưa thống nhất của quy định pháp luật liên quan đến trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, từ đó đề xuất ý kiến, giải pháp, định hướng, hướng dẫn, nhằm đề xuất giải pháp hoàn chỉnh hệ thống quy định pháp luật, khuyến khích, nâng cao hiệu quả thực trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp về cả mặt lý luận và thực tiễn. Hướng đến kết quả tích cực là các doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội một cách tự nguyện, có hiệu quả. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Hiện nay trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp được đông đảo giới nghiên cứu, học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh, nhà quản trị, quản trị doanh nghiệp đều tham gia nghiên cứu. Ở mỗi cấp độ nghiên cứu và lĩnh vực khác nhau trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp được phân tích và có nhiều góc nhìn khác nhau. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đã là môn học trong trương trình định khung của khoa luật, khoa quản trị, kinh tế, trong trường đại học. Nghiên cứu về CSR trong khoảng nhưng năm 2005 đến 2015 hầu như không còn nhiều giá trị nghiên cứu nên tác giả Luận văn chỉ nêu một vài công trình nghiên cứu những năm gần đây gồm các nghiên cứu sau: - Lê Phước Hương, Lưu tiến Thuận “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Tổng kết một số chủ đề và định hướng nghiên cứu” Tạp chí Khoa học trường Đại học Cần thơ 28/6/ 2017. - My Ngân “ CSR - Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp” Báo Đầu tư online ngày 26/2/2019. - Nguyễn Thị Phương Thảo, Nguyễn Văn Anh, Phạm Thị Thuý An “Tác động của việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp lên danh tiếng, niềm tin, lòng trung thành của khách hàng trong ngành ngân hàng - một nghiên cứu trên địa bàn thành phố Đà Lạt” Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ - Kinh tế - Luật và Quản lý, tháng 3/92019. - Nguyễn Hoàng Khởi, Dương Ngọc Thành “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và hành vi tiêu dùng: Nghiên cứu định tính trong ngành nước 2
5. uống giải khát đóng chai không cồn tại thành phố Cần Thơ”, Tạp chí Khoa học và Công nghệ Số 55/2019. - Lưu Ngọc Liêm “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay”, Trường Đại học Lạc Hồng, Tạp chí Tài chính tháng 1/2020. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài Luận văn là trên cơ sở những đánh giá tình hình thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong thời gian qua đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay. Nghiên cứu các quan điểm khoa học, khoa học pháp lý, khoa học kinh tế về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, các quy phạm pháp luật hiện hành điều chỉnh đến hoạt động của doanh nghiệp có liên quan; Nghiên cứu những quy định, lý luận pháp lý về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp theo hệ thống pháp luật quốc gia; pháp luật quốc tế; Quy định của các Bộ tiêu chuẩn quốc tế về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp; Quy định của các Bộ quy tắc ứng xử điển hình quy định về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp; Phân tích một cách có hệ thống các quy định của pháp luật hiện hành về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, đánh giá thực tiễn áp dụng tại tỉnh Đồng Nai; Kết quả thực tiễn thực hiện pháp luật về thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại địa phương, qua đó thấy được các tồn tại, hạn chế và đưa ra đề xuất các giải pháp đổi mới, hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật trách nhiệm xã hội đến doanh nghiệp. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Căn cứ trên các dữ liệu thu thập từ các công trình nghiên cứu, bài viết, số liệu thống kê, tài liệu tham khảo, cáo báo cáo thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp địa phương, tình hình thực tiễn tại tỉnh Đồng Nai được công bố gần đây. 3
6. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp được quy định rộng, dàn trải trong nhiều lĩnh vực. Do giới hạn và cấp độ nghiên cứu nên nội dung Luận văn này giới hạn nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong hai lĩnh vực pháp luật lao động và bảo vệ môi trường. Thời điểm thực hiện Luận văn là thời gian chuyển tiếp của 02 Bộ Luật Lao động 2019 và Luật Bảo vệ Môi trường 2020 có hiệu lực nên các quy định của 02 Luật này được nghiên cứu, phân tích và trích dẫn. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận chủ nghĩa biện chứng duy vật sử dụng trong nghiên cứu các sự vật, hiện tượng liên quan có mối liên hệ biện chứng trong việc doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm với xã hội. - Phương pháp phân tích tổng hợp: Phương pháp này được sử dụng để phân tích, lập luận và tổng hợp những vấn đề lý luận về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. - Phương pháp so sánh: Thực hiện so quy định pháp luật về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp theo luật pháp Việt Nam với luật pháp quốc tế về trách nhiệm xã hội. - Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm: Nghiên cứu phân tích từ dữ liệu báo cáo trách nhiệm xã hội của một số doanh nghiệp tại địa phương để đánh giá hiệu quả thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong thời gian gần đây. - Phương pháp hệ thống, logic, tổng hợp: Hệ thống, liên kết, toàn bộ các kết quả nghiên cứu có liên quan và tổng hợp nhằm tìm ra kết quả nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Nội dung Luận văn này là nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở trình độ thạc sỹ. Kết quả nghiên cứu (sau khi được Hội đồng thông qua) sẽ là tài liệu cho đối tượng có nhu cầu tham khảo, tìm hiểu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp về lao động và bảo vệ môi trường dưới góc độ nghiên cứu khoa học pháp lý. Khả năng ứng dụng thực tiễn: Góp phần nâng cáo ý thức thực hành về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong lao động và bảo vệ môi trường của các doanh nghiệp trên địa bàn Đồng Nai nói riêng, Việt Nam nói chung. Tăng cường đảm bảo 4
7. quyền con người về lao động và quyền được sống trong môi trường trong lành, đạt mục tiêu chung là xã hội và doanh nghiệp phát triển bền vững. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn gồm có 03 Chương, nội dung các Chương như sau: Chương 1 Những vấn đề lý luận về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Chương 2 Thực trạng pháp luật Việt Nam về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và tình hình thực hiện tại tỉnh Đồng Nai Chương 3 Hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay 5
8. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP 1.1 Khái niệm và bản chất của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp 1.1.1 Khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Trong những năm gần đây, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp - Corporate Social Responsibilities (CSR) là vấn đề thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu luật học, kinh tế học, học sinh, sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh cũng như nhà quản lý doanh nghiệp (DN). Tuy nhiên đến nay, khó có thể tìm thấy một định nghĩa duy nhất về CSR. Hơn nữa, trong các ngành nghề khác nhau, ở các quốc gia khác nhau, các khái niệm và thực hiện về CSR cũng rất khác nhau. Thực tế cho thấy khái niệm CSR ngày càng được mở rộng để đáp ứng nhiều bên liên quan của DN trên phạm vi toàn cầu (Bên hữu quan). Bên cạnh đó, các hoạt động thực hiện CSR của DN đa dạng hơn cũng là xu thế thực hiện quản trị chiến lược kinh doanh và quản trị DN của các công ty, tập đoàn hiện nay [1]. Theo từ điển Tiếng Việt, trách nhiệm có nghĩa là điều phải làm, phải gánh vác hoặc nhận lấy về mình, là sự ràng buộc về lời nói, hành vi của mình, bảo đảm điều mình làm là đúng đắn và phải chịu phần hậu quả. Xã hội là một nhóm những cá nhân liên quan đến tương tác xã hội một cách thường xuyên hoặc một nhóm xã hội lớn hơn có chung lãnh thổ không gian hoặc xã hội, thường chịu cùng thẩm quyền chính trị và các kỳ vọng văn hóa chi phối. Các xã hội được đặc trưng bởi các mô hình mối quan hệ (quan hệ xã hội) giữa cá nhân có chung một nền văn hóa và thể chế đặc biệt. Một xã hội nhất định có thể được mô tả là tổng số các mối quan hệ như vậy giữa các thành phần của nó. Theo nội dung Luật doanh nghiệp 2020 thì doanh nghiệp được hiểu là: Một tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh [2]. 6
9. Trong hoạt động của mình, DN cần sử dụng lao động, các nguồn tài nguyên, khoáng sản, môi trường tự nhiên, có tác động qua lại. Tác động này có thể tạo ra các ảnh hưởng tiêu cực hay tích cực đều do ý thức của DN. Chính vì thế DN phải có ý thức về những tác động từ hoạt động sản xuất kinh doanh của mình và có trách nhiệm về hành vi của mình đối với xã hội và môi trường. DN cần dung hòa cả hai mục tiêu này là DN tìm kiếm lợi nhuận cao nhất. DN thực hiện CSR để phát triển lâu dài, bền vững. Như vậy khái niệm CSR được hiểu là DN thực hiện một số trách nhiệm cụ thể với xã hội nói chung, là một loại cam kết của DN đóng góp cho sự phát triển kinh tế bền vững thông qua tuân thủ một số các chuẩn mực về: Bảo vệ môi trường; trả lương công bằng; không phân biệt đối xử và bình đẳng giới; tạo sự ổn định và phát triển cá nhân cho người lao động (NLĐ); phát triển cộng đồng, xã hội theo cách có lợi cho cả doanh nghiệp và sự phát triển chung của xã hội, tạo sự phát triển DN và xã hội một cách hiệu quả, bền vững; cam kết của DN đóng góp vào việc phát triển kinh tế bền vững thông qua các hoạt động nhằm nâng cao chất lượng đời sống của NLĐ, thành viên gia đình họ, cho cộng đồng và toàn xã hội theo cách có lợi nhất cho cả doanh nghiệp cũng như phát triển chung của xã hội. 1.1.2 Lịnh sử hình thành, phát triển và đặc điểm của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp 1.1.2.1 Lịch sử hình thành, phát triển của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Những năm gần đây CSR đã trở thành một chủ đề nghiên cứu cho tất cả các học giả, nhà nghiên cứu kinh tế, pháp luật, chính trị gia và học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh. Nhìn lại lịch sử hình thành và phát triển trách nhiệm xã hội cổ xưa đến hiện tại để thấy vì sao trách nhiệm xã hội có ý nghĩa tích cực, vai trò quan trọng được đông đảo đối tượng nghiên cứu. Trách nhiệm xã hội thời cổ đại Giai đoạn này SCR được nhận diện qua các chuyện kể, nó chỉ là sự hỗ trợ qua lại giữa những nhà buôn khi gặp khó khăn như câu chuyện của nhà buôn bông nước Anh; Đạo Hindu có những lời răn dạy đạo đức về việc cho vay nặng lãi; chính 7