Luận văn Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm pháp luật Giao thông Đường bộ - Qua thực tiễn xét xử tại tỉnh Lạng Sơn

Nội dung tài liệu: Luận văn Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm pháp luật Giao thông Đường bộ - Qua thực tiễn xét xử tại tỉnh Lạng Sơn

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG VĂN CÁN Tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i do vi ph¹m ph¸p luËt giao th«ng ®­êng bé - Qua thùc tiÔn xÐt xö T¹I tØnh L¹ng S¬n LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG VĂN CÁN Tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i do vi ph¹m ph¸p luËt giao th«ng ®­êng bé - Qua thùc tiÔn xÐt xö T¹I tØnh L¹ng S¬n Chuyên ngành: Luật Dân sự và tố tụng dân sự Mã số: 60 38 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. LÊ ĐÌNH NGHỊ HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Hoàng Văn Cán
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ .................................................................................... 5 1.1. Khái quát chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ............................................... 5 1.1.1. Bản chất và trách nhiệm do con người và nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thiệt hại ............................................................................. 5 1.1.2. Khái niệm tai nạn giao thông đường bộ ............................................ 7 1.1.3. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ....................................................................... 11 1.1.4. Phân loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ....................................................................... 12 1.1.5. Đặc thù trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong tai nạn giao thông đường bộ với trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khác và trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng ....... 17 1.2. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ............................................................................. 21 1.2.1. Bồi thường thiệt hại toàn bộ và kịp thời .......................................... 22 1.2.2. Căn cứ vào hình thức lỗi và mức độ lỗi .......................................... 25 1.2.3. Tự do, tự nguyện, cam kết, thỏa thuận ............................................ 25 1.2.4. Mức bồi thường phù hợp với thực tế ............................................... 26
5. 1.2.5. Nguyên tắc xem xét khả năng về kinh tế của người gây thiệt hại ....... 28 1.3. Những nguyên nhân, điều kiện gây ra tai nạn giao thông đường bộ ....................................................................................... 29 1.3.1. Do chính người tham gia giao thông đường bộ ............................... 30 1.3.2. Do phương tiện tham gia giao thông đường bộ ............................... 32 1.3.3. Do kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ ......................................... 33 1.3.4. Do quản lý nhà nước về trật tự an toàn giao thông .......................... 34 1.3.5. Do các nguyên nhân, điều kiện khác ............................................... 38 1.4. Khái quát quá trình phát triển của pháp luật quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ....................... 39 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................. 44 Chương 2: ĐIỀU KIỆN PHÁT SINH, XÁC ĐỊNH THIỆT HẠI VÀ CHỦ THỂ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI CỦA TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ .......................................................45 2.1. Điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ............................................. 45 2.1.1. Có thiệt hại thực tế xảy ra ............................................................... 45 2.1.2. Có hành vi trái pháp luật gây ra thiệt hại ......................................... 51 2.1.3. Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi gây thiệt hại và thiệt hại thực tế xảy ra .................................................................................. 53 2.1.4. Có lỗi của người gây ra thiệt hại ..................................................... 57 2.1.5. Các trường hợp không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, giảm mức bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ......................................................................................... 64 2.2. Xác định thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ .... 71 2.2.1. Thiệt hại do tài sản bị xâm phạm .................................................... 71 2.2.2. Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm ................................................ 75 2.2.3. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm ............................................... 80 2.3. Chủ thể bồi thường thiệt hại của trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ .................... 87
6. 2.3.1. Chủ sở hữu phương tiện giao thông ................................................ 89 2.3.2. Người không phải là chủ sở hữu phương tiện giao thông đường bộ ........................................................................................ 92 2.3.3. Doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm ................................................ 93 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................. 95 Chương 3: THỰC TIỄN XÉT XỬ VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ CỦA TỈNH LẠNG SƠN TRONG THỜI GIAN GẦN ĐÂY VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ................................................................... 97 3.1. Thực tiễn xét xử về bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ở tỉnh Lạng Sơn trong thời gian gần đây .......................................................................................... 97 3.1.1. Những kết quả đạt được trong thực tiễn xét xử về bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ở tỉnh Lạng Sơn trong thời gian gần đây ............................................................ 97 3.1.2. Những tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn xét xử về bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ ở tỉnh Lạng Sơn trong thời gian gần đây ............................................................ 98 3.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung, trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tai nạn giao thông đường bộ nói riêng .... 109 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................... 112 KẾT LUẬN ............................................................................................... 114 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 117
7. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLDS: Bộ luật Dân sự BTTH: Bồi thường thiệt hại GTVT: Giao thông vận tải GTVTĐB: Giao thông vận tải đường bộ TAND: Tòa án nhân dân TNBTTH: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại TNDS: Trách nhiệm dân sự TNGT: Tai nạn giao thông TNGTĐB: Tai nạn giao thông đường bộ
8. MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Giao thông vận tải nói chung, giao thông vận tải đường bộ nói riêng đóng một vị trí quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng của Nhà nước. Bên cạnh những lợi ích to lớn do giao thông vận tải mang lại, thì trong quá trình sử dụng các phương tiện giao thông vận tải cơ giới đường bộ đã có không ít vụ tai nạn xảy ra gây những thiệt hại nghiêm trọng về tính mạng, sức khỏe con người và cải vật chất của xã hội. Theo Báo cáo của Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia, trong 5 tháng đầu năm 2013, cả nước xảy ra 12.052 vụ tai nạn giao thông làm chết 4.136 người, bị thương 12.171 người. So với cùng kỳ năm 2012, giảm hơn 2.000 vụ; giảm 20% số người bị thương; tăng 28 người chết. Đặc biệt, trong thời gian vừa qua đã xảy ra nhiều vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng làm nhiều người chết và bị thương. 9 tỉnh để tai nạn tăng cao trên 30%, gồm: Bà Rịa – Vũng Tàu (tăng 40,2%), Phú Thọ (40,7%), Ninh Thuận (41,9%), Thừa Thiên – Huế (41,9%), Bình Thuận (47,4%), Lạng Sơn (48,6%), Sơn La (55,9%), Khánh Hòa (77,8%) và Lào Cai (91,3%). Tất cả các vấn đề trên đây cho thấy việc nghiên cứu đề tài: "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm pháp luật giao thông đường bộ - Qua thực tiễn xét xử tại tỉnh Lạng Sơn" là hết sức cần thiết. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu tổng quát nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn của trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ. Từ đó, đưa ra những giải pháp 1
9. hoàn thiện pháp luật về vấn đề này, cũng như đưa ra được những kiến nghị nhằm góp phần vào thực tiễn giải quyết việc bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên đây, tác giả của luận văn đã đưa ra và giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: - Phân tích làm rõ khái niệm, nguyên nhân, điều kiện và đặc điểm tình hình của các vụ tai nạn giao thông ở Việt Nam và trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. - Nghiên cứu sự hình thành và phát triển của chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ trong pháp luật Việt Nam; làm rõ những nội dung cụ thể của chế định này. - Nghiên cứu, tìm hiểu những quan điểm khoa học xung quanh vấn đề trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng để xây dựng lý luận về khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, từ đó đi sâu nghiên cứu và làm rõ khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ. - Tổng kết thực tiễn giải quyết bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ trong những năm qua trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn gắn với lý luận, căn cứ vào các quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 và các quy định khác của pháp luật, đưa ra những kiến nghị có căn cứ khoa học và thực tiễn về việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật làm cơ sở cho việc giải quyết bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ. - Đề xuất các biện pháp phòng ngừa các vụ tai nạn giao thông đường bộ cũng như các biện pháp bảo đảm việc bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ. 2
10. 1.3. Tính mới và những đóng góp của đề tài - Đây là luận văn thạc sĩ đầu tiên ở tỉnh Lạng Sơn khái quát một cách có hệ thống cơ sở lý luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng để từ đó nghiên cứu một loại trách nhiệm cụ thể: "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm pháp luật giao thông đường bộ - Qua thực tiễn xét xử tại tỉnh Lạng Sơn". Luận văn đóng góp vào lý luận trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm pháp luật giao thông đường bộ; khái niệm tai nạn giao thông đường bộ theo nghĩa rộng và theo nghĩa hẹp; khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ. Luận văn góp phần tìm ra những nguyên nhân, điều kiện của các vụ tai nạn giao thông đường bộ, dự báo tình hình tai nạn giao thông đường bộ trong thời gian tới. Đồng thời, luận văn góp phần giải quyết một cách có hệ thống những vướng mắc xung quanh chế định bồi thường ngoài hợp đồng nói chung, bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông nói riêng. - Trên cơ sở lý luận chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, luận văn làm rõ về mặt lý luận cơ sở pháp lý của trách nhiệm bồi thường thiệt hại cũng như việc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tại nạn giao thông đường bộ. - Trên cơ sở nghiên cứu các quy định của pháp luật, của Bộ luật Dân sự năm 2005, luận văn đưa ra các kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông nói riêng. Xác định được mối quan hệ giữa việc bồi thường thiệt hại với việc phòng ngừa và đấu tranh làm giảm tai nạn, mối quan hệ giữa trách nhiệm bồi thường thiệt hại với các trách nhiệm pháp lý khác. Những kiến nghị, giải pháp của luận văn có thể tham khảo trong việc xây dựng, sửa đổi, bổ sung luật giao thông đường bộ; xây dựng các văn bản hướng dẫn việc giải quyết bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và 3