Luận văn Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đối với cá nhân, pháp nhân nước ngoài dưới góc độ Pháp luật Quốc tế

Nội dung tài liệu: Luận văn Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đối với cá nhân, pháp nhân nước ngoài dưới góc độ Pháp luật Quốc tế

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM TRƢỜNG HẢI TR¸CH NHIÖM BåI TH¦êNG CñA NHµ N¦íC §èI VíI C¸ NH¢N, PH¸P NH¢N N¦íC NGOµI D¦íI GãC §é PH¸P LUËT QUèC TÕ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM TRƢỜNG HẢI TR¸CH NHIÖM BåI TH¦êNG CñA NHµ N¦íC §èI VíI C¸ NH¢N, PH¸P NH¢N N¦íC NGOµI D¦íI GãC §é PH¸P LUËT QUèC TÕ Chuyên ngành: Luật quốc tế Mã số : 60 38 01 08 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN TIẾN VINH HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Những số liệu, ví dụ và trích dẫn được nêu trong luận văn là trung thực, bảo đảm tính chính xác, tin cậy và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả luận văn Phạm Trƣờng Hải
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÁ NHÂN, PHÁP NHÂN NƢỚC NGOÀI ............................................. 7 1.1. Khái niệm và nguồn của chế định TNBTCNN đối với CNPN nƣớc ngoài ........................................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài .............................. 7 1.1.2. Nguồn của TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài ........................... 16 1.2. Điều kiện phát sinh TNBTCNN đối với CNPN nƣớc ngoài ......... 21 1.2.1. Yếu tố thiệt hại ................................................................................... 22 1.2.2. Yếu tố hành vi nhà nước .................................................................... 23 1.2.3. Yêu tố lỗi ............................................................................................ 28 1.3. Các loại thiệt hại đƣợc bồi thƣờng đối với CNPN nƣớc ngoài ......... 31 1.3.1. Bồi thường đối với những thiệt hại vật chất ...................................... 32 1.3.2. Bồi thường đối với thiệt hại phi vật chất............................................ 34 1.3.3. Bồi thường thiệt hại theo yêu cầu của CNPN .................................... 35 Chƣơng 2: THỰC TIỄN QUY ĐỊNH TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÁ NHÂN, PHÁP NHÂN NƢỚC NGOÀI .................................................................... 37 2.1. Thực tiễn pháp điển hóa chế định TNBTCNN .............................. 37 2.1.1. Pháp điển hóa chế định TNBTCNN trong PLQT .............................. 37 2.1.2. Pháp điển hóa chế định TNBTCNN trong PLQG ............................... 38
5. 2.2. Thực tiễn quy định của pháp luật quốc gia về điều kiện phát sinh TNBTCNN đối với CNPN nƣớc ngoài ................................... 39 2.2.1. Yếu tố thiệt hại ................................................................................... 39 2.2.2. Yếu tố hành vi Nhà nước ................................................................... 41 2.2.3. Yếu tố lỗi ............................................................................................ 45 2.2.4. Nguyên tắc có đi có lại và nguyên tắc lãnh thổ ................................. 48 2.3. Nội dung TNBTCNN đối với CNPN nƣớc ngoài ........................... 54 2.3.1. Các loại thiệt hại được bồi thường ..................................................... 54 2.3.2. Hình thức bồi thường ......................................................................... 58 2.3.3. Mức bồi thường .................................................................................. 59 Chƣơng 3: ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỀ XUẤT PHƢƠNG HƢỚNG HOÀN THIỆN CHẾ ĐỊNH TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÁ NHÂN, PHÁP NHÂN NƢỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM ................................................................. 61 3.1. Đánh giá thực trạng chế định TNBTCNN đối với CNPN nƣớc ngoài tại Việt Nam .................................................................. 61 3.1.1. Quan điểm pháp luật .......................................................................... 61 3.1.2. Kết quả đạt được ................................................................................ 62 3.1.3. Tồn tại và hạn chế .............................................................................. 63 3.2. Phƣơng hƣớng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về TNBTCNN đối với CNPN nƣớc ngoài .................................................................. 67 3.2.1. Yêu cầu chung .................................................................................... 67 3.2.2. Một số đề xuất cụ thể ......................................................................... 71 KẾT LUẬN .................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 81
6. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTTH: Bồi thường thiệt hại CNPN: Cá nhân, pháp nhân CQNN: Cơ quan Nhà nước ĐƯQT: Điều ước quốc tế HVNN: Hành vi Nhà nước PLQG: Pháp luật quốc gia PLQT: Pháp luật quốc tế TNBT: Trách nhiệm bồi thường TNBTCNN: Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước VBPL: Văn bản pháp luật
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong xu hướng toàn cầu hóa hiện nay, khi mối quan hệ giao lưu giữa các quốc gia ngày càng phát triển thì số lượng các cá nhân, pháp nhân (CNPN) mang quốc tịch một quốc gia sinh sống, làm việc tại một quốc gia khác ngày càng trở nên phổ biến. Trong mối quan hệ giữa các CNPN nước ngoài với Nhà nước nơi mà họ không mang quốc tịch, các CNPN nước ngoài có thể phải gánh chịu những thiệt hại phát sinh từ hành vi công quyền của Nhà nước đó. Vậy trong trường hợp này, họ có được hưởng các biện pháp khắc phục và BTTH hay không? Cơ sở pháp lý, bản chất của trách nhiệm của Nhà nước trong trường hợp này phải được hiểu như thế nào? Nội dung và cách thức khắc phục và BTTH của Nhà nước trong trường hợp này như thế nào? Đây là những vấn đề cần được xem xét và nghiên cứu. Trên thực tế, trong các quy định của pháp luật quốc tế (PLQT) cũng như trong quy định của pháp luật quốc gia (PLQG) đã thừa nhận TNBTCNN. Việc thể chế hóa và áp dụng các quy định pháp luật về TNBTCNN trong PLQT và trong PLQG đã thể hiện được quan điểm pháp luật tiến bộ của các quốc gia và đã đạt được những hiệu quả nhất định trong việc bảo về quyền và lợi ích hợp pháp của các CNPN trong mối quan hệ với Nhà nước. Tuy nhiên, thông qua việc nghiên cứu lịch sử hình thành của TNBTCNN, chúng ta có thể thấy đây vẫn là một chế định pháp luật còn tương đối mới mẻ. Các quy định PLQT và PLQG vẫn còn nằm ở mức độ hạn chế. Do vậy, vẫn còn nhiều những khó khăn, vướng mắc trong việc xem xét, đánh giá và thực hiện TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài. Bên cạnh đó, mặc dù các ĐƯQT đã ghi nhận TNBTCNN nhưng việc quy định 1
8. TNBTCNN ở các quốc gia lại không có sự đồng nhất. Việc quy định và thực hiện TNBTCNN như thế nào, mức độ ra sao là tùy thuộc vào thái độ và quan điểm của từng quốc gia. Tại Việt Nam, pháp luật đã thừa nhận TNBTCNN và không có sự phân biệt đối xử giữa công dân Việt Nam và CNPN nước ngoài. Nhưng liệu rằng, việc giải quyết BTTH đối với các cá nhân, tổ chức nước ngoài cũng tương tự như giải quyết BTTH đối với các cá nhân tổ chức Việt Nam?, liệu các quy định của pháp luật Việt Nam tại thời điểm hiện nay đã phù hợp với quy định, thông lệ quốc tế?, liệu chúng ta có cần phải có những thay đổi về mặt pháp luật hoặc có những quy định hướng dẫn cụ thể đối với các trường hợp BTTH cho CNPN nước ngoài hay không? Đây là vấn đề cần được nghiên cứu và đánh giá. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, việc nghiên cứu các quy định của PLQT cũng như một số quốc gia trên thế giới về TNBTCNN đối với các CNPN nước ngoài là cần thiết nhằm xác định được một thể chế và cơ chế pháp lý toàn diện, hiệu quả, làm cơ sở cho việc xây dựng hoàn thiện quy định TNBTCNN. Do vậy, tôi đã chọn vấn đề “Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đối với cá nhân, pháp nhân nước ngoài dưới góc độ pháp luật quốc tế” làm đề tài Luận văn thạc sỹ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan tới đề tài luận văn TNBTCNN là một vấn đề mới. Trên thế giới, vấn đề này chỉ thực sự được công nhận và quy định từ sau năm 1945. Tại Việt Nam, chế định này mới thực sự được nhiều người biết đến biết đến kể từ thời điểm có Nghị định số 47/CP ngày 03 tháng 05 năm 1997 của Chính Phủ Về việc giải quyết BTTH do công chức, viên chức Nhà nước, người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng gây ra [7]; Nghị quyết 388/2003/NQ- UBTVQH11 ngày 17 tháng 03 năm 2003 của Ủy Ban thường vụ Quốc hội về BTTH cho người bị oan do người có thẩm quyền trong hoạt động tố 2
9. tụng hình sự gây ra [46] và đặc biệt là sau khi Luật số 35/2009/QH12 ngày 18 tháng 06 năm 2009 về TNBTCNN được ban hành và có hiệu lực thi hành kể từ 01 tháng 01 năm 2010 [38]. Đến nay, đã có những bài nghiên cứu về TNBTCNN như: Luận văn thạc sỹ “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước” năm 2007 của tác giả Lê Thái Phương [34]; Luận văn thạc sỹ luật học “Quyền con người trong pháp luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước” năm 2014 của tác giả Hà Thu Hương [22]; bài nghiên cứu Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về trách nhiệm pháp lý của Nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức, cơ quan Nhà nước Việt Nam năm 2014 của tác giả Nguyễn Minh Đoan [17]; tác phẩm Pháp luật Việt Nam về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2014 của hai tác giả Đỗ Văn Đại và Nguyễn Trương Tín [16] Tuy nhiên, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của những công trình nêu trên mới chủ yếu tập trung vào TNBTCNN trong pháp luật của Việt Nam. Hơn nữa, chủ thể được BTTH được đề cập trong các công trình này chủ yếu là đối với các CNPN mang quốc tịch Việt Nam. Như vậy, tính cho đến thời điểm hiện nay, chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu tổng thể và chuyên sâu về TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài dưới góc độ PLQT ở nước ta. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu của Luận văn là nghiên cứu các quy định của PLQT và PLQG về TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài. Trên cơ sở đó, so sánh và đánh giá thực trạng pháp luật của Việt Nam với PLQT và pháp luật của các quốc gia khác về vấn đề này, từ đó đề xuất các giải pháp để Nhà nước ta hoàn thiện quy định của pháp luật về TNBTCNN, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của CNPN nói chung và CNPN nước ngoài nói riêng tại Việt Nam. 3
10. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được các mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn đặt ra và giải quyết những nhiệm vụ sau đây: - Phân tích làm rõ khái niệm TNBTCNN và khái niệm TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài; - Khái quát lịch sử hình thành, phát triển của chế định TNBTCNN đối với CNPN trong PLQT và PLQG; - Nghiên cứu những quy định cụ thể về TNBTCNN trên phương diện lý luận và thực tiễn áp dụng trong PLQT và pháp luật của các quốc gia trên thế giới; - Nghiên cứu quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng TNBTCNN tại Việt Nam, so sánh với quy định của PLQT và pháp luật các quốc gia khác, từ đó rút ra đánh giá, chỉ ra những tồn tại, hạn chế trong việc quy định và áp dụng chế định TNBTCNN tại Việt Nam; - Trên cơ sở những nghiên cứu, đánh giá đã được thực hiện, đưa ra những đề xuất, kiến nghị về giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật Việt Nam về TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định về TNBTCNN đối với CNPN được quy định trong các ĐƯQT, các quy định về TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài trong pháp luật của một số quốc gia trên thế giới và trong pháp luật của Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu về nội dung bao gồm: khái niệm TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài; lịch sử hình thành chế định TNBTCNN, thực tiễn quy định về TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài trong quy định của các ĐƯQT và pháp luật tại một số quốc gia; thực trạng quy định và thực hiện TNBTCNN đối với CNPN nước ngoài tại Việt Nam, khó khăn, vướng mắc và những đề xuất giải pháp. 4