Luận văn Tổ chức và hoạt động của hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Tổ chức và hoạt động của hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHAN TRUNG TÚ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP TỈNH TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số: 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN NHO THÌN HÀ NỘI - NĂM 2013
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình luận văn “Tổ chức và hoạt động của HĐND cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam” là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Nho Thìn.Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Phan Trung Tú 2
3. MỤC LỤC Trang Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP TỈNH 7 TRONG ĐIỀU KIỆN NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM 1.1. Đặc điểm, yêu cầu Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa 7 Việt Nam 1.1.1. Đặc điểm của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt 7 Nam 1.1.2. Yêu cầu của bộ máy nhà nước trong Nhà nước pháp quyền 12 1.2. Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong Nhà nước pháp quyền xã 15 hội chủ nghĩa Việt Nam 1.2.1. Vị trí, tính chất của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong bộ máy 15 nhà nước 1.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong bộ 16 máy nhà nước 1.2.3. Yêu cầu đặt ra đối với việc hoàn thiện tổ chức và hoạt động của 17 Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong Nhà nước pháp quyền 1.3. Kinh nghiệm tổ chức cơ quan dân cử trong mô hình chính 19 quyền địa phương của một số nước trên thế giới 1.3.1. Mô hình cơ quan dân cử trong bộ máy chính quyền địa phương 20 của Trung Quốc 1.3.2. Mô hình tổ chức cơ quan dân cử trong tổ chức chính quyền địa 23 phương của Inđônêxia 1.3.3. Mô hình cơ quan dân cử trong tổ chức chính quyền địa phương 24 của Hoa Kỳ 1.3.4. Bài học kinh nghiệm vận dụng vào thực tiễn Việt Nam 25 3
4. Chương 2. TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN 28 DÂN CẤP TỈNH QUA CÁC BẢN HIẾN PHÁP VÀ THỰC TRẠNG HIỆN NAY 2.1. Tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh qua 28 Hiến pháp năm 1946 và các văn bản pháp luật về Hội đồng nhân dân cấp tỉnh giai đoạn 1945 - 1958 2.1.1. Về tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 28 2.1.2. Về hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 31 2.2. Tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh qua 34 Hiến pháp năm 1959 và những văn bản pháp luật về Hội đồng nhân dân cấp tỉnh giai đoạn 1959 - 1979 2.2.1. Về tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 34 2.2.2. Về hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 36 2.3. Tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh qua 38 Hiến pháp năm 1980 và những văn bản pháp luật về Hội đồng nhân dân cấp tỉnh giai đoạn 1980 - 1991 2.3.1. Về tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 38 2.3.2. Về hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 41 2.4. Tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh qua 45 Hiến pháp năm 1992 và các quy định của pháp luật về Hội đồng nhân dân cấp tỉnh giai đoạn 1992 đến nay và thực trạng hiện nay 2.4.1. Về tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 45 2.4.2. Về hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 57 Chương 3. QUAN ĐIỂM, NGUYÊN TẮC VÀ GIẢI PHÁP HOÀN 74 THIỆN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP TỈNH TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM 3.1. Quan điểm, nguyên tắc hoàn thiện tổ chức và hoạt động của 74 Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 3.1.1. Quan điểm 74 3.1.2. Nguyên tắc 75 4
5. 3.2. Giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân 79 dân cấp tỉnh 3.2.1. Giải pháp đổi mới tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 79 3.2.2. Giải pháp đổi mới hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh 83 3.2.3. Giải pháp tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và 92 hoạt động của HĐND cấp tỉnh 3.2.4. Giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật về Hội đồng nhân dân 93 KẾT LUẬN 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 102 PHỤ LỤC 108 5
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. HĐND: Hội đồng nhân dân 2. UBND: Ủy ban nhân dân 3. VKSND: Viện Kiểm sát nhân dân 4. TAND: Tòa án nhân dân 6
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhà nước ta là nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình thông qua Quốc hội và HĐND các cấp. HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, thực hiện ba chức năng là: Đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương; quyết định những vấn đề quan trọng ở địa phương và chức năng giám sát. Chế định HĐND gắn liền với chế độ dân chủ của Nhà nước ta trong gần 70 năm qua ngay sau khi nước ta dành được độc lập năm 1945. Trong quá trình hình thành, phát triển, HĐND có vai trò, vị trí hết sức quan trọng trong bộ máy chính quyền địa phương, có những đóng góp quan trọng đối với sự ổn định và phát triển trên mọi mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng của địa phương và của cả nước. Tuy nhiên, tổ chức và hoạt động của HĐND hiện nay cũng bộc lộ một số bất cập, hạn chế, chưa phát huy được đầy đủ vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền; hoạt động của HĐND vẫn còn mang tính hình thức, ảnh hưởng tới hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương các cấp. Trong thực tiễn công tác cũng như quá trình đóng góp ý kiến về sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 thời gian qua cũng đã có nhiều ý kiến khác nhau đối với tổ chức chính quyền địa phương như xác định vị trí, tính chất của HĐND các cấp là cơ quan đại diện và quyền lực ở địa phương hay cần được quan niệm là cơ quan đại diện và tự quản ở địa phương?; tổ chức HĐND trong mô hình chính quyền đô thị; nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND trong điều kiện tăng cường phân cấp và cải cách hành chính, bảo đảm tính 7
8. thống nhất của nền hành chính nhà nước từ Trung ương đến cơ sở; mối quan hệ giữa HĐND với UBND và cơ quan nhà nước cấp trên Đây là những vấn đề bức thiết đặt ra cần nghiên cứu giải quyết cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đang triển khai thực hiện nhiều chính sách, giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của bộ máy chính quyền địa phương nói chung và của HĐND nói riêng trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam như thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường tại 10 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; thí điểm Bí thư cấp ủy đồng thời là Chủ tịch UBND cấp huyện, cấp xã; triển khai xây dựng Đề án thí điểm mô hình tổ chức chính quyền đô thị.v.v... Kết quả từ các việc làm thí điểm này đã phần nào được đúc rút và đưa vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 (chương về chính quyền địa phương). Trong điều kiện tổ chức và hoạt động của HĐND còn nhiều vấn đề nổi cộm và đang có nhiều ý kiến khác nhau, cần có sự nghiên cứu, hoàn thiện thì việc nghiên cứu đề tài: “Tổ chức và hoạt động của HĐND cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam” là cần thiết, góp phần đề xuất, kiến nghị các giải pháp đổi mới về tổ chức và hoạt động nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND, để cơ quan này đáp ứng được yêu cầu đặt ra trong tình hình mới. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Về tổ chức và hoạt động của HĐND trong Nhà nước pháp quyền, đã có nhiều tác giả nghiên cứu trong các luận văn, luận án; các công trình, đề tài, bài viết nghiên cứu trên những góc độ khác nhau. Cụ thể như: Đề tài “Cơ sở lý luận và thực tiễn về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân” năm 2004 do Giáo sư, viện sỹ Nguyễn Duy Quý làm chủ nhiệm 8
9. đề tài; Đề tài “Đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân các cấp” của Văn phòng Quốc hội năm 2003 Bên cạnh đó, có một số cuốn sách, các bài viết nghiên cứu về vấn đề này như “Hội đồng nhân dân – Quá trình hình thành và biến đổi”, sách chuyên khảo của tác giả Vũ Hùng; “Một số vấn đề về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương trong giai đoạn hiện nay”, sách chuyên khảo của tác giả PGS.TS Bùi Tiến Quý; “Đổi mới, hoàn thiện bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay”, sách chuyên khảo của PGS.TS Bùi Xuân Đức; “Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, sách chuyên khảo của GS.TSKH Đào Trí Úc; bài viết “Chính quyền địa phương và các mô hình của nó” của GS.TS Nguyễn Đăng Dung; bài viết: “Bàn về đối tượng giám sát của Hội đồng nhân dân” của tác giả Nguyễn Hải Long; bài viết: “Vai trò của chính quyền đô thị trong xây dựng trật tự vệ sinh môi trường đô thị và huy động sự tham gia của cộng đồng” của tác giả Ngô Thị Tám; “Những yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đối với việc đổi mới mô hình bộ máy nhà nước” của PGS,TS Lê Minh Thông Tuy nhiên những bài viết, đề tài trên đều chưa đề cập một cách toàn diện cũng như chuyên sâu về tổ chức và hoạt động của HDND cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. Do đó, tác giả chọn đề tài nghiên cứu "Tổ chức và hoạt động của HĐND cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam" sẽ làm rõ thêm tình hình tổ chức và hoạt động của HĐND cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, qua đó góp phần đề xuất các kiến nghị sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, các văn bản pháp luật có liên quan đến HĐND và các giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND. 9
10. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích: Mục đích của luận văn là nghiên cứu, làm rõ cơ sở lý luận về tổ chức và hoạt động của HĐND cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam, góp phần làm rõ hơn vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ của HĐND cấp tỉnh, khắc phục những tồn tại, bất cập trong tổ chức và hoạt động của HĐND cấp tỉnh nói riêng và của HĐND các cấp nói chung, từ đó đề xuất các kiến nghị sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, các văn bản pháp luật có liên quan đến HĐND và các giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. * Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu các nội dung sau: Nghiên cứu về quan điểm, đường lối, chính sách Đảng; pháp luật của Nhà nước ta về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; Nghiên cứu về bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong Nhà nước pháp quyền; Nghiên cứu vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ; lịch sử hình thành và phát triển của HĐND; Nghiên cứu kinh nghiệm tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ở một số nước trên thế giới để có những bài học kinh nghiệm vận dụng vào thực tiễn Việt Nam; Nghiên cứu tổ chức và hoạt động của HĐND ở những tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nơi đang thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường; nghiên cứu mô hình tổ chức chính quyền đô thị, trên cơ 10