Luận văn Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI DDDDDDDDDDDDDDDDDdddddddddddddddddddddddddddddddddKHOA LUẬT ------***------ BÙI THỊ HẢI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ THEO HƯỚNG XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - NĂM 2008
2. DDDDDDDDDDDDDDDDDdddddddddddddddddddddddddddddddddĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ------***------ BÙI THỊ HẢI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ THEO HƯỚNG XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT MÃ SỐ : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS PHẠM HỒNG THÁI HÀ NỘI - NĂM 2008
3. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU Trang Chương I: nhà nước pháp quyền và những yêu cầu đối với tổ chức, hoạt động của chính quyền xã 1.1 NHỮNG ĐẶC TRƢNG CỦA NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN 9 1.1.1 Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nƣớc của 11 nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân 1.1.2 Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam tổ chức và hoạt 12 động trên cơ sở Hiến pháp 1.1.3 Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam quản lý xã hội 13 bằng pháp luật, đảm bảo vị trí tối thƣợng của pháp luật trong đời sống xã hội 1.1.4 Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam tôn trọng và bảo 14 vệ các quyền, tự do của công dân, bảo đảm quyền con ngƣời, nâng cao trách nhiệm pháp lý giữa Nhà nƣớc với công dân 1.1.5 Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam bảo đảm quyền 15 lực Nhà nƣớc là thống nhất, có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các quyền lập pháp, hành pháp và tƣ pháp 1.1.6 Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nƣớc do 18 Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo 1.2 Chính quyền xã trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã 19 hội chủ nghĩa Việt Nam 1.2.1 Khái quát chung về chính quyền xã 19 1.2.2 Vị trí, vai trò của chính quyền xã 20 1.2.3 Những yêu cầu của Nhà nƣớc pháp quyền đối với tổ chức và hoạt 22 động của chính quyền xã
4. Chương II: Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã ở Việt 30 Nam hiện nay 2.1 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN TỔ CHỨC BỘ MÁY 30 VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1992 2.1.1 Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã ở Việt Nam từ năm 1945 30 đến năm 1959 2.1.2 Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã ở Việt Nam từ năm 1959 32 đến năm 1980 2.1.3 Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã ở Việt Nam từ năm 1980 34 đến năm 1992 2.1.4 Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã ở Việt Nam từ năm 1992 36 đến trƣớc khi có Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân năm 2003 2.2 Thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trong giai 37 đoạn hiện nay 2.2.1 Thực trạng tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân xã 38 a Vị trí, tính chất của Hội đồng nhân dân xã 38 b Chức năng của Hội đồng nhân dân xã 38 c Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân xã 39 d Cơ cấu tổ chức của Hội đồng nhân dân xã 40 e Hoạt động của Hội đồng nhân dân xã 42 2.2.2 Thực trạng tổ chức và hoạt động của Uỷ ban nhân dân xã 49 a Vị trí, tính chất, chức năng của Uỷ ban nhân dân xã 49 b Nhiệm vụ, quyền hạn của Uỷ ban nhân dân xã 50 c Cơ cấu tổ chức của Uỷ ban nhân dân xã 52 d Hoạt động của Uỷ ban nhân dân xã 54 2.2.3 Thực trạng về đội ngũ cán bộ - công chức xã 56 2.2.4 Thực trạng về mối quan hệ giữa Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân 61 dân xã trong hoạt động điều hành xã
5. 2.2.5 Quy chế dân chủ ở cơ sở 65 Chương III: Mô hình tổ chức và hoạt động của chính quyền xã 71 đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam 3.1 Nguyên tắc xây dựng mô hình tổ chức và hoạt động của chính 71 quyền xã theo hƣớng xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền 3.1.1 Kết hợp lợi ích Nhà nƣớc và lợi ích địa phƣơng 71 3.1.2 Phát huy tính độc lập của chính quyền xã trong việc giải quyết các 72 vấn đề ở địa phƣơng 3.1.3 Đảm bảo sự tƣơng thích giữa các cấp chính quyền địa phƣơng nói 73 chung và chính quyền xã nói riêng 3.1.4 Đảm bảo sự tƣơng thích với các đặc trƣng của cộng đồng dân cƣ, 74 truyền thống, phong tục tập quán của nhân dân địa phƣơng 3.2 PHƢƠNG HƢỚNG ĐỔI MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA 75 CHÍNH QUYỀN XÃ THEO HƢỚNG XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN 3.2.1 Hoàn thiện hệ thống pháp luật và các chính sách có liên quan đến tổ 75 chức và hoạt động của chính quyền xã 3.2.2 Đổi mới hoạt động của Hội đồng nhân dân xã theo hƣớng làm cho 77 Hội đồng nhân dân xã thực sự là cơ quan quyền lực nhà nƣớc ở địa phƣơng a Xác định tính chất pháp lý của Hội đồng nhân dân xã một cách 78 thích hợp để phát huy hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân b Hoàn thiện và nâng cao hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân 80 xã 3.2.3 Xây dựng và hoàn thiện mô hình tổ chức của chính quyền xã 84 a Phân biệt rõ vị trí, tính chất, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của chính 87 quyền xã với chính quyền phƣờng
6. b Xây dựng các Ban của Hội đồng nhân dân xã 88 c Mô hình Thƣờng trực Hội đồng nhân dân xã thực sự vững mạnh 89 d Mô hình Hội đồng nhân dân xã với các đại biểu Hội đồng nhân dân 91 đủ mạnh, đủ tài e Mô hình Uỷ ban nhân dân xã gọn nhẹ, phân định rõ trách nhiệm 92 của tập thể Uỷ ban nhân dân, cá nhân Chủ tịch Uỷ ban nhân dân và các thành vien Uỷ ban nhân dân g Mô hình Uỷ ban nhân dân xã thực sự là cơ quan chấp hành của Hội 93 đồng nhân dân 3.2.4 Xây dựng đội ngũ cán bộ - công chức xã trong sạch, vững mạnh 94 đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nƣớc 3.2.5 Phát huy dân chủ, tôn trọng và đảm bảo quyền – tự do của nhân dân 101 ở địa phƣơng 3.2.6 Đề cao vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam và sự phối 103 hợp của hệ thống chính trị trong tổ chức, hoạt động của chính quyền xã Kết luận 107 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
7. PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đại hội đại biểu lần thứ IX của Đảng đã xác định, một trong những phƣơng hƣớng để thực hiện công nghiệp hóa – hiện đại hóa là: “đẩy mạnh cải cách tổ chức và hoạt động của nhà nƣớc, phát huy dân chủ, tăng cƣờng pháp chế”. “Cải cách tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nƣớc, phát huy và tăng cƣờng dân chủ là đòi hỏi khách quan, bức thiết của đời sống xã hội hiện nay”. Một trong những nội dung quan trọng của công cuộc cải cách này là cải cách tổ chức - hoạt động của chính quyền cấp xã (xã, phƣờng, thị trấn) nói chung và của chính quyền xã nói riêng. Điều 2 - Hiến pháp Việt Nam năm 1992 (đã đƣợc sửa đổi bổ sung năm 2001) ghi nhận: “Nhà nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nƣớc pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”. Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền đặt ra hàng loạt các vấn đề liên quan đến phƣơng thức tổ chức - hoạt động thực hiện quyền lực nhà nƣớc ở trung ƣơng và địa phƣơng. Xã là cấp quản lý hành chính thấp nhất, trực tiếp và gần gũi dân nhất. Yêu cầu nâng cao năng lực hiệu quả của chính quyền xã là đặc biệt cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Đảng cộng sản Việt Nam đã khẳng định: “phải đề cao tính chủ động của chính quyền địa phƣơng”; tổ chức hợp lý Hội đồng nhân dân, kiện toàn cơ quan chuyên môn của Ủy ban nhân dân và bộ máy chính quyền xã, phƣờng, thị trấn. Chính quyền xã bao gồm Hội đồng nhân dân (cơ quan quyền lực) và Ủy ban nhân dân (cơ quan chấp hành, cơ quan hành chính nhà nƣớc ở địa phƣơng). Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân năm 2003 đã có những quy định chuyên biệt nhƣng chƣa đạt đến mức độ cao thể hiện những đặc thù của đời sống đô thị và nông thôn. Về mặt 1
8. pháp luật, tổ chức và hoạt động của chính quyền xã đã có những thay đổi nhất định. Nhƣng trong thực tiễn tổ chức, hoạt động còn nhiều bất cập, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới hiện nay: cơ cấu mang tính hình thức, hoạt động kém hiệu quả; nhiều quy định của chính quyền xã còn trái với Hiến pháp, luật, các văn bản của cơ quan nhà nƣớc cấp trên và xâm phạm quyền, tự do, lợi ích hợp pháp của công dân. Tất cả những điều đó không phù hợp với quan điểm xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Xuất phát từ những vấn đề nói trên, tôi chọn đề tài: “Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã theo hƣớng xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ để nghiên cứu là đáp ứng yêu cầu đang đặt ra hiện nay. 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Về Nhà nƣớc pháp quyền và chính quyền xã đã có rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu: từ đề tài luận văn thạc sỹ, tiến sỹ đến bài báo khoa học, sách chuyên khảo, đề tài khoa học cấp Bộ, cấp nhà nƣớc. Các công trình nghiên cứu về Nhà nƣớc pháp quyền và xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam tập trung giải quyết những vấn đề nhận thức luận về nhà nƣớc pháp quyền nhƣ: nguyên tắc, điều kiện, mô hình Nhà nƣớc pháp quyền trong điều kiện hoàn cảnh đặc thù của nƣớc ta hiện nay. * Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa – GS.TS Hoàng Văn Hảo – Tạp chí nhà nƣớc và pháp luật số 3/2004. * Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật – nhiệm vụ trọng tâm xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân – PGS.TS Trần Ngọc Đƣờng - Tạp chí nhà nƣớc và pháp luật số 7/2004. 2
9. * Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân dƣới sự lãnh đạo của Đảng – Tô Xuân Dân, Nguyễn Thanh Bình - Tạp chí cộng sản tháng 4/2004. * Bàn về Nhà nƣớc pháp quyền và xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền ở nƣớc ta – PGS.TS Phạm Hồng Thái – Nguyễn Quốc Sửu – Tạp chí quản lý nhà nƣớc số 3/2005. Đặc biệt, trong những năm gần đây ở nƣớc ta có nhiều công trình lớn nghiên cứu về Nhà nƣớc pháp quyền nhƣ: * Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân giai đoạn 2001 – 2010 – GS.TS Đào Trí Úc - Đề tài KX 04 – 02. * Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam – NXB Tƣ pháp 2006 - Đề tài KX 04 – 04. * Xây dựng mô hình tổ chức, phƣơng thức hoạt động của Quốc hội và Chính Phủ trong Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân – PGS.TS Trần Ngọc Đƣờng. * Quốc hội trong điều kiện của việc xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền – PGS.TS Nguyễn Đăng Dung. * Sự hạn chế quyền lực nhà nƣớc – PGS.TS Nguyễn Đăng Dung. Trong các công trình nghiên cứu này các tác giả đã tập trung luận giải sự hình thành, phát triển nhận thức luận về Nhà nƣớc pháp quyền; nguyên tắc, đặc trƣng của Nhà nƣớc pháp quyền với tƣ cách là những giá trị có tính phổ biến; sự hạn chế quyền lực trong Nhà nƣớc pháp quyền; nêu ra một số đặc thù của Nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam; mô hình Nhà nƣớc pháp quyền, mô hình tổ chức cơ quan lập pháp, hành pháp, tƣ pháp trong Nhà nƣớc pháp quyền Nhƣng về chính quyền địa phƣơng nói chung và chính quyền xã nói riêng chỉ đƣợc điểm qua ở những nét chung nhất mà 3
10. chƣa có những phân tích xác đáng về tổ chức và hoạt động - đặc biệt là về tổ chức và hoạt động thực tiễn của những cơ quan này. Hơn nữa, trong các nghiên cứu nêu trên, các tác giả còn những quan niệm khác nhau về Nhà nƣớc pháp quyền, về chính quyền địa phƣơng và về tính chất của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân. Về chính quyền địa phƣơng, cũng có nhiều công trình nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau nhƣ: * Đổi mới thể chế và hoạt động của bộ máy quản lý nhà nƣớc ở địa phƣơng – PGS.TS Lê Sỹ Thiệp, năm 2006. * Tổ chức chính quyền nhà nƣớc ở địa phƣơng – PGS.TS Nguyễn Đăng Dung, NXB Đồng Nai, năm 1997. * Cải cách hành chính địa phƣơng – Lý luận và thực tiễn – Tô Tử Hạ, TS. Nguyễn Hữu Trị, TS. Nguyễn Hữu Đức đồng chủ biên, năm 1998. * Đổi mới tổ chức bộ máy đô thị trong cải cách nền hành chính quốc gia hiện nay – Luận án Phó tiến sỹ của Đỗ Xuân Đông, năm 1996. * Đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân các cấp – Lê Minh Thông – Tạp chí nhà nƣớc và pháp luật số 6/1999. * Một số vấn đề cần hoàn thiện trong tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân các cấp – Tạp chí nhà nƣớc và pháp luật số 7/2000. * Đổi mới hoạt động của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp xã - Luận án tiến sỹ Trần Nho Thìn, năm 2000. * Quyền lực nhà nƣớc và quyền công dân - Đinh Văn Mậu – NXB Tƣ pháp, năm 2003. * Vài nét về hành chính Việt Nam từ cách mạng tháng 8 đến nay - Đinh Văn Mậu, Phạm Hồng Thái – Tạp chí quản lý nhà nƣớc số 10/2001. * Nghiên cứu mô hình bộ máy chính quyền thành phố Hồ Chí Minh năm 1997 – Kỷ yếu hội thảo. 4