Luận văn Tình trạng thiếu vắng các doanh nghiệp công nghiệp quy mô vừa tại Thành phố Hồ Chí Minh, Tình huống nghiên cứu: Ngành điện tử - Công nghệ thông tin và Ngành cơ khí

Nội dung tài liệu: Luận văn Tình trạng thiếu vắng các doanh nghiệp công nghiệp quy mô vừa tại Thành phố Hồ Chí Minh, Tình huống nghiên cứu: Ngành điện tử - Công nghệ thông tin và Ngành cơ khí

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT -------------------------- NGUYỄN THỊ THANH UYÊN TÌNH TRẠNG THIẾU VẮNG CÁC DOANH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP QUY MÔ VỪA TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Tình huống nghiên cứu: Ngành Điện tử - Công nghệ thông tin và ngành Cơ khí LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG TP. Hồ Chí Minh, năm 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT --------------------------- NGUYỄN THỊ THANH UYÊN TÌNH TRẠNG THIẾU VẮNG CÁC DOANH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP QUY MÔ VỪA TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Tình huống nghiên cứu: Ngành Điện tử - Công nghệ thông tin và ngành Cơ khí LUẬN VĂN THẠC SĨÍNH CH SÁCH CÔNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60340402 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. VŨ THÀNH TỰ ANH TP. Hồ Chí Minh, năm 2017
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao trong phạm vi hiểu biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Uyên
4. ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn này, đầu tiên tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Thầy Vũ Thành Tự Anh – người đã gợi ý cho tôi hướng nghiên cứu, trực tiếp hướng dẫn tôi về mặt học thuật và động viên tinh thần tôi trong suốt quá trình. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến lãnh đạo Ban Quản lý các Khu Chế xuất và Khu Công nghiệp TP.HCM, Hiệp hội Doanh nghiệp các KCX-KCN Thành phố, Công viên Phần mềm Quang Trung, Hội Tin học, Hiệp hội Doanh nghiệp, Hội Cơ khí, Hội Cơ khí Điện, Viện nghiên cứu kinh tế TP.HCM đã nhiệt tình hỗ trợ tôi kết nối với các doanh nghiệp SME, dành nhiều thời gian trả lời phỏng vấn, đặc biệt Cục Thống kê TP.HCM và Sở Kế hoạch và Đầu tư TP.HCM đã cung cấp cho tôi nhiều nguồn dữ liệu quý, giúp tôi có đủ cơ sở để lập luận trong các kết luận nghiên cứu của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn ông Nguyễn Thành Tài, nguyên Phó Chủ tịch UBND TP.HCM và lãnh đạo các doanh nghiệp SME tại TP.HCM đã tham gia cùng tôi trong luận văn này. Sự hỗ trợ quý báu này giúp cho luận văn của tôi trở nên thú vị, có chiều sâu và thực tiễn. Tôi gửi lời cảm ơn đến Tiến sĩ Nguyễn Thanh Tuyên – Phó Vụ Trưởng, Vụ Công nghệ Thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông) đã quan tâm hỗ trợ, cho tôi nhiều góc nhìn rộng hơn về khái niệm “the missing middle”, dành thời gian trả lời phỏng vấn và đồng hành cùng tôi trong thời gian nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn bác Phạm Chánh Trực, nguyên Trưởng ban Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP.HCM và Phó Trưởng ban Lê Bích Loan đã ủng hộ, động viên tinh thần cho tôi bền chí với nghiên cứu của mình. Xin cảm ơn lãnh đạo Phòng Quản lý Doanh nghiệp và tập thể đồng nghiệp đã tương trợ công việc cho tôi thời gian qua. Tôi gửi gắm nơi đây lời cảm ơn và tình cảm yêu quý của mình với các thầy cô, bạn bè lớp MPP8 và đội ngũ đang làm việc tại Fulbright, nơi đã cho tôi khoảng thời gian trải nghiệm tuyệt vời và nhiều kỷ niệm. Đặc biệt, tôi cảm ơn những người bạn đã kề vai sát cánh cùng tôi, không ngừng động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu vừa qua. Cuối cùng, tôi gửi lời yêu thương đến con gái yêu quý của mình, người đã hy sinh rất nhiều trong hai năm qua để tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn ý nghĩa này.
5. iii TÓM TẮT Nghiên cứu này nhằm mục đích xác định tình trạng thiếu vắng các doanh nghiệp quy mô vừa, các nguyên nhân gây ra tình trạng này và vai trò của doanh nghiệp quy mô vừa trong 02 ngành Cơ khí và Điện tử - Công nghệ thông tin, từ đó đưa ra một số khuyến nghị chính sách khắc phục tình trạng thiếu vắng doanh nghiệp quy mô vừa cho TP.HCM. Kết quả nghiên cứu cho biết, Thứ nhất, có tình trạng thiếu vắng doanh nghiệp quy mô vừa trong 02 ngành nghiên cứu tại TP.HCM. Ngoài ra, không đơn thuần chỉ là tình trạng thiếu vắng số lượng doanh nghiệp quy mô vừa hoặc số lao động của nhóm doanh nghiệp quy mô vừa, nghiên cứu cho thấy tình trạng thiếu vắng còn tồn tại ở các yếu tố khác như nguồn vốn, tài sản đầu tư, giá trị xuất khẩu, doanh thu, lợi nhuận, nợ vay, thu nhập bình quân người lao động. Thứ hai, doanh nghiệp quy mô vừa (viết tắt là ME) được chứng minh có vai trò quan trọng, tạo ra các nguồn lực cho nền kinh tế tốt hơn các nhóm quy mô doanh nghiệp còn lại. Các nguồn lực bao gồm khả năng huy động vốn, đầu tư công nghệ, khả năng tiếp cận thị trường/ tiếp cận thông tin chính sách của Nhà nước, khả năng liên kết các nguồn lực, tạo thu nhập cho người lao động tốt hơn và năng suất lao động cao hơn. Thứ ba, 08 giả thuyết xây dựng được chứng minh là rào cản của các SME hiện nay khi xét ở góc độ tăng trưởng quy mô doanh nghiệp. Trong đó, yếu tố về môi trường kinh doanh, chính sách hỗ trợ của nhà nước, khả năng tiếp cận thông tin là những rào cản lớn của doanh nghiệp trong cả 02 ngành nghiên cứu. Thứ tư, mối liên kết của các SME với nhau, và giữa SME với các doanh nghiệp lớn/FDI và với các Sở ban ngành/ Hiệp hội khá lỏng lẻo. Mối quan hệ tương tác này có tương quan thuận với quy mô doanh nghiệp. Thứ năm, môi trường kinh doanh của TP.HCM hiện chưa tốt, cần điều chỉnh. Môi trường kinh doanh còn tồn tại các chi phí giao dịch cao, là lực cản cho các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ phát triển quy mô. Cuối cùng, nguyên nhân cốt lõi của hiện trạng thiếu vắng các các doanh nghiệp quy mô vừa hiện nay là do doanh nghiệp không muốn lớn (nghiêng về quy mô nhỏ) và doanh nghiệp không dám lớn (nghiêng về quy mô siêu nhỏ).
6. iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................................... ii TÓM TẮT ......................................................................................................................................... iii MỤC LỤC......................................................................................................................................... iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................................................ vi DANH MỤC PHỤ LỤC ................................................................................................................. viii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................................................... ix DANH MỤC HÌNH ........................................................................................................................... x DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................................................... xi CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU .......................................................................................................... 1 1.1. Bối cảnh nghiên cứu ................................................................................................................ 1 1.2. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................................... 2 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................................... 4 1.4. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................................. 4 1.5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................................... 5 1.5.1. Quy trình nghiên cứu ...................................................................................................... 5 1.5.2. Phương pháp chọn mẫu .................................................................................................. 5 1.6. Cấu trúc luận văn ................................................................................................................... 6 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ KHUNG PHÂN TÍCH................................................. 7 2.1. Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) ........................................................................................... 7 2.1.1. Khái niệm ......................................................................................................................... 7 2.1.2 Tiêu chí phân loại SME .................................................................................................... 7 2.2. The missing middle ................................................................................................................. 8 2.2.1. Khái niệm ......................................................................................................................... 8 2.2.2. Khung phân tích ............................................................................................................... 9 2.3. Thiết lập giả thuyết và thiết kế nghiên cứu .......................................................................... 12 CHƯƠNG 3. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH “ME”, TÌNH TRẠNG “MM” CỦA 02 NGÀNH ĐIỆN TỬ - CNTT, CƠ KHÍ TẠI TP. HỒ CHÍ MINH .................................................................... 13 3.1. Xu hướng “MM” của 02 ngành nhìn từ nhiều góc độ () ........................................................ 13 3.2. Kết luận chương .................................................................................................................. 14 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................................. 16 4.1. Sự cần thiết phát triển ME .................................................................................................... 16 4.1.1. Vai trò ME qua lắt cắt bình quân 01 DN ....................................................................... 16
7. v 4.1.2. Vai trò ME qua kết quả ĐTKS của nghiên cứu() ............................................................ 17 4.1.3. Phân tích góc độ chuyên gia .......................................................................................... 19 4.1.4. Kết luận chung về vai trò ME ........................................................................................ 20 4.2. Lý do thiếu vắng ME ............................................................................................................ 22 4.2.1. Lý do thiếu vắng ME nhìn từ kết quả ĐTKS của nghiên cứu ......................................... 22 4.2.2. Ý kiến chuyên gia về lý do thiếu vắng ME ...................................................................... 23 4.2.3. Phân tích riêng về khả năng liên kết, ............................................................................. 25 4.2.4. Bảng tóm tắt lý do thiếu vắng ME (Bảng 4.3). .............................................................. 26 4.2.5. Kết luận chung về lý do thiếu vắng ME ........................................................................ 30 4.2.6. Phát hiện mới về “MM” và vai trò của ME ................................................................... 31 4.3. Đánh giá về chính sách hỗ trợ của Nhà nước ........................................................................ 32 4.3.1. Từ ĐTKS......................................................................................................................... 32 4.3.2. Từ góc nhìn chuyên gia() ............................................................................................... 33 4.3.3 Kết luận ........................................................................................................................... 34 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 35 5.1. Khuyến nghị chung để khắc phục tình trạng thiếu vắng ME ................................................ 35 5.2. Hạn chế của nghiên cứu: ....................................................................................................... 41 KẾT BÀI .......................................................................................................................................... 42 Tài liệu tham khảo ............................................................................................................................ 44
8. vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tên tiếng Anh Tên tiếng Việt BE Big Enterprise Doanh nghiệp quy mô lớn CIEM Viện nghiên cứu quản lý Trung ương CQNN Cơ quan nhà nước DN Doanh nghiệp SME Small Medium Enterprises Doanh nghiệp nhỏ và vừa ĐT-CNTT Điện tử - Công nghệ thông tin ĐTKS Điều tra khảo sát GTSX Giá trị sản xuất GTGT Giá trị gia tăng HH&DV Hàng hóa & Dịch vụ KHCN Khoa học công nghệ NLCT Năng lực cạnh tranh NGTK Niên giám Thống kê TP.HCM NSLĐ Năng suất lao động MBSX Mặt bằng sản xuất Medium – sized ME Doanh nghiệp quy mô vừa Businesses MM Missing middle Tình trạng thiếu vắng tuyến giữa MSE Micro - Small Enterprises Doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ NLĐ Người lao động LĐ Lao động Original Equipment Nguyên liệu và thiết kế do khách hàng OEM Manufacturing cung cấp, nhãn hiệu SP theo yêu cầu
9. vii Từ viết tắt Tên tiếng Anh Tên tiếng Việt khách hàng Nguyên liệu và thiết kế do doanh nghiệp Original Design ODM thực hiện nhưng gắn nhãn hiệu SP theo Manufacturing yêu cầu khách hàng Original Branch Tự thiết kế, tự mua nguyên liệu và có nhãn OBM Manufacturing hiệu riêng của doanh nghiệp QMDN Quy mô doanh nghiệp QMLĐ Quy mô lao động Small Enterprise Assistant SEAF Quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ Fund SE Small Enterprise Doanh nghiệp nhỏ Small – and Middle SME Doanh nghiệp nhỏ và vừa Enterprises SP Sản phẩm SSE Doanh nghiệp siêu nhỏ SXKD Sản xuất kinh doanh SXCN Sản xuất công nghiệp TMDV Thương mại dịch vụ TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh TSCĐ Tài sản cố định TTHC Thủ tục hành chính United Nations UNDP Chương trình phát triển Liên hợp quốc Development Programme XK Xuất khẩu WB World Bank Ngân hàng thế giới
10. viii DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1 : Biểu đồ số liệu về SME của ngành Cơ khí, Điện tử - CNTT tại TP.HCM ........ 50 Phụ lục 2: Tiêu chuẩn phân loại SME của quốc tế ............................................................. 51 Phụ lục 3: Tóm tắt các nghiên cứu về vai trò của SME ...................................................... 52 Phụ lục 4: Lược khảo các nghiên cứu quốc tế về các rào cản tăng trưởng của SME ......... 54 Phụ lục 5: Mục tiêu thiết kế bảng câu hỏi khảo sát DN ..................................................... 58 Phụ lục 6: Biểu đồ tổng quan về tình hình phát triển SME, SE và ME của 02 ngành ........ 60 Phụ lục 7: Vai trò và các hạn chế của 02 ngành Cơ khí và ĐT-CNTT ............................... 69 Phụ lục 8: So sánh giá trị bình quân giữa SME, ME và BE – theo ĐTKS DN 2016 ......... 80 Phụ lục 9: Danh sách các chuyên gia phỏng vấn ................................................................ 83 Phụ lục 10: Thống kê số lượng câu hỏi phỏng vấn chuyên gia ........................................... 87 Phụ lục 11: Tổng hợp một số ý kiến khác của các chuyên gia ............................................ 88 Phụ lục 12: Kết quả ĐTKS DN của nghiên cứu .................................................................. 90 Bảng 1: Kết quả ĐTKS về khả năng tiếp cận vốn ............................................................... 90 Bảng 2: Kết quả ĐTKS về khả năng tiếp cận công nghệ ..................................................... 90 Bảng 3: Kết quả ĐTKS về năng lực quản trị ....................................................................... 91 Bảng 4: Kết quả ĐTKS về nguồn nhân lực và đào tạo ........................................................ 91 Bảng 5: Kết quả ĐTKS về khả năng tiếp cận MBSX ........................................................... 91 Bảng 6: Kết quả ĐTKS về khả năng tiếp cận thông tin, thị trường ..................................... 91 Bảng 7: Kết quả ĐTKS chi phí giao dịch ............................................................................ 92 Bảng 8: Kết quả ĐTKS về chính sách hỗ trợ của Nhà nước ............................................... 92 Bảng 9: Kết quả ĐTKS về đánh giá mối quan hệ của DN với các Sở/ ban/ ngành ............. 92 Phụ lục 13: Chính sách hỗ trợ DN cần (theo kết quả ĐTKS của nghiên cứu) .................... 93 Phụ lục 14: Bảng câu hỏi Điều tra khảo sát DN 2017 của nghiên cứu() ............................ 94 Phụ lục 15: Nội dung phỏng vấn sâu Vụ CNTT thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông về đánh giá ngành ĐT-CNTT và chính sách dành cho ngành. .............................................. 106