Luận văn Tìm hiểu phương tiện ngôn ngữ biểu thị ý nghĩa khen – chê trong mục ý kiến bạn đọc của báo Vnexpress.net

Nội dung tài liệu: Luận văn Tìm hiểu phương tiện ngôn ngữ biểu thị ý nghĩa khen – chê trong mục ý kiến bạn đọc của báo Vnexpress.net

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------ NGUYỄN THỊ HƢƠNG GIANG TÌM HIỂU PHƢƠNG TIỆN NGÔN NGỮ BIỂU THỊ Ý NGHĨA KHEN – CHÊ TRONG MỤC Ý KIẾN BẠN ĐỌC CỦA BÁO VNEXPRESS.NET LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Hà Nội – 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------- NGUYỄN THỊ HƢƠNG GIANG TÌM HIỂU PHƢƠNG TIỆN NGÔN NGỮ BIỂU THỊ Ý NGHĨA KHEN – CHÊ TRONG MỤC Ý KIẾN BẠN ĐỌC CỦA BÁO VNEXPRESS.NET Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành ngôn ngữ học Mã số: 60220240 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Đinh Kiều Châu Hà Nội – 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS Đinh Kiều Châu. Những tƣ liệu và số liệu trong luận văn là trung thực do tôi thực hiện. Đề tài nghiên cứu và các kết luận chƣa đƣợc ai công bố. Học viên cao học Nguyễn Thị Hƣơng Giang
4. LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Đinh Kiều Châu đã rất tận tâm hƣớng dẫn giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các quý thầy cô Khoa Ngôn ngữ học đã giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài này. Xin tỏ lòng biết ơn gia đình và những ngƣời thân đã luôn chia sẻ và ủng hộ để tôi có điều kiện học tập và làm việc tốt nhất. Xin chân thành cảm ơn. Học viên cao học Nguyễn Thị Hƣơng Giang
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................... 5 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 5 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................... 5 3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu: ....................................... 7 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn: .................................... 7 5. Phƣơng pháp nghiên cứu: ...................................................................... 7 6. Bố cục của luận văn: .............................................................................. 8 PHẦN NỘI DUNG ................................................................................... 9 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................ 9 1.1. Một số cơ sở lí thuyết từ góc độ truyền thông .................................. 9 1.1.1. Khái quát về truyền thông ..................................................... 9 1.1.2. Mô hình truyền thông và yếu tố phản hồi trong chu trình truyền thông ................................................................................ 10 1.1.3. Phƣơng tiện truyền thông xã hội và Báo điện tử .................. 12 1.1.4. Công chúng truyền thông và công chúng truyền thông báo điện tử ......................................................................................... 16 1.2. Giao tiếp truyền thông .................................................................... 17 1.2.1. Chức năng của giao tiếp truyền thông ................................ 17 1.2.2. Đặc thù của giao tiếp truyền thông ...................................... 18 1.3. Một số cơ sở lí thuyết từ góc độ ngôn ngữ. .................................... 21 1.3.1. Ngôn ngữ đánh giá ............................................................. 21 1.3.2. Hành vi ngôn ngữ ................................................................. 23 1.3.3. Đặc điểm hành vi khen và hành vi chê ................................ 25 1.4. Tiểu kết ......................................................................................... 27 CHƢƠNG 2: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM PHƢƠNG TIỆN NGÔN NGỮ PHẢN HỒI TRONG CHUYÊN MỤC GIẢI TRÍ BÁO VNEXPRESS.NET BIỂU ĐẠT Ý NGHĨA KHEN .......................................................................... 29 2.1. Một số phƣơng tiện ngôn ngữ biểu đạt ý nghĩa khen ...................... 29 1
6. 2.1.1. Trên phƣơng diện từ ngữ .................................................... 29 2.1.2. Trên phƣơng diện phát ngôn ............................................... 38 2.1.3. Trên phƣơng diện hành động ngôn từ .................................. 43 2.2. Một vài nhận xét về đặc điểm ngữ dụng của lời khen ..................... 55 2.2.1. Chiến lƣợc khen ................................................................. 55 2.2.2. Chức năng của lời khen ...................................................... 58 2.3. Tiểu kết 2 ...................................................................................... 61 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM PHƢƠNG TIỆN NGÔN NGỮ PHẢN HỒI TRONG CHUYÊN MỤC GIẢI TRÍ BÁO VNEXPRESS.NET BIỂU ĐẠT Ý NGHĨA CHÊ ............................................................................. 62 3.1. MỘT SỐ PHƢƠNG TIỆN NGÔN NGỮ BIỂU ĐẠT Ý NGHĨA CHÊ ................. 62 3.1.1. Trên phƣơng diện từ ngữ .................................................... 62 3.1.2. Trên phƣơng diện phát ngôn. .............................................. 69 3.1.3. Trên phƣơng diện hành động ngôn từ .................................. 72 3.2. Một vài nhận xét về đặc điểm ngữ dụng của lời chê ...................... 87 3.2.1. Chiến lƣợc chê ................................................................... 87 3.2.2. Chức năng của lời chê ........................................................ 90 3.3. Tiểu kết 3 ...................................................................................... 91 KẾT LUẬN ............................................................................................. 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 95 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN ............................................................ 99 PHỤ LỤC 2
7. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT (1) S: Ngƣời nói/ độc giả (2) BMĐT: Báo mạng điện tử (3) CLK: chiến lƣợc khen (4) CLC: chiến lƣợc chê (5) ĐTNVK: Động từ ngữ vi khen (6) ĐTNVC: Động từ ngữ vi chê (7) X: Đối tƣợng đƣợc khen/ Đối tƣợng bị chê (8) K: Nội dung lời khen (9) C: Nội dung lời chê. 3
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Khảo sát câu theo mục đích phát ngôn ..................................... 43 Bảng 2.2: Khảo sát biểu thức ngữ vi khen ................................................ 53 Bảng 2.3: Khảo sát chiến lƣợc khen ......................................................... 57 Bảng 3.1: Khảo sát câu theo mục đích phát ngôn ..................................... 69 Bảng 3.2: Khảo sát biểu thức chê gián tiếp ............................................... 83 Bảng 3.3: Khảo sát biểu thức ngữ vi chê .................................................. 85 Bảng 3.4: Khảo sát chiến lƣợc chê ........................................................... 90 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Biểu đồ thể hiện tỉ lệ câu theo mục đích phát ngôn ............... 43 Biểu đồ 2.2: Biểu đồ thể hiện cấu trúc lời khen trong tiếng Việt ............... 54 Biểu đồ 2.3: Biểu đồ thể hiện chiến lƣợc khen. ........................................ 58 Biểu đồ 3.1: Biểu đồ thể hiện tỉ lệ câu theo mục đích phát ngôn. .............. 70 Biểu đồ 3.2: Biểu đồ thể hiện biểu thức chê gián tiếp ............................... 84 Biểu đồ 3.3: Biểu đồ thể hiện cấu trúc lời chê trong tiếng Việt ................. 86 Biểu đồ 3.4: Biểu đồ thể hiện chiến lƣợc chê ............................................ 90 4
9. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xã hội ngày càng phát triển thì chúng ta càng không thể phủ nhận vai trò và sự chi phối của truyền thông trong cuộc sống dựa trên những tƣơng tác mạnh mẽ giữa nguồn truyền thông (nơi xuất phát thông tin) và đích truyền thông (công chúng). Phƣơng tiện truyền thông hiện đại cho phép thu hẹp khoảng cách giữa nguồn tin và công chúng, từ đó tạo ra nhu cầu thay đổi trong nghiên cứu truyền thông là hƣớng đến sự cân bằng, hài hoà. Nhìn lại lịch sử truyền thông chúng ta thấy dƣờng nhƣ trong quá khứ các tƣơng tác truyền thông thƣờng theo hƣớng một chiều và tập trung nhiều vào yếu tố nguồn gắn với các thông điệp còn yếu tố đích lại vô cùng mờ nhạt. Với điều kiện phát triển mới cả về mặt lí thuyết lẫn thực tế truyền thông, các nghiên cứu về yếu tố đích dần trở thành yêu cầu cần thiết và mang tính tất yếu. Báo điện tử là phƣơng tiện truyền thông đại chúng hiện đại và phổ biến hiện nay. Đây cũng là phƣơng tiện cho phép công chúng thể hiện đƣợc những tƣơng tác (phản hồi) của mình một cách nhanh chóng, trực tiếp, đa dạng và ít bị giới hạn. Tuy nhiên cho đến nay ở Việt Nam vẫn chƣa có nhiều công trình nghiên cứu về nội dung này. Trên cơ sở những định hƣớng cụ thể nêu trên, trong phạm vi thực hiện của luận văn thạc sỹ chúng tôi xin lựa chọn một nghiên cứu trƣờng hợp nhỏ, với mong muốn góp phần làm rõ thêm khía cạnh nghiên cứu mới về ngôn ngữ truyền thông hiện còn nhiều khoảng trống. Luận văn có tên đề tài “Tìm hiểu phƣơng tiện ngôn ngữ biểu thị ý nghĩa khen – chê trong mục Ý kiến bạn đọc của báo Vnexpress. Net”. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Để phục vụ việc nghiên cứu của đề tài, qua quá trình thu thập và tìm hiểu về mặt lí thuyết cũng nhƣ thực tế, chúng tôi nhận thấy hƣớng nghiên cứu phản hồi trong truyền thông từ góc ngôn ngữ còn rất hạn chế. 5
10. Tuy vậy, đã có những công trình dù không trực tiếp liên quan đến đến nội dung trên nhƣng là những tƣ liệu quý, là cơ sở có tính nền tảng giúp đỡ chúng tôi trong việc định hƣớng nghiên cứu của mình . Có thể kể đến một số công trình nổi bật sau: Luận án của tác giả Đỗ Thị Bình với tên gọi Đặc điểm cấu trúc, ngữ nghĩa và ngữ dụng của lời khen, lời chê trong tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh) (2012). Luận án này đã đƣa ra những tổng kết về mặt cấu trúc cũng nhƣ ngữ nghĩa và ngữ dụng của một phát ngôn khen và chê. Đối tƣợng nghiên cứu của luận án đƣợc lấy từ quan sát ghi nhận thực tế trong đời sống, các tác phẩm văn học, truyện, sách, giáo trình dạy tiếng, từ điển hiện đại, Bên cạnh đó, luận án này có sự so sánh và đối chiếu với tiếng Anh. Từ đó, tác giả có thể rút ra đƣợc những điểm tƣơng đồng và dị biệt về hai nền văn hoá Việt và Mỹ. Công trình nghiên cứu có tên: Sự kiện lời nói chê – cấu trúc và ngữ nghĩa của tác giả Nguyễn Thị Hoàng Yến” công bố năm 2016 của tác giả đã đề cập đến các vấn đề về hành vi chê dƣới góc độ cấu trúc (phân tích ngữ vi chê trực tiếp, gián tiếp, vấn đề lịch sự trong phát ngôn chê, hành vi chê trong cách sử dụng của ngƣời Việt), từ đó rút ra đƣợc những lý thuyết và ứng dụng về cách chê của ngƣời Việt. Luận án Ngôn ngữ đánh giá của các giám khảo trên truyền hình thực tế trong một số chƣơng trình giải trí tiếng Việt (có liên hệ đến tiếng Anh) của tác giả Trần Thị Thanh Hƣơng (2018), trong đó tác giả đã làm rõ về tình hình nghiên cứu về ngôn ngữ đánh giá trong và ngoài nƣớc và đặc biệt trong luận án có đề cập về vấn đề quyền lực trong giao tiếp. Ngoài ra còn có các công trình khác nhƣ: Luận án tiến sỹ của tác giả Nguyễn Quang (1999) Một số khác biệt giao tiếp Việt – Mỹ trong cách thức khen và tiếp nhận lời khen; bài viết “Khen, chê, lịch sự” (2009) của tác giả Trần Kim Hằng; hay bài viết Một số quan điểm và nghiên cứu về quyền lực trong giao tiếp ngôn từ của tác giả (2008) Nguyễn Quan Ngoạn 6