Luận văn Tiếp cận truyện ngắn Alice Munro qua một vài khái niệm tự sự của Gerald Genette

Nội dung tài liệu: Luận văn Tiếp cận truyện ngắn Alice Munro qua một vài khái niệm tự sự của Gerald Genette

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thanh Hà TIẾP CẬN TRUYỆN NGẮN ALICE MUNRO QUA MỘT VÀI KHÁI NIỆM TỰ SỰ CỦA GERALD GENETTE LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thanh Hà TIẾP CẬN TRUYỆN NGẮN ALICE MUNRO QUA MỘT VÀI KHÁI NIỆM TỰ SỰ CỦA GERALD GENETTE Chuyên ngành : Lý luận văn học Mã số : 8220120 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM NGỌC LAN Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả trong luận văn đều có cơ sở khoa học, đảm bảo tính trung thực và độ chính xác cao nhất có thể. Các trích dẫn đều có xuất xứ rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu khoa học của mình. TPHCM, tháng 9 năm 2018 Nguyễn Thanh Hà
4. LỜI CẢM ƠN Hai năm là khoảng thời gian không dài để tôi có thể đi thêm trên con đường học vấn. Tôi có cho mình thêm nhiều bài học bổ ích, giữ lại kỉ niệm đẹp bên thầy cô và bạn bè. Thành quả được xem là lớn nhất là đã hoàn thành luận văn này. Tận đáy lòng, tôi chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến Tiến sĩ Phạm Ngọc Lan. Người cô nhân từ, gần gũi, tận tâm đã luôn theo sát tôi, không chỉ dạy bảo trong học thuật, hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn xuất sắc, còn dạy tôi biết thức tỉnh chính mình, cần say mê và học hỏi với mọi điều mình tìm hiểu. Tôi xin gửi lời tri ân đến quý Thầy Cô khoa Ngữ văn, quý Thầy Cô Phòng Sau đại học Trường ĐHSP TPHCM, bằng tri thức và tâm huyết đã luôn nhiệt tình với chúng em trong từng bài giảng, công việc ở Trường. Tôi xin cảm ơn BGH, Hội đồng quản trị, cùng các anh chị đồng nghiệp Trường THCS – THPT Nguyễn Khuyến đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. Tôi biết ơn gia đình, lời động viên từ Ba Mẹ, sự khích lệ của các em, và giúp đỡ từ bạn bè để tôi phải luôn cố gắng hoàn thiện mình. Tôi xin cảm ơn chân thành. TPHCM, tháng 9 năm 2018 Nguyễn Thanh Hà
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. GIỚI THUYẾT VỀ LÍ THUYẾT TỰ SỰ HỌC CỦA GERALD GENETTE ................................................................................................ 6 1.1. Thời gian tự sự (Narative time) ......................................................................... 7 1.1.1. Trật tự (Order) ....................................................................................... 10 1.1.2. Trường độ (Duration) ............................................................................ 15 1.1.3. Tần suất (Frequency) ............................................................................. 20 1.2. Thức (Mood) ................................................................................................... 22 1.2.1. Khoảng cách (Distance) ........................................................................ 22 1.2.2. Định tiêu điểm (Focalization)................................................................ 24 1.3. Thái (Voice) .................................................................................................... 28 1.3.1. Thời gian của hoạt động trần thuật ........................................................ 28 1.3.2. Cấp độ trần thuật ................................................................................... 29 1.3.3. Tác nhân tự sự - người trần thuật và hành động trần thuật ................... 30 Tiểu kết chương 1................................................................................................... 34 Chương 2. ALICE MUNRO – ĐA DẠNG HÓA KẾT CẤU THỜI GIAN TRUYỆN KỂ .......................................................................................... 35 2.1. Phù thủy của thiết kế truyện ............................................................................ 35 2.1.1. Lập phòng ốc đón khách tham quan ...................................................... 35 2.1.2. Định vị cột mốc ..................................................................................... 48 2.1.3. Thiết lập kiểu đọc mới ........................................................................... 53 2.2. Cỗ máy thời gian trong tay nhà thiết kế .......................................................... 58 2.2.1. Thiên biến thời gian trong mạch kể ....................................................... 58 2.2.2. Ngưng đọng thời gian bằng tạo lập không gian .................................... 63 2.3. Chất liệu thời gian trong trang trí nội thất ....................................................... 87
6. 2.3.1. Đồ họa bằng góc máy camera ............................................................... 87 2.3.2. Điệp nội thất gợi dẫn liên kết phòng ..................................................... 91 2.3.3. Tín hiệu gợi báo kết đồng hiện .............................................................. 98 Tiểu kết chương 2................................................................................................. 105 Chương 3. ALICE MUNRO – PHỨC TẠP HÓA KẾT CẤU TÌNH HUỐNG TRUYỆN .............................................................................. 106 3.1. Truyện kể từ điểm nhìn bên trong ................................................................. 106 3.1.1. Người ưa thích góc quay cố định ........................................................ 106 3.1.2. Đặt góc máy nơi trái tim ...................................................................... 110 3.1.3. Sự độc đáo của chủ thể mang điểm nhìn ............................................. 116 3.2. Chọn lựa chủ động vị trí của người trần thuật .............................................. 124 3.2.1. Đồng vị người trần thuật và nhân vật .................................................. 124 3.2.2. Ngôn ngữ giao tiếp thư tín................................................................... 130 3.3. Quyền lực của ngôn ngữ trong truyện kể ...................................................... 136 3.3.1. Chứng nhân hóa lời trần thuật ............................................................. 136 3.3.2. Xóa nhòa ranh giới diễn ngôn người kể và nhân vật .......................... 146 Tiểu kết chương 3................................................................................................. 152 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 153 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 154
7. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Tự sự học là một lý thuyết còn khá thời sự ở Việt Nam, nó bắt đầu xuất hiện rõ nét từ những năm 2000 với cuộc hội thảo chuyên ngành mà trường Đại học sư phạm Hà Nội khởi xướng, cho phép ta khám phá rõ nhất cấu trúc của văn bản bằng cách kết nối nhận thức các sự kiện truyện kể mạnh lạc, thông suốt hơn. 1.2. Trong lịch sử phát triển của tự sự học, giai đoạn từ 1960 trở về trước được các nhà nghiên cứu định danh là giai đoạn tiền cấu trúc với Aristotle, Percy Lubbock, E.M. Forster, Vladimir Propp và các nhà hình thức Nga. Từ 1960 đến 1980 là giai đoạn cấu trúc với Claude Levi-Strauss, Wayne C.Booth, Tzvetan Todorov, Claude Bremond, A.J. Greimas, Roland Barthes, Gerard Genette và Umberto Eco Giai đoạn này các nhà nghiên cứu đã đề cập những phương diện cụ thể của tự sự học. Từ 1980 trở về sau là giai đoạn hậu cấu trúc, với sự góp mặt của Seymour Chatman, Mieke Bal, McHale, Janathan Culter, Peter Brooks, Monika Fludermik, Gerald Prince, và Susan Lanser Luận văn này giới thiệu và sử dụng hệ thống khái niệm tự sự học của Gerald Genette, nhà lý luận và phê bình nổi tiếng người Pháp, nhà lập thuyết quan trọng trong lĩnh vực tự sự học. Ông đã có những tác phẩm lý luận như Những hình thái I (1966), Những hình thái II (1969), Những hình thái III (1972), Những hình thái IV (1999) và Những hình thái V (2002); Dẫn luận về kiến trúc văn bản (1982), Diễn ngôn mới của truyện (1987). Tại Việt Nam, lý thuyết về tự sự học Gerald Genette đã được dịch và giới thiệu nhiều như Tự sự học: một số vấn đề lí luận và lịch sử tập 1&2 (Trần Đình Sử chủ biên), Lí luận văn học hiện đại Phương Tây (Phương Lựu), Lí luận phê bình văn học thế giới thế kỉ xx (Lộc Phương Thủy chủ biên), Tự sự học lí thuyết và ứng dụng (Trần Đình Sử chủ biên), Các khái niệm và thuật ngữ của các trường phái nghiên cứu văn học ở Tây Âu và Hoa Kỳ thế kỉ xx (I.P.Ilin và E.A.Tzurganova) (Lại Nguyên Ân, Đào Tuấn Ảnh dịch, 2003); Cấu trúc văn bản nghệ thuật (Iu.Lotman) (Trần Ngọc Vương, Trịnh Bá Đĩnh, Nguyễn Thu Thủy dịch 2014), Thi pháp văn xuôi
8. 2 (Tzetan Todorov) (Đặng Anh Đào, Lê Hồng Sâm dịch, 2011), Điểm nhìn và ngôn ngữ trong truyện kể (Nguyễn Thị Thu Thủy), Các công trình này đã giới thiệu sơ lược về các khái niệm chính yếu của Gerald Genette trong tương quan với các khái niệm khác của tự sự học. Nhưng vì lý do chưa có một công trình nào giới thiệu riêng hệ thống lý thuyết của Genette một cách đầy đủ, nên chúng tôi chọn cuốn Diễn ngôn tự sự (Narrative Discourse: An Essay in method), tác phẩm quan trọng nhất giới thiệu lý thuyết của ông, do Jonathan Culler dịch từ tiếng Pháp, để lược dịch và giới thiệu tổng quan làm nền tảng cho nghiên cứu của mình. 1.3. Nữ văn sĩ người Canada Alice Munro, có tên khai sinh là Alice Ann Laidlaw, là chủ nhân của giải Nobel văn học năm 2013 khi bà 82 tuổi. Đây là giải Nobel thứ 13 được trao cho phụ nữ và cũng là giải Nobel văn học duy nhất dành cho thể loại truyện ngắn trong 113 giải được trao tính đến năm 2017. Viện Hàn lâm Thụy Điển đánh giá bà là “Bậc thầy của truyện ngắn đương đại”. Bà sinh năm 1931, sống ở Wingham, Tây Nam Ontario. Bắt đầu cầm bút khi còn ở độ tuổi vị thành niên nhưng đến năm 1968 Alice Munro mới xuất bản tuyển tập truyện ngắn đầu tay Điệu vũ của những cái bóng hạnh phúc (Dance of the Happy Shades). Nổi tiếng với những sáng tác truyện ngắn có chiều sâu, sự tinh tế, khả năng cảm hóa; nữ văn sĩ đã xuất bản 14 tập truyện ngắn: Dance of the Happy Shades (1968) (đoạt Giải Toàn quyền Canada 1968), Lives of Girls and Women (1971), Something I've Been Meaning to Tell You (1974), Who Do You Think You Are? (1978) (đoạt giải Toàn quyền Canada (1978); cũng xuất bản dưới tên The Beggar Maid) The Moons of Jupiter (1982) (được đề cử cho Giải Toàn quyền Canada 1982), The Progress of Love (1986) (đoạt giải Toàn quyền Canada 1986), Friend of My Youth (1990) (đoạt giải thưởng Sách Trillium), Open Secrets (1994) (đề cử cho giải Toàn quyền Canada 1994), The Love of a Good Woman (1998) (đoạt giải Giller 1998), Hateship, Friendship, Courtship, Loveship, Marriage (2001) (mới tái bản dưới tên "Away From Her"), Runaway (2004) (đoạt giải Giller Prize 2004), The View from Castle Rock (2006), Too Much Happiness (2009), Dear Life (2012). Bà đã sở hữu 22 giải thưởng văn chương bao gồm: Giải Nobel Văn học năm 2013, Giải Man Booker quốc
9. 3 tế năm 2009 cho toàn bộ tác phẩm trọn đời, 2 giải Scotiabank Giller Prizes, 2 giải Trillium Book Awards, giải National Book Cricle Award, 3 giải O.Henry Awards và đã 3 lần đoạt Giải của Toàn quyền Canada cho văn học hư cấu. Đến nay bộ ba tập truyện ngắn của Alice Munro bao gồm Ghét, thân, thương, yêu và cưới (Hateship, Friendship, Courtship, Loveship, Marriage); Trốn chạy (Runaway); cùng Cuộc đời dấu yêu (Dear Life) đã được dịch và giới thiệu tại Việt Nam. Có thể nói rằng, sáng tác ở một thể loại văn học xưa nay vốn không được giới hàn lâm phương Tây đánh giá cao bằng tiểu thuyết và thơ, nhưng Alice Munro đã làm mới thể loại này bằng những dạng kết cấu thời gian và kết cấu tình huống truyện tinh tế. Với sự đồng cảm, cái nhìn đầy chân thật của tác giả, sự tinh tế đủ rộng để đi sâu vào tâm hồn mỗi con người, 31 truyện ngắn in trong 3 tập truyện kể trên của Munro là đối tượng nghiên cứu giàu tiềm năng gợi mở để làm rõ những kỹ thuật tự sự độc đáo của tác giả này và những đóng góp của bà đối với lịch sử phát triển của truyện ngắn phương Tây. Với những lí do nêu trên, chúng tôi đã chọn lí thuyết tự sự của Gerald Genette để đọc hiểu tác phẩm của Alice Munro. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là diễn ngôn tự sự của Gerald Genette, từ đó với những khái niệm cụ thể của diễn ngôn tự sự nghiên cứu được để đọc hiểu truyện ngắn cuả Alice Munro nhằm lí giải những hấp lực mà văn chương của bà đem đến cho người đọc, cũng là có được câu trả lời cho những bí ẩn bề sâu mà cấu trúc diễn ngôn tự sự trong các tác phẩm bà tạo dựng. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong 31 truyện ngắn của Alice Munro được in qua ba tập truyện ngắn đã giới thiệu tại Việt Nam bao gồm: Ghét, thân, thương, yêu, cưới; Trốn chạy, Cuộc đời dấu yêu trong phần ứng dụng. Phần lí luận sẽ nghiên cứu cụ thể và khái quát để giới thuyết về diễn ngôn tự sự mà Gerald Genette đã viết. 3. Lịch sử vấn đề Ở Việt Nam đã có những nhà nghiên cứu hàng đầu tìm hiểu về Gerald Genette
10. 4 như Lê Phong Tuyết với các bài viết giới thiệu về Genette qua hai khái niệm tự sự “Ngôi” và “Trật tự” lược dịch từ cuốn Diễn ngôn tự sự (Lộc Phương Thủy et al., 2007); hay bài viết “Tiếp cận Genette qua một vài khái niệm trần thuật”, (Tạp chí nghiên cứu văn học (8), tr. 75-88). Công trình Những vấn đề thi pháp của truyện (Nguyễn Thái Hòa, 2000) nghiên cứu về chuyện và truyện, thời gian tự sự, người kể chuyện, lời kể và giọng kể, cùng không gian và thời gian cấu trúc truyện kể. Mới đây nhất là Điểm nhìn và ngôn ngữ trong truyện kể (Nguyễn Thị Thu Thủy, 2016), Tác phẩm và thể loại văn học (Huỳnh Như Phương, 2017), Tự sự học: lí thuyết và ứng dụng (Trần Đình Sử, 2018), đã đóng góp những kiến giải cụ thể, góp phần giới thiệu gần như đầy đủ các khái niệm mà Genette đưa ra trong Diễn ngôn tự sự. Hiện đã có nhiều luận văn, luận án, bài báo ứng dụng khung lý thuyết này trong nghiên cứu các hiện tượng văn học cụ thể. Có thể kể: Nguyễn Mạnh Quỳnh với luận án tiến sĩ “Tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng nhìn từ lý thuyết thời gian của G. Genette”; “Giới thiệu về diễn ngôn trần thuật của G. Genette và ứng dụng” (Nguyễn Đăng Vy, 2016); “Mối quan hệ giữa người kể chuyện và tác giả” (Cao Kim Lan, 2009); “Các cấp độ thời gian trong truyện ngắn Chí Phèo” (Đào Duy Hiệp, 2000) Riêng nghiên cứu về Alice Munro, hiện nay ở Việt Nam cũng như trên thế giới vẫn chưa xuất hiện nhiều các công trình chuyên sâu và dài hơi. Có thể kể tên các bài nghiên cứu khoa học ngắn như “Nhân vật mảnh vỡ qua tập truyện trốn chạy của Alice Munro”, “Alice Munro, mĩ học mới trong một thế giới vắng mặt”. Nhưng kể từ năm 2013 khi Munro nhận được giải Nobel văn học, có rất nhiều bài báo viết về bà như báo Văn nghệ Quân đội “Alice Munro kể về cách viết truyện ngắn”, “10 điều bạn đọc muốn biết về Alice Munro”; báo Người lao động với "Bậc thầy truyện ngắn Alice Munro đoạt Nobel văn chương”; Vnexpress “Độc giả Việt ngợi ca tác phẩm của Alice Munro”; báo Thể thao – Văn hóa “Dịch giả Hương Lan nói về chủ nhân Nobel Văn học: Đọc Alice Munro khác nào xem vở kịch đời”; báo Tuổi trẻ “Alice Munro: Phù thủy chữ nghĩa”, Việt báo “Alice Munro: Bậc thầy của vẻ đẹp hàng ngày”, “Nhà văn đoạt giải Nobel Alice Munro: Không già ở tuổi 85”, “Về Alice Munro”... Ngoài ra có nhiều bài viết và phỏng vấn từ tiếng nước ngoài đã được dịch