Luận văn Thành ngữ có từ ngữ thuộc trường nghĩa thời tiết trong Tiếng Việt

Nội dung tài liệu: Luận văn Thành ngữ có từ ngữ thuộc trường nghĩa thời tiết trong Tiếng Việt

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Trung Kiên THÀNH NGỮ CÓ TỪ NGỮ THUỘC TRƯỜNG NGHĨA THỜI TIẾT TRONG TIẾNG VIỆT LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Trung Kiên THÀNH NGỮ CÓ TỪ NGỮ THUỘC TRƯỜNG NGHĨA THỜI TIẾT TRONG TIẾNG VIỆT Chuyên ngành : Ngôn ngữ học Mã số : 8229020 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. DƯ NGỌC NGÂN Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
4. LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn sâu sắc nhất tới PGS. TS Dư Ngọc Ngân - người đã gợi mở, tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ Ngôn ngữ, khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ................................................................... 8 1.1. Vấn đề thành ngữ trong tiếng Việt .......................................................... 8 1.1.1. Khái niệm thành ngữ ......................................................................... 8 1.1.2. Nguồn gốc của thành ngữ ................................................................. 9 1.1.3. Đặc điểm của thành ngữ ................................................................. 13 1.1.4. Phân biệt thành ngữ với các đơn vị khác ........................................ 19 1.1.5. Phân loại thành ngữ ........................................................................ 21 1.2. Trường nghĩa ......................................................................................... 22 1.3. Mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hoá ................................................ 25 1.4. Thành ngữ chứa các yếu tố thuộc TNTT trong tiếng Việt .................... 27 1.4.1. Trường nghĩa thời tiết ..................................................................... 27 1.4.2. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT .................................................. 29 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................ 31 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM NGỮ PHÁP CỦA THÀNH NGỮ CÓ TỪ NGỮ THUỘC TRƯỜNG NGHĨA THỜI TIẾT TRONG TIẾNG VIỆT ............................................................................. 32 2.1. Cấu trúc ngữ pháp của thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT trong tiếng Việt ............................................................................................. 32 2.1.1. Cấu trúc ngữ pháp của thành ngữ đối có từ ngữ thuộc TNTT trong tiếng Việt ............................................................................... 34
6. 2.1.2. Cấu trúc ngữ pháp của thành ngữ so sánh có từ ngữ thuộc TNTT trong tiếng Việt .................................................................... 39 2.1.3. Cấu trúc ngữ pháp của thành ngữ thường có từ ngữ thuộc TNTT trong tiếng Việt .................................................................... 42 2.2. Chức năng ngữ pháp của thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT trong tiếng Việt ............................................................................................. 45 2.2.1. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT làm thành phần phụ trong cụm từ .............................................................................................. 45 2.2.2. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT làm thành phần nòng cốt của câu ............................................................................................. 48 2.2.3. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT làm thành phần phụ của câu .... 50 2.2.4. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT làm thành phần biệt lập của câu ................................................................................................... 52 2.3. Vị trí của thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT trong câu ......................... 53 2.3.1. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT đứng đầu câu ........................... 53 2.3.2. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT đứng giữa câu .......................... 54 2.3.3. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT đứng cuối câu .......................... 54 2.4. Khả năng kết hợp của thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT trong câu ..... 56 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 59 Chương 3. ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA THÀNH NGỮ CÓ TỪ NGỮ THUỘC TRƯỜNG NGHĨA THỜI TIẾT TRONG TIẾNG VIỆT ............................................................................. 60 3.1. Ý nghĩa của thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT ..................................... 60 3.1.1. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa chỉ các hiện tượng thời tiết.............. 60 3.1.2. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho những khó khăn trong cuộc sống ................................................................................... 63 3.1.3. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho những nguy hiểm- thách thức .................................................................................. 65
7. 3.1.4. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho cuộc sống lam lũ và những thân phận nổi trôi ................................................................ 67 3.1.5. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho những cơ hội- thuận lợi............................................................................................... 69 3.1.6. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho những vận xui ......... 71 3.1.7. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng chỉ trạng thái tâm lý của con người ...................................................................................... 71 3.1.8. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho những hành động của con người ...................................................................................... 75 3.1.9. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho những hành vi ứng xử của con người .......................................................................... 76 3.1.10. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho tính cách con người ................................................................................................... 78 3.1.11. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho những tình thế trong cuộc sống ................................................................................... 80 3.1.12. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho tốc độ .................... 81 3.1.13. Nhóm thành ngữ mang ý nghĩa biểu trưng cho sức mạnh ............... 83 3.1.14. Nhóm thành ngữ biểu thị những ý nghĩa biểu trưng khác ............... 84 3.2. Một vài nét văn hóa Việt Nam qua thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT ................................................................................................... 85 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................ 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 92 PHỤ LỤC
8. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CDT : Cụm danh từ CĐT : Cụm động từ CN : Chủ ngữ CTT : Cụm tính từ DT : Danh từ ĐT : Động từ STT : Số thứ tự TT : Tính từ TNTT : Trường nghĩa thời tiết TTP : Thành phần phụ VN : Vị ngữ
9. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thành ngữ có từ ngữ thuộc TNTT trong tiếng Việt ....................... 33 Bảng 2.2. Thành ngữ đối có từ ngữ thuộc TNTT chia theo số lượng âm tiết .................................................................................................... 35 Bảng 2.3. Thành ngữ so sánh có chứa từ ngữ thuộc TNTT chia theo dạng thức {t} như B ................................................................................. 42 Bảng 3.1. Số lượng thành ngữ theo ý nghĩa biểu trưng .................................. 84
10. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong hệ thống một ngôn ngữ, thành ngữ đồng hành cùng với từ và các đơn vị ngôn ngữ khác tạo thành sự đa dạng cũng như đặc trưng riêng cho ngôn ngữ đó. Có thể nói, thành ngữ là một bộ phận độc đáo của mỗi ngôn ngữ, bởi nó có đặc điểm về cấu tạo và ngữ nghĩa, đồng thời phản ánh đặc trưng văn hóa dân tộc của mỗi ngôn ngữ, trong đó có những giá trị vật chất và giá trị tinh thần của dân tộc. Chính vì lý do này mà thành ngữ luôn thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Khá nhiều bộ phận thành ngữ, vấn đề trong thành ngữ đã được nghiên cứu một cách sâu rộng, chẳng hạn như: thành ngữ chỉ tính cách con người, thành ngữ chỉ tâm lý tình cảm, thành ngữ chứa các từ chỉ động vật, thực vật, màu sắc, bộ phận cơ thể con người, hàm ý khen chê trong thành ngữ...Tuy nhiên, qua quá trình tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy trong thành ngữ có một số lượng lớn thành ngữ có những từ ngữ liên quan đến thời tiết, mà vấn đề này lại chưa có nhiều công trình nghiên cứu về nó. Các thành ngữ có từ ngữ thuộc trường nghĩa thời tiết chỉ thấy xuất hiện xen kẽ, lác đác trong các bài viết về tính cách con người, về hàm ý khen chê, chứ chưa được xem xét, tìm hiểu một cách có hệ thống trong mối tương quan giữa các thành ngữ chứa các từ ngữ thuộc trường nghĩa thời tiết. Ngôn ngữ (trong đó có thành ngữ) luôn phát triển cùng xã hội, gắn với cuộc sống của con người, đặc biệt gắn liền với môi trường sinh sống, một trong những yếu tố của môi trường sống đó chính là thời tiết. Và chắc chắn rằng, ông cha ta đã sử dụng các từ thuộc trường nghĩa thời tiết để diễn đạt rất nhiều ý nghĩa biểu trưng khác nhau. Đây là một vấn đề vô cùng thú vị, thôi thúc chúng tôi cố gắng tìm hiểu về bộ phận thành ngữ chứa các từ ngữ thuộc trường nghĩa thời tiết, để từ đó thấy được đặc trưng văn hóa dân tộc Việt Nam được thể hiện như thế nào qua bộ phận thành ngữ này.