Luận văn Tác động của vốn xã hội đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn ở Thành phố Cần Thơ

Nội dung tài liệu: Luận văn Tác động của vốn xã hội đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn ở Thành phố Cần Thơ

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH --------------- TRẦN THỊ THU PHƯƠNG TÁC ĐỘNG CỦA VỐN XÃ HỘI ĐẾN KHẢ NĂNG TIẾP CẬN TÍN DỤNG CHÍNH THỨC CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN THỊ THU PHƯƠNG MSHV: 7701230019 TÁC ĐỘNG CỦA VỐN XÃ HỘI ĐẾN KHẢ NĂNG TIẾP CẬN TÍN DỤNG CHÍNH THỨC CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ CHUYÊN NGÀNH CHÍNH SÁCH CÔNG MÃ SỐ: 603.40402 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN HOÀNG BẢO TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bài nghiên cứu này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. TP Cần Thơ, ngày 19 tháng 04 năm 2016 Tác giả Trần Thị Thu Phương
4. MỤC LỤC CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ................................................................................... 2 1.1 Đặt vấn đề .................................................................................................... 2 1.2 Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................... 3 1.3 Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................... 4 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 4 1.5 Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 4 1.6 Kết cấu đề tài................................................................................................ 5 CHƯƠNG 2 : CƠ SỞ LÝ THUYẾT .................................................................... 6 2.1 Lý thuyết về vốn xã hội ............................................................................... 6 2.1.1 Các quan điểm về định nghĩa vốn xã hội (social capital) ..................... 6 2.1.2 Đo lường vốn xã hội trong nghiên cứu.................................................. 8 2.2 Tín dụng chính thức và khả năng tiếp cận tín dụng ................................... 11 2.2.1 Phân biệt tổ chức tín dụng chính thức ................................................. 11 2.2.2 Khả năng tiếp cận tín dụng .................................................................. 12 2.3 Vốn xã hội và khả năng tiếp cận tín dụng ................................................. 12 2.3.1 Cách thức vốn xã hội ảnh hưởng đến tiếp cận tín dụng ...................... 12 2.3.2 Các nghiên cứu về vốn xã hội và khả năng tiếp cận tín dụng ............. 14 2.4 Các nhân tố khác ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận tín dụng ................... 15 2.4.1 Đặc điểm các khoản vay ...................................................................... 15 2.4.2 Đặc điểm cá nhân và hộ gia đình ........................................................ 16 2.5 Đánh giá các tài liệu nghiên cứu có liên quan ........................................... 18 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................ 21 3.1 Khung phân tích của nghiên cứu ............................................................... 21 3.3 Phương pháp chọn mẫu .............................................................................. 23 3.4 Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 24 3.4.1 Các biến trong mô hình ....................................................................... 25 3.4.2 Mô hình nghiên cứu ............................................................................. 25
5. CHƯƠNG 4: TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU............................. 28 4.1 Vốn xã hội ở nông thôn Việt Nam ............................................................. 28 4.2 Thị trường tín dụng nông thôn Việt Nam .................................................. 30 4.3 Tổng quan về địa bàn TP Cần Thơ ................................................................ 31 4.4 Thị trường tín dụng trên địa bàn TP Cần Thơ ........................................... 31 Chương 5: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 34 5.1. Thống kê mô tả ...................................................................................... 34 5.1.1. Vốn xã hội và khả năng tiếp cận tín dụng chính thức .................... 34 5.1.2. Đặc điểm các khoản vay ................................................................. 36 5.1.3. Đặc điểm cá nhân người đi vay ...................................................... 37 5.1.4. Đặc điểm hộ gia đình ......................................................................... 39 5.2 Kiểm định về mối quan hệ giữa vốn xã hội, đặc điểm vốn vay, đặc điểm cá nhân và hộ gia đình với khả năng tiếp cận tín dụng chính thức ...................... 41 5.3 Kết quả hồi quy mô hình binary logistic giữa khả năng tiếp cận tín dụng với các biến độc lập trong mô hình.................................................................. 47 5.4 Kết quả hồi quy mô hình hồi quy giữa giá trị khoản vay với các biến độc lập trong mô hình ............................................................................................. 52 CHƯƠNG 6: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................... 56 6.1 Kết luận ...................................................................................................... 56 6.2 Kiến nghị .................................................................................................... 57 6.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo ..................................................................... 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 59 Phụ lục 1 : Kết quả Stata thống kê mô tả ............................................................ 69 Phụ lục 2 : Kiểm định Ttest ................................................................................. 84 Phụ lục 3 : Hàm hồi quy ..................................................................................... 88
6. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Tóm tắt các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận tín dụng ........... 17 Bảng 2.2. Tóm tắt cách thức đo lường vốn xã hội .............................................. 19 Bảng 3.1. Tổng hợp các mẫu được phỏng vấn và số mẫu tương ứng ................. 23 Bảng 3.2. Tóm tắt và mô tả các biến ................................................................... 25 Bảng 5.1. khả năng tiếp cận tín dụng chính thức ................................................ 34 Bảng 5.2. Vốn xã hội của các hộ gia đình ........................................................... 35 Bảng 5.3. Vốn xã hội với khả năng tiếp cận tín dụng ......................................... 36 Bảng 5.4. Đặc điểm các khoản vay ..................................................................... 37 Bảng 5.5. Đặc điểm cá nhân người đi vay .......................................................... 38 Bảng 5.6. Đặc điểm người đi vay và khả năng tiếp cận tín dụng ....................... 38 Bảng 5.7. Đặc điểm hộ gia đình .......................................................................... 40 Bảng 5.8. Đặc điểm hộ gia đình và khả năng tiếp cận tín dụng .......................... 40 Bảng 5.9. Kiểm định Ttest giữa các biến độc lập với biến phụ thuộc về tiếp cận tín dụng chính thức .............................................................................................. 41 Bảng 5.10. Kiểm định chi-test giữa các biến độc lập với biến phụ thuộc về tiếp cận tín dụng chính thức ....................................................................................... 44 Bảng 5.11. Kết quả mô hình hồi quy Logistic .................................................... 47 Bảng 5.12. Kết quả mô hình hồi quy tác động của các nhân tố đến độ lớn khoảng vay ....................................................................................................................... 53
7. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CSXH: Chính sách xã hội NGO: Tổ chức phi chính phủ NHNN: Ngân hàng nhà nước NHTM: Ngân hàng thương mại NN&PTNT: Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn ROSCA: Hiệp hội tín dụng xoay vòng VARHS: Điều tra tiếp cận nguồn lực hộ gia đình Việt Nam TCTD: Tổ chức tín dụng TD: Tín dụng TPCT: Thành phố Cần Thơ
8. 1 TÓM TẮT Mục tiêu tổng quát của đề là phân tích tác động của vốn xã hội đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn tại TP Cần Thơ. Với mục tiêu tổng quát trên, bài viết đặt ra hai mục tiêu cụ thể là: (1) phân tích tác động của vốn xã hội đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn trên địa bàn TP Cần Thơ và (2) đánh giá ảnh hưởng của vốn xã hội đến giá trị khoản vốn vay được từ nguồn tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn. Nguồn số liệu phục vụ cho nghiên cứu được phỏng vấn trực tiếp từ các hộ gia đình có vay vốn và không có vay vốn tại TP Cần Thơ. Để trả lời cho hai mục tiêu nghiên cứu, bài viết sử dụng mô hình hồi quy binary logit và mô hình hồi quy bội theo phương pháp bình phương nhỏ nhất. Với mục tiêu thứ nhất tác giả sử dụng mô hình hồi quy logit với biến phụ thuộc là xác suất tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình. Sau khi ước lượng mô hình logit, nghiên cứu nhận thấy rằng vốn xã hội cụ thể là mạng lưới xã hội chính thức, niềm tin và người bảo lãnh có ảnh hưởng tích cực đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các nông hộ. Từ kết quả của mục tiêu thứ nhất tác giả tiếp tục nghiên cứu giải quyết mục tiêu thứ hai. Bài viết sử dụng mô hình hồi quy bội theo phương pháp bình phương nhỏ nhất để đánh giá ảnh hưởng của vốn xã hội đến giá trị khoản vốn vay. Kết quả hồi quy cho thấy, các yếu tố của vốn xã hội là mạng lưới xã hội chính thức, niềm tin và sự hợp tác có quan hệ cùng chiều với lượng vốn vay từ nguồn tín dụng chính thức. Ngoài ra, bài viết còn chứng minh rằng ngoài vốn xã hội còn có các yếu tố khác tác động đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức và giá trị khoản vốn vay là lãi suất và tài sản thế chấp. Kết quả của bài nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu của Oken (2004) Heikkilaa (2009), Lawal (2009) cho rằng vốn xã hội tăng làm tăng khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình.
9. 2 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 Đặt vấn đề Xu hướng toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế đã và đang ảnh hưởng đến các quốc gia trên thế giới, đặc biệt đối với các nước đang phát triển như Việt Nam. Điều này được thể hiện bằng những dòng đầu tư tài chính di chuyển mạnh đến các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam nhằm mục đích khai thác nguồn lực tự nhiên cũng như tận dụng được lực lượng lao động với chi phí thấp. Qua 15 năm đổi mới khu vực nông thôn nước ta đã có nhiều thay đổi, các phương thức tập thể hóa nông nghiệp đã được xóa bỏ thay vào đó là các hộ sản xuất gia đình và được xem là những đơn vị kinh tế cơ bản của xã hội. Lĩnh vực nông nghiệp rất được chú trọng với những chính sách khuyến khích đã được áp dụng: ưu đãi thuế nông nghiệp, các chính sách tín dụng ưu đãi, từng bước ứng dụng những tiến bộ KHCN vào sản xuất nông nghiệp. Chính điều này đã làm tăng giá trị sản xuất, cũng như các hoạt động khác trong nông nghiệp. Do vậy, việc cải thiện khả năng tiếp cận tín dụng chính thức thông qua các tổ chức tín dụng được coi như là một công cụ chiến lược để hỗ trợ vốn cho đại đa số hộ nghèo ở nông thôn. Theo Tổng Cục Thống Kê (2010), Việt Nam có khoảng 13 triệu nông hộ (chiếm gần 80% dân số) trong đó có hơn một nữa thuộc diện có thu nhập thấp, 40% doanh nghiệp vừa và nhỏ ở nông thôn cho rằng thiếu vốn là khó khăn lớn nhất. Bên cạnh đó, ở nông thôn, nhu cầu về vốn để tiêu dùng, xây dựng nhà ở đặc biệt là sản xuất trong nông nghiệp ở các hộ gia đình là rất lớn. Tuy nhiên, để tiếp cận được các nguồn vốn vay ở khu vực chính thức, các hộ gia đình cũng gặp không ít khó khăn trở ngại. Ở Việt Nam, Phạm và Izumida (2002) chỉ ra rằng hơn 30% hộ nông dân không thể vay từ người cho vay chính thức. Trong việc cung cấp tín dụng chính thức cho các hộ gia đình, một số tổ chức tín dụng chính thức duy trì các thủ tục rườm rà và tốn thời gian cũng góp phần giới hạn các hộ gia đình nông thôn, đặc biệt là hộ nghèo và hộ có thu nhập thấp. Bên cạnh đó hộ gia đình phải đối mặt với hai vấn đề chính trong việc vay mượn từ các ngân hàng thương mại: tài sản thế chấp và không thể vay dựa trên mức thu nhập của họ. Do
10. 3 đó, khả năng tiếp cận các nguồn tín dụng chính thức bị hạn chế đã làm cho các hộ gia đình phụ thuộc nhiều hơn vào các nguồn tín dụng phi chính thức. Để tiếp cận được các nguồn tín dụng chính thức, ngoài các loại tài sản dùng thế chấp như đất đai, nhà cửa, máy móc còn có một loại tài sản khác đó là lòng tin, mạng lưới xã hội, sự hợp tác và gắn bó của hộ gia đình với cộng đồng mà gọi chung là vốn xã hội. Ngày càng có nhiều bằng chứng thực nghiệm cho rằng vốn xã hội có thể giúp các hộ gia đình hoặc những doanh nghiệp vừa và nhỏ ở nông thôn khắc phục được sự thiếu hụt các loại vốn khác (Annen, 2001; Fafchamps và Minten, 2002 ). Vậy, thực tế vốn xã hội có tác động như thế nào đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình ở khu vực nông thôn? Để trả lời câu hỏi này, tôi thực hiện đề tài “Tác động của vốn xã hội đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn ở TP Cần Thơ” dựa trên số liệu sơ cấp được phỏng vấn từ các hộ gia đình có vay vốn và không có vay vốn. Mục tiêu nghiên cứu này là nhằm tìm ra mối quan hệ giữa vốn xã hội và khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình ở nông thôn TP Cần Thơ dựa trên những cơ sở và bằng chứng thuyết phục. Trên cơ sở đó, đề xuất những gợi ý chính sách giúp cải thiện đời sống của các hộ gia đình nông thôn. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát của đề tài là phân tích tác động của vốn xã hội đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn tại TP Cần Thơ. Để đạt được mục tiêu tổng quát trên, đề tài có các mục tiêu cụ thể như sau: (1) Phân tích tác động của vốn xã hội đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của các hộ gia đình nông thôn tại TP Cần Thơ. (2) Đánh giá ảnh hưởng của vốn xã hội, đặc điểm khoản vay và đặc điểm nông hộ đến khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của hộ gia đình nông thôn tại TP Cần Thơ.