Luận văn Tác động của việc thay đổi chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng xăng lên sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Tác động của việc thay đổi chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng xăng lên sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT ---------------------------------------------------- ĐẶNG THỊ ÁNH DƯƠNG TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC THAY ĐỔI CHÍNH SÁCH THUẾ TIÊU THỤ ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI MẶT HÀNG XĂNG LÊN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT ---------------------------------------------------- ĐẶNG THỊ ÁNH DƯƠNG TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC THAY ĐỔI CHÍNH SÁCH THUẾ TIÊU THỤ ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI MẶT HÀNG XĂNG LÊN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60340402 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. LÊ VIỆT PHÚ TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các trích dẫn và nguồn số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong khả năng hiểu biết của tôi. Đây là nghiên cứu chính sách của cá nhân, do đó không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright. TP. Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 07 năm 2017 Tác giả Đặng Thị Ánh Dương
4. ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Chính phủ Hoa Kỳ và Trường Đại học Kinh tế Thành Phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện cho tôi được tham gia chương trình Thạc sỹ chính sách công trong hai năm; cảm ơn các Thầy, Cô và các nhân viên của Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học cũng như luận văn tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin đặc biệt cảm ơn Thầy Lê Việt Phú đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý trong suốt quá trình làm luận văn tốt nghiệp. Bên cạnh đó, tôi cũng xin cảm ơn Thầy Huỳnh Thế Du và Thầy Đỗ Thiên Anh Tuấn đã nhận xét và góp ý cho tôi thực hiện luận văn tốt nghiệp. Ngoài ra, tôi cũng đặc biệt cảm ơn các bạn Quách Dương Tử, Nguyễn Thị Huệ, Nguyễn Anh Thư, Thạch Phước Hùng, Chu Phạm Đăng Quang cùng tập thể lớp MPP8 đã đồng hành, cổ vũ, động viên tinh thần cho tôi trong suốt hành trình thực hiện luận văn và hai năm học tập tại trường. TP. Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 07 năm 2017 Tác giả Đặng Thị Ánh Dương
5. iii TÓM TẮT Xăng dầu là một trong những nguồn năng lượng đầu vào quan trọng cho quá trình sản xuất nông nghiệp theo nhu cầu cơ giới hóa nông nghiệp hiện nay. Do đó, biến động giá xăng dầu ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sản xuất của nông hộ. Hiện nay, thuế phí chiếm hơn 50% trong cấu phần giá bán lẻ xăng dầu trên thị trường và được chính phủ sử dụng như một công cụ điều hành giá xăng dầu, gia tăng nguồn thu ngân sách. Nghị định số 100/2016/NĐ-CP ra đời thay đổi cơ sở tính thuế TTĐB đối với xăng từ đánh trên giá nhập khẩu và thuế nhập khẩu sang đánh trên giá bán lẻ xăng chưa có thuế GTGT và thuế BVMT. Điều này đã gây ra nhiều tranh luận cho rằng việc mở rộng cơ sở thuế TTĐB sẽ tác động lớn đến hoạt động sản xuất nông nghiệp sử dụng xăng dầu làm đầu vào sản xuất. Thay đổi cơ sở thuế TTĐB làm gia tăng gánh nặng chi phí sản xuất nông nghiệp của nông hộ, ảnh hưởng đến sinh kế của nông dân thuộc nhóm có thu nhập thấp nhất trong xã hội, trong khi khoảng 47% dân số cả nước là lực lượng lao động trong ngành nông nghiệp. Chính vì thế, nghiên cứu được thực hiện để xác định tác động của việc thay đổi chính sách thuế TTĐB lên hoạt động sản xuất của nông hộ. Dựa trên bộ dữ liệu VHLSS 2014 và hàm chi phí Translog, tác giả ước lượng độ co dãn cầu xăng dầu theo giá và độ co dãn thay thế của các yếu tố đầu vào khác cho hoạt động trồng trọt. Kết quả ước lượng cho thấy cầu xăng dầu cho trồng trọt là hàm cầu kém co dãn theo giá và xăng dầu khó có thể được thay thế bởi những hàng hóa đầu vào khác. Tuy nhiên, kết quả tính toán dựa trên đường cung và cầu xăng dầu cho hoạt động trồng trọt cho thấy việc mở rộng cơ sở thuế không ảnh hưởng nhiều đến chi phí sản xuất của nông hộ, đồng thời lại tăng nguồn thu thuế cho chính phủ. Phân tích dựa trên khung lý thuyết kinh tế học về thuế cho thấy việc thay đổi cơ sở thuế TTĐB là một chính sách đạt được tính hiệu quả kinh tế do tổn thất vô ích của xã hội thấp, giúp chính phủ tăng nguồn thu ngân sách và không làm cho người dân cảm nhận được sự gia tăng thuế TTĐB trong giá bán lẻ xăng trên thị trường. Dựa trên kết quả nghiên cứu, tác giả đề xuất hai khuyến nghị chính sách như sau: (1) Chính phủ không nên áp dụng mức thuế suất thấp hơn hoặc miễn thuế đối TTĐB đối với xăng cho khu vực nông nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực trồng trọt; và (2) Chính phủ nên gia tăng nguồn ngân sách cho nông nghiệp thông qua các chính sách nông nghiệp nhằm đảm bảo tính công bằng xã hội và thúc đẩy phát triển nông nghiệp theo hướng cơ giới hóa.
6. iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ ii TÓM TẮT .............................................................................................................................iii MỤC LỤC ............................................................................................................................ iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ........................................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ............................................................................................................viii CHƯƠNG 1 - GIỚI THIỆU ................................................................................................ 1 1.1 Bối cảnh nghiên cứu và xác định vấn đề chính sách ............................................... 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 2 1.3 Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 2 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 1.5 Khung phân tích, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu ........................ 3 1.6 Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu............................................................................ 3 1.7 Cấu trúc luận văn .................................................................................................... 3 CHƯƠNG 2 – CƠ SỞ LÝ THUYẾT ................................................................................. 4 2.1 Khung lý thuyết kinh tế học về thuế ............................................................................ 4 2.1.1 Tính hiệu quả kinh tế ..........................................................................................................4 2.1.2 Tính công bằng ...................................................................................................................4 2.1.3 Tính đơn giản .....................................................................................................................5 2.2 Thuế TTĐB và thuế TTĐB áp lên mặt hàng xăng dầu ................................................ 5 2.2.1 Chính sách thuế TTĐB đối với mặt hàng xăng tại Việt Nam ............................................6 2.2.2 Chính sách thuế TTĐB của các nước thành viên ASEAN .................................................6 2.3 Lý thuyết hàm sản xuất ................................................................................................ 8 2.4 Tác động của thuế TTĐB lên cung cầu xăng dầu ........................................................ 9 2.4.1 Tác động của thuế TTĐB lên cung, cầu xăng dầu cả nước ................................................9 2.4.2 Tác động của thuế TTĐB lên cung, cầu xăng dầu cho sản xuất nông nghiệp..................11 2.5 Tổng quan các nghiên cứu có liên quan ..................................................................... 13 2.5.1 Các nghiên cứu trong nước ..............................................................................................13 2.5.2 Các nghiên cứu nước ngoài ..............................................................................................14
7. v CHƯƠNG 3 – MÔ HÌNH KINH TẾ LƯỢNG VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ............ 17 3.1 Lựa chọn mô hình nghiên cứu.................................................................................... 17 3.2 Hàm chi phí Translog ................................................................................................. 17 3.3 Xây dựng mô hình nghiên cứu, dữ liệu nghiên cứu và phương pháp ước lượng ....... 18 3.3.1 Xây dựng mô hình nghiên cứu, giả thuyết và dữ liệu nghiên cứu ...................................18 3.3.2 Phương pháp ước lượng ...................................................................................................22 3.4 Các giả thuyết nghiên cứu .......................................................................................... 23 CHƯƠNG 4 – KẾT QUẢ PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN .......................................... 24 4.1 Tổng quan về thị trường xăng dầu ............................................................................. 24 4.2 Đường cung xăng dầu Việt Nam ................................................................................ 26 4.3 Xác định độ co dãn của cầu xăng dầu theo giá riêng và độ co dãn thay thế giữa các yếu tố đầu vào .................................................................................................................. 27 4.4 Phân tích tác động của việc thay đổi chính sách thuế TTĐB lên giá bán lẻ của xăng và phúc lợi của nông dân .................................................................................................. 32 4.5 Phân tích chính sách thuế TTĐB lên mặt hàng xăng ................................................. 34 4.5.1 Phân tích về tính hiệu quả kinh tế của thuế TTĐB đối với hoạt động trồng trọt .............34 4.5.2 Phân tích tính công bằng của thay đổi chính sách thuế TTĐB đối với mặt hàng xăng đến nông hộ trồng trọt ......................................................................................................................35 4.5.3 Tính đơn giản của chính sách thuế TTĐB đối với xăng ..................................................36 4.6 Tóm tắt chương .......................................................................................................... 37 CHƯƠNG 5 – KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH ................................ 38 5.1 Kết luận ...................................................................................................................... 38 5.2 Khuyến nghị chính sách ............................................................................................. 38 5.3 Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................... 39 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 40 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 45
8. vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ tiếng Anh Từ tiếng Việt CS Consumer Surplus Thặng dư người tiêu dùng PS Producer Surplus Thặng dư nhà sản xuất G Government’s Số thu thuế của chính phủ DWL Deadweight Loss Tổn thất vô ích của xã hội SUR Seemingly Unrelated Regression Hồi quy dường như không liên quan Thuế GTGT Thuế Giá trị gia tăng Thuế BVMT Thuế Bảo vệ môi trường Thuế TTĐB Thuế Tiêu thụ đặc biệt Thuế TNDN Thuế Thu nhập doanh nghiệp VAT Value Added Tax Thuế giá trị gia tăng CIF Cost, Insuranrce and Freight Giá thành, bảo hiểm và cước PSE Producer Support Estimate Ước tính hỗ trợ nhà sản xuất
9. vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Giá bán lẻ và thuế TTĐB các quốc gia Đông Nam Á ........................................... 7 Bảng 3.1 - Các biến đưa vào mô hình .................................................................................. 19 Bảng 3.2 - Thống kê mô tả các dữ liệu đầu vào cho hoạt động trồng trọt ........................... 21 Bảng 4.1 - Nguồn cung xăng dầu Việt Nam giai đoạn 2010 - 2014 .................................... 24 Bảng 4.2-Tình hình sản xuất của nhà máy lọc dầu Dung Quất ........................................... 25 Bảng 4.3 - Kết quả hồi quy hệ phương trình ....................................................................... 28 Bảng 4.4 - Kết quả kiểm định Breusch-Pagan và kiểm định Chi-Square ............................ 30 Bảng 4.5 - Độ co dãn theo giá riêng của các đầu vào hoạt động trồng trọt ......................... 31 Bảng 4.6 - Độ co dãn thay thế của xăng dầu với các đầu vào khác ..................................... 31 Bảng 4.7 - Ước tính tác động kinh tế của việc thay đổi chính sách thuế TTĐB ................. 33
10. viii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Hai cách tiếp cận hàm chi phí sản xuất .................................................................. 9 Hình 2.2: Đường cung, cầu xăng dầu cả nước ..................................................................... 11 Hình 2.3: Tác động của thuế TTĐB khi cung hoàn toàn không co dãn .............................. 12 Hình 2.4: Tác động của thuế TTĐB khi cung co dãn hoàn toàn ......................................... 12 Hình 2.5: Tác động của thuế TTĐB khi cung co dãn .......................................................... 13 Hình: 4.1: Tương quan giữa giá dầu thô thế giới và giá bán lẻ xăng từ năm 2011 đến tháng 06/2017 ................................................................................................................................ 27 Hình 4.2: Đồ thị cung, cầu xăng dầu khi chính phủ mở rộng cơ sở tính thuế TTĐB .......... 32