Luận văn Tác động của đầu tư công nghệ thông tin đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp vừa và nhỏ

Nội dung tài liệu: Luận văn Tác động của đầu tư công nghệ thông tin đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp vừa và nhỏ

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT ************************** PHAN VĂN HOÀNG SƠN TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƯ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ Mã số: 60340402 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ VIỆT PHÚ
2. i TÓM TẮT Đầu tư công nghệ thông tin (CNTT) là một chương trình quan trọng nhằm thúc đẩy khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) Việt Nam trong thời kỳ hội nhập. Mặc dù đã có nhiều chính sách của Chính phủ cũng như giới doanh nghiệp trong vấn đề này, cho đến nay Việt Nam vẫn thiếu những nghiên cứu để hiểu về tác động của CNTT đến hiệu quả hoạt động của DNVVN. Do vậy, mục tiêu của bài nghiên cứu này là đánh giá tác động của CNTT đến hiệu quả hoạt động của DNVVN Việt Nam giai đoạn 2008-2013. Đầu tư CNTT trong DNVVN được nhìn nhận ở 4 khía cạnh: hạ tầng, nhân lực, ứng dụng và chính sách, chia theo 5 cấp độ đầu tư: chưa đầu tư, căn bản, mở rộng, ứng dụng web và hướng tri thức. Hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp chia làm 2 phần hiệu quả tài chính và hiệu quả phi tài chính. Bài này nghiên cứu tác động của 5 cấp độ đầu tư CNTT lên hiệu quả tài chính của DNVVN, ở khía cạnh đầu tư hạ tầng. Sử dụng phương pháp hồi quy đa biến và phương pháp đánh giá tác động PSM-DiD, tác giả lần lượt xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng đầu tư và tác động của đầu tư CNTT đến hiệu quả hoạt động của DNVVN. Phương pháp PSM-DiD giúp tìm ra nhóm đối chứng thích hợp, hạn chế những thiên lệch của mô hình do vấn đề lấy mẫu gây ra. Kết quả từ mô hình cho thấy DNVVN Việt Nam thu lợi được từ những giai đoạn đầu tư CNTT cơ bản và mở rộng, nhưng không hiệu quả ở những giai đoạn cao hơn. Trong giai đoạn này, CNTT làm tăng hiệu quả của DNVVN từ 5%-7%, tương đương với Anh, Phần Lan ở thập kỉ trước, thấp hơn Thái Lan cùng thời kì (hơn 10%). Kết quả từ nghiên cứu thực nghiệm cho thấy doanh nghiệp Việt Nam còn thụ động trong việc ứng dụng CNTT, trong khi các chương trình hỗ trợ nâng cao nhận thức của Chính phủ chưa tiếp cận tốt đến doanh nghiệp. Bài nghiên cứu chỉ ra 4 hướng chính sách mà nhà nước cần xem xét: hỗ trợ vốn trong giai đoạn đầu tư CNTT cơ bản, tập trung vào các tỉnh thành nhỏ, cải thiện chương trình nâng cao nhận thức về CNTT và cần giới tư vấn cho các chương trình ứng dụng CNTT cấp cao.
3. ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn với độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 11 tháng 7 năm 2016 Tác giả Phan Văn Hoàng Sơn
4. iii LỜI CẢM ƠN Xin cảm ơn Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright và các thầy cô, anh chị bạn bè đã đồng hành trong suốt quá trình tham gia chương trình. Tôi xin chân thành cảm ơn thầy, Tiến sĩ Lê Việt Phú, đã hướng dẫn và truyền đạt nhiều kinh nghiệm, đồng thời chỉnh sửa giúp tôi hoàn thiện đề tài này. Những đóng góp của thầy không chỉ cho riêng luận văn này mà còn rất giá trị với công việc nghiên cứu của tôi. Xin chân thành cảm ơn thầy, Tiến sĩ Vũ Minh Khương đã chia sẽ tài liệu và truyền đạt kinh nghiệm về mô hình định lượng. Cảm ơn thầy, Tiến sĩ Huỳnh Thế Du đã góp ý về mô hình lý thuyết. Cảm ơn thầy, PGS-Tiến sĩ Cao Hào Thi đã giới thiệu, cảm ơn anh Nguyễn Duy Thanh đã đọc, chia sẽ tài liệu và góp ý cho luận văn. Xin cảm ơn anh Lê Bá Anh, chị Ninh Thị Hoàng Yến, chị Nguyễn Lê Linh đã chỉnh sửa, góp ý giúp cải thiện luận văn. Xin cảm ơn các anh em trong team R&D - VNG đã giúp đỡ trong công việc suốt quá trình hoàn thiện luận văn. Đặc biệt cảm ơn anh Trần Công Thiên Qui đã tạo mọi điều kiện cho tôi trong thời gian này. Cuối cùng, xin dành lời cảm ơn cho gia đình với tình cảm sâu sắc nhất.
5. iv MỤC LỤC TÓM TẮT ................................................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................................... ii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................... iii MỤC LỤC ............................................................................................................................. viiv DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................................................ vii DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................................ ix CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI ................................................................................. 1 1.1 Bối cảnh nghiên cứu ................................................................................................... 1 1.1.1 Thế giới ................................................................................................................. 1 1.1.2 Việt Nam ............................................................................................................... 2 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................... 6 1.3 Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................... 6 1.4 Đối tượng nghiên cứu và bố cục luận văn ................................................................ 6 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 6 1.4.2 Bố cục luận văn ..................................................................................................... 6 CHƯƠNG 2. KHẢO SÁT CÁC MÔ HÌNH LÝ THUYẾT ............................................ 8 2.1 Định nghĩa DNVVN và CNTT .................................................................................. 8 2.1.1 Định nghĩa DNVVN ............................................................................................. 8 2.1.2 Định nghĩa CNTT ............................................................................................... 10 2.2 Tại sao doanh nghiệp vừa và nhỏ phải đầu tư công nghệ thông tin? .................. 11 2.2.1 Các phương pháp đo lường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp .................... 12 2.2.2 Các giai đoạn phát triển CNTT trong doanh nghiệp ........................................... 13
6. v 2.3 Thực trạng cơ sở hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin - viễn thông ở Việt Nam .................................................................................................................................... 15 2.3.1 Cơ sở hạ tầng thông tin và viễn thông ................................................................ 15 2.3.2 Mức độ ứng dụng công nghệ .............................................................................. 17 2.4 Các mô hình chấp nhận và ứng dụng CNTT ......................................................... 18 2.4.1 Lý thuyết hành động hợp lý (TRA) và mô hình hoạch định hành vi (TPB) ....... 19 2.4.2 Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM) ............................................................... 20 2.4.3 Mô hình ứng dụng CNTT trong DNVVN .......................................................... 20 2.5 Khảo sát các nghiên cứu về đánh giá tác động của CNTT đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp................................................................................................................. 21 CHƯƠNG 3. KHUNG PHÂN TÍCH VÀ MÔ HÌNH ĐỀ XUẤT ................................ 25 3.1 Các mô hình đánh giá tác động ............................................................................... 25 3.1.1 Giới thiệu đánh giá tác động ............................................................................... 25 3.1.2 Phương pháp mẫu ngẫu nhiên ............................................................................. 26 3.1.3 Phương pháp điểm xu hướng (PSM – Propensity Score Matching Method) ..... 27 3.1.4 Phương pháp khác biệt trong khác biệt (DiD – Difference in Difference) ......... 27 3.2 Mô hình đề xuất ........................................................................................................ 30 3.2.1 Mô hình hồi quy đa biến ..................................................................................... 30 3.2.2 Mô hình PSM kết hợp DiD ................................................................................. 30 3.3 Chiến lược chọn biến ............................................................................................... 31 3.3.1 Biến phụ thuộc: ................................................................................................... 31 3.3.2 Biến tác động chính sách .................................................................................... 31 3.3.3 Biến kiểm soát .................................................................................................... 32 3.4 Nguồn dữ liệu ............................................................................................................ 35
7. vi CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................................... 37 4.1 Thống kê mô tả dữ liệu ............................................................................................ 37 4.2 Phương pháp hồi quy đa biến ................................................................................. 42 4.3 Phương pháp DID kết hợp PSM ............................................................................. 45 4.4 Khảo sát một vài doanh nghiệp trong thực tế ....................................................... 50 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................... 54 5.1 Kết luận ..................................................................................................................... 54 5.2 Khuyến nghị chính sách........................................................................................... 56 5.3 Hạn chế của đề tài .................................................................................................... 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 58 PHỤ LỤC ................................................................................................................................. 65
8. vii DANH MỤC VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ tiếng Anh Từ tiếng Việt CNTT Công nghệ thông tin DNVVN Doanh nghiệp vừa và nhỏ DN Doanh nghiệp DiD Difference in Difference Phương pháp khác biệt trong khác biệt DOI Diffusion of Innovations Mô mình lan tỏa công nghệ ICT Information and Communications Công nghệ thông tin và Technology truyền thông PSM Propensity Score Matching Method Phương pháp điểm xu hướng SME Small and Medium Enterprise Doanh nghiệp vừa và nhỏ TAM Technology Acceptance Modal Mô hình chấp nhận công nghệ TRA Theory of Reasonel Action Lý thuyết hành động hợp lý TPB Theory of Planned Behavior Lý thuyết hoạch định hành vi
9. viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2-1:Phân loại doanh nghiệp vừa và nhỏ. ........................................................................... 9 Bảng 2-2: Các giai đoạn ứng dụng CNTT trong doanh nghiệp ứng với 4 góc độ quan sát ..... 15 Bảng 3-1: Biến đầu tư CNTT theo từng giai đoạn .................................................................... 32 Bảng 3-2: Các biến kiểm soát trong mô hình ........................................................................... 32 Bảng 3-3: Mô tả cách chọn biến từ bộ dữ liệu . 34 Bảng 4-1: Thống kê mô tả các biến định lượng ........................................................................ 37 Bảng 4-2: Thống kê mô tả các biến tham gia đầu tư công nghệ thông tin ............................... 38 Bảng 4-3: Thống kê dữ liệu định tính ....................................................................................... 40 Bảng 4-4: Thống kê mô tả số lượng doanh nghiệp theo tỉnh thành. ......................................... 41 Bảng 4-5: Mối tương quan giữa các biến định lượng ............................................................... 41 Bảng 4-6: Ttest kiểm định sự khác biệt giữa nhóm có đầu tư thêm máy tính và nhóm không đầu tư thêm máy tính ....................................................................................................................... 43 Bảng 4-7: Ước lượng các hệ số hồi quy của mô hình POOL-OLS .......................................... 44 Bảng 4-8: Kết quả Mô hình Logit về xác suất tham gia đầu tư công nghệ thông tin của......... 48 Bảng 4-9: Kết quả mô hình PSM-DID ..................................................................................... 50 Phụ lục 1: Phân cấp đầu tư CNTT trong doanh nghiệp ............................................................ 62
10. ix DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 1-1: Mối tương quan giữa năng lực cạnh tranh và khả năng công nghệ thông tin của các doanh nghiệp ở Quốc gia ............................................................................................................ 1 Hình 1-2: Tổng sản phẩm trong nước theo giá thực tế của Việt Nam ........................................ 3 Hình 1-3: Năng suất lao động bình quân tính theo giờ công theo sức mua tương đương 2011 . 3 Hình 1-4: Phân loại các chính sách của chính phủ liên quan đến DNVVN và CNTT ............... 4 Hình 1-5: Tỷ lệ ứng dụng của nhóm phần mềm trong doanh nghiệp ......................................... 5 Hình 1-6: Sử dụng email trong doanh nghiệp ............................................................................. 5 Hình 2-1: Đường nhận thức của doanh nghiệp về ứng dụng công nghệ thông tin ................... 12 Hình 2-2: Đo lường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp ...................................................... 13 Hình 2-3: Các giai đoạn phát triển CNTT trong DNVVN ....................................................... 14 Hình 2-4: Số lượng máy tính sử dụng trong doanh nghiệp ...................................................... 16 Hình 2-5: Các chỉ số về đầu tư và ứng dụng CNTT ở Việt Nam năm 2015 ............................ 18 Hình 2-6: Lý thuyết hành động hợp lý...................................................................................... 19 Hình 2-7: Mô hình hoạch định hành vi TPB ............................................................................ 19 Hình 2-10: Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng đầu tư CNTT cho doanh nghiệp ................... 21 Hình 3-1: Mô hình đánh giá tác động DID ............................................................................... 28 Hình 3-2: Phân loại các phương pháp đánh giá tác động theo loại dữ liệu .............................. 29 Phụ lục 2: Đường truyền Broadban ở Việt nam và so sánh với các nước trong khu vực ......... 65 Phụ lục 3: Số thuê bao internet, số điện thoại di động và số đường dây điện thoại cố định trên 100 dân ở Việt Nam .................................................................................................................. 65 Phụ lục 4: Bộ thang đo hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp ................................................. 63 Phụ lục 5: Mô hình chấp nhận công nghệ. ................................................................................ 66