Luận văn Tác động của chính sách đất đai đến hiệu quả sử dụng nước trong sản xuất lúa tại Đồng bằng sông Cửu Long

Nội dung tài liệu: Luận văn Tác động của chính sách đất đai đến hiệu quả sử dụng nước trong sản xuất lúa tại Đồng bằng sông Cửu Long

1. -0- BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT CAO TIẾN SĨ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH ĐẤT ĐAI ĐẾN HIỆU QUẢ SỬ DỤNG NƯỚC TRONG SẢN XUẤT LÚA TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG TP. Hồ Chí Minh – Năm 2017 1 TP. Hồ Chí Minh, 2017
2. -1- BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT CAO TIẾN SĨ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH ĐẤT ĐAI ĐẾN HIỆU QUẢ SỬ DỤNG NƯỚC TRONG SẢN XUẤT LÚA TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60340402 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. LÊ VIỆT PHÚ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2017 2
3. -i- LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là luận văn do chính tôi thực hiện. Mọi số liệu và trích dẫn trong luận văn này điều được dẫn nguồn với độ chính xác nhất mà tôi có thể làm. Và đây là luận văn không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế TPHCM hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 04 tháng 8 năm 2017 Tác Giả Cao Tiến Sĩ
4. -ii- LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến TS. Lê Việt Phú người đã hướng dẫn tôi tận tình trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Trong quá trình làm việc tôi luôn nhận được sự góp ý, động viên chân thành của Thầy. Đồng thời tôi xin cảm ơn đến thầy Vũ Thành Tự Anh, và tất cả các thầy cô, cán bộ, nhân viên tại Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Việt Nam, bộ phận thư viện và tổ thông tin đã hỗ trợ trong quá trình học tập và cung cấp kiến thức cần thiết để tôi có thể hoàn thành hai năm học tại trường. Cám ơn các bạn trong khóa học MPP8 đã có những chia sẻ kiến thức cũng như hỗ trợ trong quá trình học tập. Những gắn kết trong quá trình học tập là một kinh nghiệm quý báu để hợp tác phát triển trong tương lai. Bên cạnh đó, tôi cũng chân thành cảm ơn các thầy cô khoa Kinh tế - QTKD trường Đại học An Giang đã có những góp ý và chia sẻ với tôi trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu luận văn. Tôi chân thành cảm ơn Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh An Giang đã tạo điều kiện cho tôi được phỏng vấn cán bộ Sở và nông dân để có thêm nguồn tài liệu cho luận văn. Sau cùng, tôi muốn cám ơn gia đình, bạn bè đã khích lệ và tạo những điều kiện để tôi có thể hoàn thành luận văn thạc sỹ này. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 04 tháng 8 năm 2017 Tác giả Cao Tiến Sĩ
5. -iii- TÓM TẮT Những năm gần đây, sản xuất lúa ở ĐBSCL gặp nhiều khó khăn do chịu tác động của biến đổi khí hậu, đặc biệt là các vấn đề liên quan tới sử dụng nước do sử dụng quá mức dẫn đến thiếu nước mùa khô, nước biển dâng và sự xâm nhập mặn vào sâu đất liền. Trong các nghiên cứu, diện tích canh tác và các chính sách đất đai được xem là các yếu tố có tác động tới hiệu quả sản xuất nông nghiệp tại ĐBSCL, vùng nông nghiệp lớn nhất cả nước. Mặc dù chính sách đất đai đã có nhiều thay đổi nhưng vẫn chưa thật sự giải thoát cho người nông dân muốn mở rộng diện tích đất canh tác để sử dụng hiệu quả các nguồn lực. Do đó, nghiên cứu“Tác động của chính sách đất đai đến hiệu quả sử dụng nước trong sản xuất lúa tại đồng bằng sông Cửu Long” được thực hiện với mong muốn đo lường tác động chính sách đất đai đến hiệu quả sử dụng nước ở các hộ trồng lúa trong giai đoạn 2008 đến 2014 và ước lượng các yếu tố khác tác động đến hiệu quả sử dụng nước. Kết quả nghiên cứu giai đoạn 2008 đến 2014 chỉ ra rằng hiệu quả sử dụng các yếu tố đầu vào, trong đó nước còn thấp. Nghiên cứu chỉ ra rằng hiệu suất thay đổi theo quy mô của nước tăng dần theo diện tích canh tác, diện tích có tác động tích cực đến hiệu quả dùng nước và hiệu quả các yếu tố đầu vào, còn số thửa và đặc điểm địa hình có tác động tiêu cực tới hiệu quả các yếu tố đầu vào. Các đầu vào khác có những thay đổi tích cực trong những năm gần đây thì việc dùng nước đa phần vẫn chưa có nhiều thay đổi hoặc có xu hướng giảm. Đồng thời, kết quả khảo sát định tính cho thấy ngoài diện tích đất tác động đến hiệu quả dùng nước thì địa hình đất, vị trí đất còn tác động đến lượng nước sử dụng. Khuyến nông đóng vai trò quan trọng trong hướng dẫn sản xuất hiệu quả nhưng chưa quan tâm nhiều đến hiệu quả dùng nước trong sản xuất. Các khảo sát hiệu quả sử dụng nước còn phụ thuộc vào kinh nghiệm nên việc bơm tưới hiệu quả còn nhiều hạn chế. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, tác giả đề xuất một số khuyến nghị chính sách như sau: (i) Thực hiện thí điểm mở rộng diện tích thông qua việc tích tụ ruộng đất để cho phép sản xuất trên quy mô lớn qua chuyển nhượng, tổ hợp tác, hợp tác xã và các hiệp hội như cánh đồng mẫu lớn hay các trang trại xuất lớn, đồng thời thực hiện các biện pháp hỗ trợ từ nhà nước; (ii) Đẩy mạnh khuyến nông nhằm tăng hiệu quả và chất lượng sản xuất lúa, bên cạnh quan tâm, hướng dẫn người dân sử dụng nước trong sản xuất hiệu quả qua các hội thảo, tập huấn.
6. -iv- MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ ii TÓM TẮT ............................................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................................... vii DANH MỤC BIỂU BẢNG ................................................................................................ viii DANH MỤC HÌNH .............................................................................................................. ix CHƯƠNG 1 – MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1.1. Bối cảnh .................................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu .................................................................................................................... 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................... 3 1.4. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................... 3 1.5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 1.6. Bố cục nghiên cứu: ................................................................................................... 4 CHƯƠNG 2 – TỔNG QUAN VỀ CHÍNH SÁCH ĐẤT ĐAI VÀ LÝ THUYẾT HIỆU QUẢ ............................................................................................................................................ 5 2.1. Lịch sử hình thành chính sách đất đai và hạn điền ................................................... 5 2.1.1. Trước 1975 ........................................................................................................ 5 2.1.2. Sau 1975 ............................................................................................................ 5 2.2. Hiệu quả và đo lường hiệu quả ................................................................................. 7 2.2.1. Khái niệm hiệu quả ........................................................................................... 7 2.2.2. Đo lường hiệu quả ............................................................................................. 8 2.3. Tổng quan các nghiên cứu trước .............................................................................. 9 CHƯƠNG 3 - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................ 13 3.1. Khung phân tích ..................................................................................................... 13 3.2. Phương pháp phân tích hiệu quả tương đối và hiệu quả kỹ thuật .......................... 14
7. -v- 3.2.1. Phương pháp phân tích hiệu quả tương đối: ................................................... 14 3.2.2. Phương pháp phân tích hiệu quả kỹ thuật (TE&IE) ........................................ 15 3.2.3. Cách lựa chọn biến trong mô hình SPF .......................................................... 18 3.2.4. Mô hình Beta dùng để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật ............................................................................................................................. 19 CHƯƠNG 4 –KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................................... 21 4.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở ĐBSCL ....................................................... 21 4.2. Kết quả phân tích hiệu quả tương đối:.................................................................... 26 4.3. Kết quả phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) .............................................................. 28 4.3.1. Sản lượng và chi phí sản xuất lúa ................................................................... 28 4.3.2. Kết quả hồi quy mô hình biên ngẫu nhiên (SFA) ........................................... 29 4.3.3. Thống kê mô tả mối quan hệ giữa đặc điểm đất đai đến hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả sử dụng nước trồng lúa ................................................................................... 30 4.3.3.1. Thống kê mô tả hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả dùng nước ......................... 30 4.3.3.2. Tác động của phân mảnh, diện tích canh tác đến hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả dùng nước: .................................................................................................................. 32 4.3.3.3. Tác động của diện tích đến chi phí tiết kiệm nước: ................................... 34 4.3.4. Kết quả phân tích sử dụng mô hình Beta và OLS cho các yếu tố tác động đến hiệu quả sản xuất lúa và sử dụng nước ....................................................................... 35 4.3.4.1. Hiệu quả kỹ thuật (TE) ............................................................................... 35 4.3.4.2. Hiệu quả dùng nước (IE) ............................................................................ 37 4.4. Phỏng vấn các hộ nông dân .................................................................................... 38 4.4.1. Thông tin hộ sản xuất ............................................................................................. 38 4.4.2. Ảnh hưởng đất đai đến các yếu tố đầu vào trong sản xuất ..................................... 41 4.4.3. Chính sách hỗ trợ và khuyến nông ......................................................................... 42 CHƯƠNG 5 – KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH .................................... 44
8. -vi- 5.1. Kết luận .................................................................................................................. 45 5.2. Khuyến nghị chính sách ......................................................................................... 46 5.3. Hạn của đề tài: ........................................................................................................ 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................... 48 PHỤ LỤC ............................................................................................................................. 53
9. -vii- DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ Viết Tắt Diễn giải ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long HTX Hợp tác xã IE Hiệu quả kỹ thuật của nước tưới tiêu ITCE Hiệu quả kỹ thuật của nước tưới tính trên chi phí tiết kiệm nước OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế SFA Phân tích biên ngẫu nhiên TCTK Tổng cục Thống kê TE Hiệu quả kỹ thuật TFP Năng suất các nhân tố tổng hợp THCS Trung học cơ sở TRS Tỷ lệ thay thế kỹ thuật VHLSS Số liệu điều tra mức sống hộ gia đình VNĐ Việt Nam đồng XHCN Xã hội Chủ Nghĩa
10. -viii- DANH MỤC BIỂU BẢNG Bảng 3.1 - Mô tả các biến trong mô hình SPF. ................................................................... 18 Bảng 3.2 – Mô tả các biến trong mô hình hồi quy beta. ...................................................... 19 Bảng 4. 1 – Sản lượng lúa theo diện tích qua các năm. ...................................................... 28 Bảng 4.2- Độ co giãn các yếu tố sản xuất và hiệu suất thay đổi theo quy mô theo diện tích của trồng lúa ở ĐBSCL................................................................................. 30 Bảng 4.3– Thống kê mô tả hiệu quả kỹ thuật và số mảnh đất hộ sử dụng. .......................... 33 Bảng 4.4 – Thống kê khảo sát các hộ trồng lúa và cán bộ nông nghiệp. ............................ 38 Bảng 4.5 – Đặc điểm của hộ sản xuất lúa. .......................................................................... 39 Bảng 4.6 – Thống kê đặc điểm đất và dùng nước tưới. ....................................................... 40