Luận văn Sự nghiệp văn học của Lư Khê

Nội dung tài liệu: Luận văn Sự nghiệp văn học của Lư Khê

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thị Thanh Phúc SỰ NGHIỆP VĂN HỌC CỦA LƯ KHÊ LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thị Thanh Phúc SỰ NGHIỆP VĂN HỌC CỦA LƯ KHÊ Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 8220121 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. VÕ VĂN NHƠN Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Tất cả các kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận văn Lê Thị Thanh Phúc
4. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ từ các phòng ban, thầy cô giáo và các cá nhân. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS Võ Văn Nhơn, người đã tận tâm hướng dẫn, chỉ bảo, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Chân thành cảm ơn Phòng Sau Đại học, các thầy cô giáo và cán bộ làm việc tại khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Tp. HCM đã nhiệt tình giảng dạy, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện đề tài này. Xin cảm ơn Thư viện Khoa học Tổng hợp đã hỗ trợ tôi trong việc tìm kiếm, tra cứu tài liệu phục vụ cho đề tài luận văn. Cuối cùng, chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè đã luôn đồng hành, động viên, hỗ trợ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2018 Tác giả luận văn Lê Thị Thanh Phúc
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục Lục MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 Chương 1. LƯ KHÊ – CUỘC ĐỜI VÀ VĂN NGHIỆP .............................. 10 1.1. Cuộc đời ................................................................................................. 10 1.1.1. Quê hương ....................................................................................... 10 1.1.2. Thân thế ........................................................................................... 13 1.2. Sự nghiệp văn học .................................................................................. 16 1.2.1. Hoạt động báo chí ........................................................................... 16 1.2.2. Hoạt động văn học .......................................................................... 19 1.3. Lư Khê trong dòng chảy văn học quốc ngữ Nam Bộ nửa đầu thế kỷ XX ........................................................................................................... 25 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 29 Chương 2. THƠ LƯ KHÊ TRÊN THI ĐÀN THƠ MỚI NAM BỘ ........... 30 2.1. Cảm hứng chính trong thơ Lư Khê ........................................................ 30 2.1.1. Cảm hứng về tình yêu ..................................................................... 32 2.1.2. Cảm hứng dấn thân trước thời cuộc ................................................ 39 2.2. Những đóng góp về nghệ thuật .............................................................. 40 2.2.1. Thể thơ ............................................................................................ 40 2.2.2. Ngôn ngữ thơ ................................................................................... 48 2.2.3. Giọng điệu thơ ................................................................................. 52 2.3. Vị trí thơ Lư Khê trong phong trào Thơ mới Nam Bộ .......................... 55 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 58
6. Chương 3. VĂN XUÔI LƯ KHÊ TRÊN VĂN ĐÀN NAM BỘ .................. 59 3.1. Tản văn ................................................................................................... 60 3.1.1. Đề tài ............................................................................................... 61 3.1.2. Giọng điệu ....................................................................................... 66 3.2. Phóng sự ................................................................................................. 70 3.2.1. Cái tôi trần thuật .............................................................................. 71 3.2.2. Không gian văn hóa Nam Bộ .......................................................... 76 3.3. Phê bình, phỏng vấn, khảo cứu .............................................................. 80 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 86 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 91 PHỤ LỤC
7. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nam Bộ là vùng đất trẻ nhưng lại chính là nơi làm nên những sự kiện đầu tiên của báo chí và văn học chữ quốc ngữ: Gia Định báo là tờ báo quốc ngữ đầu tiên; Thầy Lazaro Phiền là cuốn tiểu thuyết quốc ngữ đầu tiên; Thiếu Sơn là nhà phê bình văn học hiện đại đầu tiên; phong trào Thơ mới khởi đầu từ Phụ nữ tân văn với Tình già của Phan Khôi và sự cổ vũ tràn trề nhiệt huyết của Manh Manh nữ sĩ Thế nhưng, việc nghiên cứu về mảng văn học này lại chưa từng được chú ý một cách xứng đáng với sự đóng góp đó. Giới nghiên cứu, phê bình vẫn mải miết tìm kiếm, đào xới những thành tựu của văn chương phương Bắc mà quên mất rằng Nam Bộ chính là vùng đất tiên phong trên con đường đổi mới văn học giai đoạn đầu thế kỷ XX. Theo nhà nghiên cứu Đoàn Lê Giang, sở dĩ có tình trạng ấy có lẽ vì một số nguyên do. Thứ nhất là do thiên kiến, nhiều người vẫn cho rằng văn học quốc ngữ Nam Bộ không có giá trị, tác phẩm của họ chỉ là sản phẩm giải trí mang tính bình dân. Thứ hai là người cầm bút Nam Bộ ít chú trọng đến nghiên cứu phê bình văn học, vì vậy, những thành tựu văn học Nam Bộ không được sưu tầm, phê bình và đánh giá đúng mức. Thứ ba, có thể do hoàn cảnh lịch sử, những năm tháng chiến tranh liên miên đã khiến việc nghiên cứu văn học Nam Bộ trở nên khó khăn. Và lý do cuối cùng, tác giả Đoàn Lê Giang cho rằng có thể là do phong cách nghiên cứu. Nhiều nhà nghiên cứu chỉ đề cao lý luận, phương pháp luận mà coi nhẹ tư liệu và sự kiện trong khi đối với văn học Nam Bộ, việc quan trọng đầu tiên là phải tìm kiếm tư liệu để đọc và suy nghĩ (Đoàn Lê Giang, 2009). Tuy nhiên, điều đáng mừng là những năm gần đây, những nhà nghiên cứu vốn nặng lòng với văn chương phương Nam đã nỗ lực vô cùng để trả lại cho văn học quốc ngữ Nam Bộ nửa đầu thế kỷ XX những giá trị vốn có của nó.
8. 2 Đến hôm nay, rất nhiều tác phẩm của các tác giả tiên phong cho văn học Nam Bộ giai đoạn này đã được xuất bản. Những cái tên Hồ Biểu Chánh, Nguyễn Chánh Sắt, Trương Vĩnh Ký, Manh Manh nữ sĩ dần sống lại trong đời sống văn học nước nhà. Không chỉ giới thiệu đến công chúng sáng tác văn chương của họ, các nhà nghiên cứu, phê bình còn tập hợp được nhiều tư liệu để giới thiệu chân dung và đánh giá về những đóng góp của các cây bút ấy. Vì lẽ đó mà nhiều đời văn tưởng chừng đã bị lớp bụi thời gian phủ mờ thì nay đã có cơ hội được ghi nhận xứng đáng. Thế nhưng, như những viên ngọc bị vùi sâu dưới đáy biển, vẫn còn rất nhiều tác giả từng có những đóng góp quan trọng cho lịch sử văn học Nam Bộ đang bị “mai danh ẩn tích” một cách bất đắc dĩ. Dù rằng công nghệ hiện đại ngày nay có thể hỗ trợ khá nhiều cho việc kết nối, chia sẻ thông tin nhưng cũng không thể phủ nhận những thử thách, khó khăn trong công cuộc tìm kiếm. Thời gian càng trôi đi, những nhân chứng sống càng gần đến lúc phải trở về với các bậc tiền nhân, sẽ có bao nhiêu tư liệu, thông tin quý báu dần chìm vào quên lãng. Bên cạnh đó, việc lưu trữ tư liệu, sách báo của những thập kỷ đầu thế kỷ XX đã chưa được chú trọng đúng mức khiến nhiều tác phẩm văn chương dần mai một. Vì vậy, việc nghiên cứu văn học quốc ngữ Nam Bộ nửa đầu thế kỷ XX thực sự đã trở thành một cuộc đua với thời gian. Như đã nói, theo thời gian, những tên tuổi từng lừng lẫy trên văn đàn phương Nam một thời lần lượt được “chiêu tuyết”, trong đó có ba cây bút tiêu biểu của “Hà Tiên tứ tuyệt” gồm: Đông Hồ, Mộng Tuyết, Trúc Hà. Nhân vật cuối cùng, người em út của “Hà Tiên tứ tuyệt” chính là Lư Khê. Lư Khê không phải là cây bút có những đóng góp thật xuất sắc cho văn đàn Việt Nam bấy giờ, đời văn của ông cũng khá ngắn ngủi. Tuy nhiên, ông gần như đã dành trọn cuộc đời mình cho những hoạt động báo chí và sáng tác văn học. Vì vậy, nếu ví văn học quốc ngữ Nam Bộ đầu thế kỷ XX là một bức
9. 3 tranh độc đáo thì đề tài nghiên cứu này sẽ bổ sung một mảnh ghép nhỏ vào trong bức tranh lớn hãy còn dang dở bởi bao nhiêu mảnh ghép khác vẫn đang loang lổ trống. Đó là lý do thứ nhất để chúng tôi chọn đề tài này. Lý do thứ hai để tìm hiểu về Lư Khê là bởi ông là một trong những danh sĩ của đất Hà Tiên – mảnh đất miền Nam hiền hòa nhưng không kém phần hào hoa, tao nhã với Tao đàn Chiêu Anh Các, với Hà Tiên thập vịnh Hà Tiên tứ tuyệt gồm bốn người bạn thơ văn cùng chung chí hướng, thế nhưng, trong khi Đông Hồ, Mộng Tuyết và cả Trúc Hà lần lượt được đánh giá, ghi nhận xứng đáng với những đóng góp thì Lư Khê, nếu có được nhắc đến cũng chỉ ở vị trí là chồng của Manh Manh nữ sĩ, một người phụ nữ tài hoa từng đăng đàn diễn thuyết bênh vực cho Thơ mới. Thi thoảng ông cũng được nhắc đến dưới vai trò là chủ bút của hai tờ báo Sự thật và Ánh sáng. Trong quyển Văn học quốc ngữ trước 1945 thuộc bộ sách 100 câu hỏi về Gia Định – Sài Gòn, Thành phố Hồ Chí Minh, tác giả Võ Văn Nhơn đã dành một số trang điểm qua vài nét về cuộc đời Lư Khê (Võ Văn Nhơn, 2007). Vì vậy, với công trình nghiên cứu này, chúng tôi mong muốn đời văn của Lư Khê sẽ được ghi nhận một cách xứng đáng với vị trí người em út trong “Hà Tiên tứ tuyệt” nói riêng và với văn chương phương Nam nói chung. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Lư Khê không phải là cái tên quen thuộc trên văn đàn Việt Nam, vì vậy, khi thực hiện đề tài này, chúng tôi đã gặp rất nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm tài liệu. Hầu như không có một công trình nghiên cứu, một bài viết nào đủ dày dặn về cây bút này. Từ một số thông tin có được, chúng tôi đã tìm về Hà Tiên – mảnh đất quê hương ông. Ở Hà Tiên, chúng tôi đã tìm đến người em trai của nhà văn Lư Khê, đồng thời cũng là nhà nghiên cứu về Hà Tiên: học giả Trương Minh Đạt. Cụ Trương Minh Đạt đã kể về những ngày thơ bé của Lư Khê, những năm tháng nhà văn
10. 4 dạy học và làm chủ bút tờ nhật báo Ánh Sáng ở Sài Gòn cho đến thời điểm bị ám sát. Câu chuyện này, cùng với mối tình đầy say đắm của nhà văn với nữ sĩ Manh Manh đã được nhà Hà Tiên học ghi chép lại trong quyển sách Nghiên cứu Hà Tiên. Trong bài viết “Những kỷ niệm sống với anh Lư Khê và chị Manh Manh” của quyển sách này, Trương Minh Đạt đã nhắc đến việc Lư Khê là người học sinh Hà Tiên đầu tiên tốt nghiệp bằng Thành chung, là chủ bút của báo Sự thật và báo Ánh sáng. Trong quyển “Văn học Nam Bộ từ đầu đến giữa thế kỷ XX (1900-1954)” của các tác giả Hoài Anh, Thành Nguyên, Hồ Sĩ Hiệp, ở phần một, chương 1, khi đề cập đến bối cảnh xã hội và tình hình văn học thời kỳ 1930 – 1939, các tác giả có nhắc đến những bài thơ mang hơi hướng lãng mạn của Đông Hồ, Mộng Tuyết, cuộc diễn thuyết của Manh Manh nữ sĩ, thơ của Hồ Văn Hảo và không có dòng nào nhắc đến người em út của Hà Tiên tứ tuyệt. Tác giả Hoài Anh, trong quyển Những danh sĩ miền Nam viết cùng Hồ Sĩ Hiệp đã lần lượt điểm qua và ghi nhận những đóng góp của các danh sĩ mảnh đất phương Nam vào nền văn học quốc ngữ Nam Bộ nửa đầu thế kỷ XX, trong đó chỉ nhắc đến một nhân vật của đất Hà Tiên là Mạc Thiên Tích – chủ xướng Tao đàn Chiêu Anh Các chứ không đề cập đến Lư Khê hay ba nhân vật còn lại của Hà Tiên tứ tuyệt. Tác phẩm Tinh tuyển Văn học Việt Nam do giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh chủ biên, tập viết về Văn học Việt Nam giai đoạn 1900 – 1945 (tập 7), phần khái quát có nhắc đến những giá trị văn học Nam Bộ, vai trò tiên phong của văn học Nam Bộ và có kể tên vài cây bút tiêu biểu của phương Nam như Đông Hồ, Hồ Biểu Chánh, Sơn Vương, Phú Đức . và tuyệt nhiên không nhắc đến Lư Khê. Năm 2007, Nhà xuất bản Văn học xuất bản 4 tập của quyển Văn học Việt Nam nơi miền đất mới của tác giả Nguyễn Q. Thắng. Ở tập 3, chương VIII, tác