Luận văn Sự hình thành và phát triển của phật giáo tỉnh Lào Cai (Qua nghiên cứu các cơ sở phật giáo tiêu biểu, tổ chức và hoạt động của giáo hội địa phương)

Nội dung tài liệu: Luận văn Sự hình thành và phát triển của phật giáo tỉnh Lào Cai (Qua nghiên cứu các cơ sở phật giáo tiêu biểu, tổ chức và hoạt động của giáo hội địa phương)

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------- TRẦN XUÂN KIÊM SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHẬT GIÁO TỈNH LÀO CAI (QUA NGHIÊN CỨU CÁC CƠ SỞ PHẬT GIÁO TIÊU BIỂU, TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO HỘI ĐỊA PHƢƠNG) LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội, 2020 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------- TRẦN XUÂN KIÊM SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHẬT GIÁO TỈNH LÀO CAI (QUA NGHIÊN CỨU CÁC CƠ SỞ PHẬT GIÁO TIÊU BIỂU, TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO HỘI ĐỊA PHƢƠNG) Luận văn Thạc sĩ Chuyên ngành Tôn giáo học Mã số: 8229009.01 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Lê Bá Trình 2. TS. Dƣơng Quang Điện Hà Nội, 2020 2
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học trong luận văn chƣa từng đƣợc công bố trên bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Trần Xuân Kiêm 3
4. LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo trong Bộ môn Tôn giáo học đã giảng dạy, trang bị kiến thức giúp tác giả nắm vững những vấn đề lý luận và phƣơng pháp luận để hoàn thành tốt luận văn này. Đặc biệt, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Lê Bá Trình và TS. Dương Quang Điện – những ngƣời thầy đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo tác giả trong suốt quá trình làm luận văn. Con xin đê đầu đảnh lễ và tri ân chƣ tôn Hòa Thƣợng, chƣ Thƣợng tọa lãnh đạo Trung ƣơng Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã quan tâm, tạo nhiều thuận duyên cho con trong suốt quá trình học tập, bên cạnh đó nhờ sự động viên và trợ duyên quý báu của gia đình cũng nhƣ đàn na thí chủ. Kính chúc Chƣ Liệt vị pháp thể khinh an, đạo lộ tấn pháp, chúng sinh dị độ, Phật đạo viên thành! Xin trân thành cảm ơn! Tác giả Trần Xuân Kiêm 4
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 Chƣơng 1. NHỮNG NỀN TẢNG CƠ BẢN VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH PHẬT GIÁO TỈNH LÀO CAI.......................................................... 10 1.1. Những nền tảng cơ bản của sự hình thành và phát triển Phật giáo tỉnh Lào Cai ......................................................................................................... 10 1.2. Quá trình hình thành Phật giáo tỉnh Lào Cai ........................................ 29 Tiểu kết chƣơng 1. ....................................................................................... 35 Chƣơng 2. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA PHẬT GIÁO TỈNH LÀO CAI .............. 37 2.1. Sự hình thành tổ chức Giáo hội Phật giáo tỉnh Lào Cai ....................... 37 2.2. Vai trò của Phật giáo tỉnh Lào Cai trong đời sống ngƣời dân tỉnh Lào Cai ........................................................................................................ 44 Tiểu kết chƣơng 2. ....................................................................................... 53 Chƣơng 3. NHỮNG VẦN ĐỀ ĐẶT RA, XU HƢỚNG PHÁT TRIỂN VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TỈNH LÀO CAI TRONG THỜI GIAN TỚI .............................................................. 55 3.1. Những vấn đề đặt ra đối với Phật giáo tỉnh Lào Cai hiện nay ............. 55 3.2. Dự báo xu hƣớng phát triển của Phật giáo tỉnh Lào Cai trong thời gian tới ......................................................................................................... 59 3.3. Một số giải pháp phát huy vai trò của Phật giáo tỉnh Lào Cai trong thời gian tới ......................................................................................................... 67 Tiểu kết chƣơng 3 ............................................................................................. 74 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 77 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 82 1
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày 18/11/2016, tại kỳ họp lần thứ 2 Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật Tín ngƣỡng, tôn giáo số 02/2016/QH14 gồm 09 chƣơng, 8 mục, 68 điều thể hiện quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nƣớc Việt Nam về chính sách tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo của nhân dân. Luật Tín ngƣỡng, tôn giáo cụ thể hóa quy định của Hiến pháp 2013 về quyền con ngƣời, quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo; phù hợp với các điều ƣớc quốc tế mà Việt Nam là thành viên; bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật. Luật này có hiệu lực thực hiện kể từ ngày 01/01/2018. Hiện nay, ở Việt Nam có 16 tôn giáo với 43 tổ chức tôn giáo đƣợc Nhà nƣớc công nhận, cấp đăng ký hoạt động. Ngoài các tôn giáo lớn du nhập từ nƣớc ngoài, nhƣ Phật giáo, Công giáo, Tin Lành, Hồi giáo, Bà-la-môn,... còn có các tôn giáo nội sinh, nhƣ Cao Đài, Phật giáo Hòa Hảo, Bửu Sơn Kỳ Hƣơng, Tứ Ân Hiếu Nghĩa, Tịnh độ Cƣ sĩ Phật hội Việt Nam,... các tôn giáo ở nƣớc ta, mặc dù độc lập về nghi lễ nhƣng gắn bó với nhau trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc vì mục tiêu dân giàu nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Bên cạnh đó, còn có nhiều tín ngƣỡng dân gian với các nghi lễ đặc sắc, phong phú, đƣợc đông đảo ngƣời dân sùng kính, nhƣ tín ngƣỡng thờ Mẫu, thờ Vua Hùng, thờ Đức thánh Trần... Ở Việt Nam, trong đời sống tôn giáo luôn có sự dung hợp, đan xen và hòa đồng, không có kỳ thị, tranh chấp và xung đột giữa các tôn giao với nhau. Các tôn giáo ở nƣớc ta, mặc dù khác nhau về giáo luật, giáo lý và phƣơng thức hành đạo nhƣng gắn bó với nhau trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện phƣơng châm “Tốt đạo, đẹp đời” vì sự nghiệp xây dựng và bảo vệ 1
7. Tổ quốc. Các tín ngƣỡng truyền thống phản ánh đời sống tâm linh phong phú, đa dạng, sự khoan dung, độ lƣợng, nhân ái của ngƣời Việt Nam và tinh thần đoàn kết toàn dân tộc. Trong nhiều cộng đồng dân cƣ có sự xen kẽ giữa ngƣời có tôn giáo, tín ngƣỡng và ngƣời không có tôn giáo, tín ngƣỡng. Ở nhiều nơi, trong cùng một làng, xã, có nhóm tín đồ của tôn giáo này sống đan xen với nhóm tín đồ của tôn giáo khác hoặc với những ngƣời không theo tôn giáo, và họ sống hòa hợp với nhau trên nền tảng của sự cố kết cộng đồng làng, xóm, dòng họ. Đây là những yếu tố để ngƣời Việt Nam dễ hòa đồng với nhiều tín ngƣỡng, tôn giáo khác nhau. Mỗi tín ngƣỡng, tôn giáo mang những nét văn hóa riêng biệt nhƣng đều hƣớng đến Chân - Thiện - Mỹ, chịu ảnh hƣởng của truyền thống dân tộc, góp phần tạo nên những nét đẹp trong nền văn hóa đa dạng, phong phú về bản sắc của dân tộc. Trong các tôn giáo đã du nhập và hình thành ở Việt Nam, Phật giáo là một trong số ít tôn giáo du nhập vào Việt Nam sớm; đồng thời, là tôn giáo gắn bó, và đồng hành cùng dân tộc Việt Nam, cùng có những chuyển biến cùng sự hƣng vong của dân tộc Việt Nam qua các giai đoạn dựng nƣớc và giữ nƣớc đến nay. Thực tế mỗi tôn giáo đều mang trong nó một hay nhiều tín ngƣỡng; các tín ngƣỡng này đã có sự giao thoa với văn hóa Việt Nam. Có nhiều bằng chứng cho thấy Phật giáo đƣợc du nhập một cách hài hòa vào Việt Nam rất sớm, nhất là từ cuối thế kỷ thứ II đến đầu thế kỷ thứ III Tây Lịch qua hai ngả giao thƣơng với các nhà buôn Ấn Độ bằng đƣờng thủy và giao lƣu với văn hóa Trung Hoa bằng đƣờng bộ. Với lịch sử hàng nghìn năm gắn bó cùng dân tộc, Phật giáo du nhập từ bên ngoài vào thì nay đã trở thành Phật giáo Việt Nam, khẳng định đƣợc vai trò của mình trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. 2
8. Trong dòng chảy lịch sử của Phật giáo thì không thể không kể đến quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo ở tỉnh Lào Cai, vì đây là một tỉnh giáp biên giới phía Tây bắc của Tổ quốc và cũng là tỉnh có nhiều đồng bào các dân tộc khác nhau sinh sống nhƣ: H’Mông Đen; Tày; Dao Đỏ; Giáy; Kinh; Xá Phó. Nhƣng với giáo lý “Tùy duyên phƣơng tiện” của mình, Phật giáo đã len lỏi vào đời sống ngƣời dân một cách dễ dàng và hội nhập đan xen với văn hóa bản địa nhƣ “sữa với nƣớc” để cùng phát triển. Do vậy, mà mặc dù Giáo hội Phật giáo tỉnh Lào Cai mới đƣợc thành lập trong những năm gần đây, nhƣng đã là một trong 63 tổ chức cấp địa phƣơng của Giáo hội Phật giáo Việt Nam đang trên đà phát triển, đi sâu vào đồng bào dân tộc, tạo đà làm nên tính đặc sắc của văn hóa Việt Nam. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển tại một địa phƣơng có nhiều dân tộc sinh sống thì vấn đề quan trọng trƣớc hết, đó là vấn đề xây dựng tổ chức và hoạt động của tổ chức sao cho có hiệu quả thì mới đem lại những giá trị đích thực của Phật giáo đến đời sống xã hội của đồng bào dân tộc nơi đây. Do vậy, việc nghiên cứu quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo Lào Cai với những tiền đề cơ sở hình thành đặc thù của vùng đất, cơ cấu dân tộc, lịch sử truyền thống, đời sống tín ngƣỡng, tôn giáo để từ đó có những đề xuất và các giải pháp thiết thực nhằm phát huy vai trò của Phật giáo tỉnh Lào Cai trong nhiệm vụ xây dựng và phát triển Giáo hội Phật giáo Việt Nam; đồng thời góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở một địa phƣơng thuộc vùng biên giới phía Tây Bắc là yêu cầu vừa cấp thiết hiện tại vừa có tính chiến lƣợc lâu dài. Là một tu sĩ đang thực hiện nhiệm vụ của mình, tôi nhận thấy thực tiễn Phật giáo tỉnh Lào Cai một mặt đã và đang từng bƣớc khẳng định vị trí trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội ngƣời dân nơi đây. Mặt khác, thực tế cũng đang đặt ra không ít những khó khăn gian truân cần phải có kế hoạch, giải pháp cụ thể đồng bộ để vƣợt qua. Xuất phát từ tình hình thực tiễn đó nên tôi 3
9. đã lựa chọn đề tài “Sự hình thành và phát triển của Phật giáo tỉnh Lào Cai (thông qua nghiên cứu các cơ sở Phật giáo tiêu biểu; tổ chức và hoạt động của Giáo hội địa phương)” làm đề tài luận văn Thạc sĩ. 2. Tình hình nghiên cứu Nghiên cứu về Phật giáo tỉnh Lào Cai là một chủ đề tƣơng đối mới, chƣa có nhiều công trình đề cập đến một cách trực tiếp. Tuy nhiên, liên quan đến chủ đề này thì đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu. Trong phạm vi của đề tài luận văn quan tâm đến các công trình xoay quanh hai chủ đề chính: Thứ nhất, các công trình viết về các vấn đề có liên quan đến đời sống văn hóa của tỉnh Lào Cai. Nghiên cứu về Phật giáo trên một địa bàn cụ thể không thể không quan tâm đến các tiền đề cơ sở kinh tế, chính, trị, văn hóa, xã hội của vùng đất đó, bởi đây chính là nền tảng tác động trực tiếp đến quá trình Phật giáo du nhập, là cơ sở nuôi dƣỡng để Phật giáo bén rễ và phát triển ở vùng đất đó. Về chủ đề này có các công trình tiêu biểu, liên quan khá trực tiếp: Tác giả Hà Văn Thắng có tác phẩm Văn hóa dân gian các dân tộc Lào Cai, Nxb Văn hóa Dân tộc, 2016. Cuốn sách là công trình tích hợp công phu các thông tin về các dân tộc ở Lào Cai và văn hóa dân gian các dân tộc ở Lào Cai, trong đó có một phần nhỏ viết về Phật giáo trong đời sống tinh thần của ngƣời Kinh ở Lào Cai, trong tác phẩm này đã khẳng định: “Đạo Phật đƣợc du nhập vào vùng đất Lào Cai từ rất sớm, từ đầu thế kỷ XIX. Các nhà sƣ dừng chân ở phố Lão Nhai rồi thành lập nên chùa Tâm Bảo – ngôi chùa đƣợc hình thành sớm nhất ở Lào Cai” [38, tr.57]. Viết gần hơn nữa với chủ đề nghiên cứu của luận văn là các công trình viết về đời sống tôn giáo, tín ngƣỡng của ngƣời dân Lào Cai, có thể kể đến các công trình: Trần Hữu Sơn (chủ biên) (1999), Lễ hội cổ truyền Lào Cai, Nxb Văn hóa dân tộc. Cuốn sách đã phân tích và giới thiệu đến ngƣời đọc 4
10. những lễ hội tiêu biểu của các dân tộc ngƣời ở Lào Cai nhƣ: Hội Roóng poọc của ngƣời Giáy, Hội xuống đồng cổ truyền của ngƣời Tày Văn Bàn, Hội Cúng rừng cấm bang của ngƣời Nùng, cuốn sách đã phác họa nên một bức tranh đa sắc màu phong phú của lễ hội cổ truyền ở Lào Cai, cho thấy một đời sống văn hóa tinh thần đa dạng của ngƣời dân nơi đây. Cuốn sách Truyền thuyết - lịch sử Đền Bảo Hà và một số đền thờ ở Lào Cai của tác giả Phạm Văn Chiến (chủ biên) (2013), Nxb Văn hóa Dân tộc. Cuốn sách đã giới thiệu khá chi tiết về một số di tích và truyền thuyết một số di tích tiêu biểu ở tỉnh Lào Cai nhƣ đền Bảo Hà, đền Cô Tân An, đền Phúc Khánh, Cũng liên quan đến nội dung trên, tác giả Phạm Văn Chiến còn có tác phẩm: Truyền thuyết, lịch sử Đền Cô và một số di tích huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai, Nxb Văn hóa Dân tộc . Viết trực tiếp về Phật giáo tỉnh Lào Cai, Tác giả Trần Phùng – Trƣởng ban Tôn giáo tỉnh có bài viết: “Đóng góp của Phật giáo đối với sự phát triển Việt Nam (Qua nghiên cứu trƣờng hợp tỉnh Lào Cai)” đăng trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Quốc gia: Hoạt động của tín đồ Phật tử với sự phát triển bền vững đất nƣớc, trong đó tác giả khẳng định: “Từ năm 1990 đến nay, số lƣợng tín đồ Phật giáo phát triển khá nhanh. Nhiều hoạt động Phật giáo đƣợc tổ chức. Nhiều địa điểm sinh hoạt Phật giáo tập trung đƣợc thiết lập, nhiều cơ sở Phật giáo đƣợc xây dựng. Thành phần ngƣời theo Phật giáo ngày càng đa dạng. Nhƣ vậy có thể nói Phật giáo đã có ảnh hƣởng khá lớn đến đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân địa phƣơng và tác động đến nhiều mặt xã hội của tỉnh Lào Cai” [21, tr.383]. Thứ hai, các công trình liên quan đến Phật giáo Việt Nam và Phật giáo tỉnh Lào Cai. Là một tôn giáo thế giới, vào Việt Nam từ rất sớm, đã khẳng định đƣợc vị thế của mình đối với văn hóa Việt Nam, vì thế có rất nhiều công trình 5