Luận văn Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng tại Hà Nội

Nội dung tài liệu: Luận văn Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng tại Hà Nội

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ Lưu Thị Lịch SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG TẠI HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI, 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Lưu Thị Lịch SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG TẠI HÀ NỘI hu h T họ M LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Trầ Thu Hươ 2. PGS.TS. Phạm Thị Thu Hoa XÁC NHẬN NCS ĐÃ CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ CỦA HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ LUẬN ÁN Chủ tịch hội đồng đánh giá Người hướng dẫn khoa học Luận án Tiến sĩ GS.TS. Trần Quốc Thành PGS.TS. Trần Thu Hương HÀ NỘI, 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Lƣu Thị Lịch
4. LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Trần Thu Hương và PGS.TS. Phạm Thị Thu Hoa đã luôn tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi, tạo động lực cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Hai cô đã luôn sát sao và luôn đưa ra các yêu cầu cao về chất lượng cũng như tiến độ nghiên cứu đã giúp tôi luôn nỗ lực để hoàn thành luận án của mình. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể giảng viên Khoa Tâm lí học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN cùng các thầy cô giáo ngoài khoa đã quan tâm, giúp đỡ và có những góp ý quý báu cho nghiên cứu của tôi. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo và đồng nghiệp tại Viện Nghiên cứu Con người, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã tạo điều kiện, hỗ trợ và động viên, khuyến khích tôi trong thời gian tôi làm luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới các cặp vợ chồng tại hai địa bàn là huyện Thanh Trì và quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội đã đồng ý tham gia vào nghiên cứu này và chia sẻ những trải nghiệm quý giá về cuộc sống hôn nhân của họ. Tôi cũng xin gửi lời cám ơn chân thành đến những người bạn thân đã sẵn sàng hỗ trợ, động viên khi tôi gặp khó khăn trong nghiên cứu, học tập cũng như trong cuộc sống. Lời cảm ơn cuối cùng, tôi xin gửi đến những người thân trong gia đình, những người đã luôn ở bên tôi, tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể thực hiện những mục tiêu trong học tập, công việc và cuộc sống. Bản thân tôi nhận thấy kinh nghiệm nghiên cứu khoa học của mình còn hạn chế nên đề tài nghiên cứu vẫn còn nhiều thiếu sót. Kính mong được các thầy, cô giáo và đồng nghiệp đóng góp ý kiến để tôi hoàn thiện luận án này tốt hơn. Tác giả luận án Lƣu Thị Lịch
5. TRÌNH TUYẾN MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC .................................................................................................................. 1 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................ 4 DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. 5 DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................ 7 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 8 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 8 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 11 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................... 11 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 11 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................. 12 6. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 13 7. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 13 8. Đóng góp mới của luận án ............................................................................. 14 9. Cấu trúc của luận án ....................................................................................... 15 Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN ............................................................................. 16 1.1. Các nghiên cứu trên thế giới về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ................. 16 1.1.1. Hướng nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo thời gian ............................................................................................................ 16 1.1.2. Hướng nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo các khía cạnh của đời sống hôn nhân ....................................................................... 19 1.1.3. Hướng nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân .............................................................................................. 24 1.2. Những nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ở Việt Nam ............ 30 1.2.1. Hướng nghiên cứu về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo thời gian ............................................................................................................ 31 1.2.2. Hướng nghiên cứu sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo các khía cạnh của đời sống hôn nhân ....................................................................... 31 1
6. TRÌNH TUYẾN 1.2.3. Hướng nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân .............................................................................................. 32 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 38 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG ..... 39 2.1. Lý luận về cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu ........................................ 39 2.1.1. Hôn nhân .................................................................................................. 39 2.1.2. Cuộc sống hôn nhân ................................................................................. 40 2.1.3. Một số đặc điểm của cuộc sống hôn nhân giai đoạn 5 năm đầu ............. 41 2.2. Lý luận về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân .................................................. 44 2.2.1. Sự hài lòng ................................................................................................ 44 2.2.2. Sự hài lòng về cuộc sống .......................................................................... 45 2.2.3. Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân .......................................................... 47 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 60 Chƣơng 3. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................ 61 3.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu ...................................................... 61 3.1.1. Về địa bàn nghiên cứu .............................................................................. 61 3.1.2. Về khách thể nghiên cứu .......................................................................... 62 3.2. Tổ chức nghiên cứu............................................................................................ 63 3.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận ................................................................... 63 3.2.2. Giai đoạn nghiên cứu thực tiễn ................................................................ 64 3.2.3. Giai đoạn viết và hoàn thành luận án ...................................................... 65 3.3. Các phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 65 3.3.1. Phương pháp chọn mẫu ........................................................................... 65 3.3.2. Phương pháp thu thập thông tin............................................................... 66 3.3.3. Phương pháp phân tích trường hợp điển hình ......................................... 71 3.4. Phương pháp xử lý số liệu và thang đo .............................................................. 71 3.4.1. Xác định độ tin cậy của các thang đo ...................................................... 71 3.4.2. Xác định độ hiệu lực ................................................................................. 73 3.5. Phương pháp tính điểm và mức độ của các thang đo ........................................ 79 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 80 2
7. TRÌNH TUYẾN Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ SỰ HÀI LÒNG VỀ CUỘC SỐNG HÔN NHÂN TRONG 5 NĂM ĐẦU CỦA CÁC CẶP VỢ CHỒNG ................................................................................ 81 4.1. Thực trạng mức độ hài lòng về cuộc sống hôn nhân trong 5 năm đầu của các cặp vợ chồng ................................................................................................ 81 4.1.1. Đánh giá về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân chung của các cặp vợ chồng .................................................................................................................... 81 4.1.2. Sự khác biệt về sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân theo một số biến nhân khẩu - xã hội ............................................................................................. 88 4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân ............................................. 112 4.2.1. Mối quan hệ tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng và sự hài lòng .... 112 4.2.2. Dự báo về sự hài lòng hôn nhân ............................................................ 122 4.3. Sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng qua phân tích trường hợp điển hình ............................................................................................... 128 4.3.1. Trường hợp cặp vợ chồng hài lòng về cuộc sống hôn nhân .................. 128 4.3.2. Trường hợp cặp vợ chồng không hài lòng về cuộc sống hôn nhân ....... 136 Tiểu kết chương 4 .................................................................................................. 140 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 143 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..................................................................................................... 150 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 151 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 162 3
8. TRÌNH TUYẾN DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CFA Phân tích khẳng định nhân tố ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình EFA Phân tích khám phá nhân tố HLHN Hài lòng về cuộc sống hôn nhân 4
9. TRÌNH TUYẾN DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu ....................................................... 62 Bảng 3.2. Kết quả kiểm định độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thang đo yếu tố ảnh hưởng ........................................................................... 72 Bảng 3.3. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA ............................................... 73 Bảng 3.4. Các nhân tố của thang hài lòng hôn nhân ................................................ 74 Bảng 3.5. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thành tố mới trong thang hài lòng hôn nhân ...................................................................................................... 75 Bảng 3.6. Các thành tố của thang Cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời ......... 76 Bảng 3.7. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thành tố trong thang Cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời ........................................................... 76 Bảng 3.8. Các nhân tố của thang Hành vi giao tiếp với người bạn đời .................... 77 Bảng 3.9. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các thành tố trong thang Hành vi giao tiếp với người bạn đời ......................................................................... 78 Bảng 3.10. Các nhân tố của thang Đáp ứng mong đợi về hôn nhân ........................ 78 Bảng 3.11. Độ tin cậy Cronbach‟s Alpha của các nhân tố thang Đáp ứng mong đợi về hôn nhân ...................................................................... 79 Bảng 4.1. Thành tựu - cảm xúc tích cực trong cuộc sống hôn nhân của các cặp vợ chồng ................................................................................................ 84 Bảng 4.2. Cảm nhận về mối quan hệ hôn nhân của các cặp vợ chồng .................... 86 Bảng 4.3. Cảm nhận về Ý nghĩa hôn nhân của các cặp vợ chồng trong 5 năm đầu chung sống ..................................................................................... 87 Bảng 4.4. Khác biệt về hài lòng hôn nhân chung và các yếu tố của sự hài lòng ở các cặp vợ chồng .......................................................................... 89 Bảng 4.5. Thời gian chung sống và sự hài lòng hôn nhân ....................................... 93 Bảng 4.6. Con cái và sự hài lòng hôn nhân .............................................................. 95 Bảng 4.7. Sự khác biệt về hài lòng hôn nhân theo biến học vấn của người vợ ..... 100 Bảng 4.8. Phân bố nhóm tuổi của các cặp vợ chồng .............................................. 101 Bảng 4.9. Phân bố mức thu nhập của các cặp vợ chồng ........................................ 104 Bảng 4.10. Tương quan giữa sự hài lòng hôn nhân và các yếu tố ảnh hưởng ....... 112 5
10. TRÌNH TUYẾN Bảng 4.11. Tương quan của cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng và sự hài lòng hôn nhân .......................................................................................... 113 Bảng 4.12. Tương quan của các hành vi giao tiếp với sự hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng .............................................................................................. 115 Bảng 4.13. Tương quan giữa hành vi giao tiếp với người bạn đời và sự hài lòng về cuộc sống hôn nhân ............................................................................................ 116 Bảng 4.14. Tương quan giữa cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời và sự hài lòng hôn nhân .......................................................................................... 119 Bảng 4.15. Tương quan giữa sự hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng và cách xử lí khi có mâu thuẫn ............................................................................... 120 Bảng 4.16. Dự báo của yếu tố Cảm nhận về sự hòa hợp vợ chồng đến sự hài lòng hôn nhân theo mô hình hồi quy đơn biến ............................................................... 122 Bảng 4.17. Dự báo của hành vi giao tiếp với người bạn đời tới sự hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng theo mô hình hồi quy đơn biến ............................ 123 Bảng 4.18. Dự báo của cảm nhận về mối quan hệ với người bạn đời đến sự hài lòng hôn nhân của các cặp vợ chồng theo mô hình hồi quy đơn biến .............. 125 Bảng 4.19. Dự báo của các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân trong mô hình hồi quy đa biến ................................................................................ 126 Bảng 4.20. Dự báo của các biến ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân của người chồng theo mô hình hồi quy đa biến ...................................................... 127 Bảng 4.21. Dự báo của các biến ảnh hưởng đến sự hài lòng hôn nhân của người vợ theo mô hình hồi quy đa biến ........................................................... 127 Bảng 4.22. Đặc điểm nhân khẩu học của cặp vợ chồng hài lòng cao với cuộc sống hôn nhân .......................................................................................... 128 Bảng 4.23. Đặc điểm nhân khẩu học của cặp vợ chồng hài lòng thấp với cuộc sống hôn nhân .......................................................................................... 136 6