Luận văn Sự dung hợp giữa phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở Thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Sự dung hợp giữa phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở Thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ LÊ TÔ NAM SỰ DUNG HỢP GIỮA PHẬT GIÁO VÀ TÍN NGƢỠNG BẢN ĐỊA Ở THỊ XÃ HÀ TIÊN, TỈNH KIÊN GIANG HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội - 2020 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ LÊ TÔ NAM SỰ DUNG HỢP GIỮA PHẬT GIÁO VÀ TÍN NGƢỠNG BẢN ĐỊA Ở THỊ XÃ HÀ TIÊN, TỈNH KIÊN GIANG HIỆN NAY Chuyên ngành: Tôn giáo học Mã số: 60 22 03 09 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG: NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. ĐỖ QUANG HƢNG TS. NGUYỄN HỮU THỤ Hà Nội - 2020 2
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học trong luận văn chưa từng được công bố trên bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Lê Tô Nam 3
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. KHÁI LƯỢC CHUNG VỀ PHẬT GIÁO VÀ TÍN NGƯỠNG BẢN ĐỊA Ở THỊ XÃ HÀ TIÊN, TỈNH KIÊN GIANG ................................... 7 1.1. Khái lƣợc chung về đặc điểm Phật giáo ở thị xã Hà Tiên ................. 7 1.1.1. Khái lược về vùng Hà Tiên trong lịch sử ........................................ 9 1.1.2. Sự du nhập và phát triển của Phật giáo ở Hà Tiên ........................ 13 1.2. Khái lƣợc về tín ngƣỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên tỉnh Kiên Giang . 21 1.2.1. Đặc điểm tín ngưỡng ở thị xã Hà Tiên, Kiên Giang ..................... 22 1.2.2. Một số loại hình tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang . 22 Tiểu kết chƣơng 1 ....................................................................................... 30 Chương 2. BIỂU HIỆN CỦA SỰ DUNG HỢP GIỮA PHẬT GIÁO VÀ TÍN NGƯỠNG BẢN ĐỊA Ở THỊ XÃ HÀ TIÊN HIỆN NAY .............................. 31 2.1. Biểu hiện qua truyền thuyết, bài trí tƣợng thờ và nghi lễ trong chùa . 31 2.1.1. Về những câu chuyện truyền thuyết, truyện truyền miệng ở Hà Tiên ................................................................................................... 31 2.1.2. Sự dung thông giữa Phật giáo với tín ngưỡng qua thờ cúng ........ 38 2.2. Qua thực hành một số nghi lễ Phật giáo và tín ngƣỡng .................. 45 2.2.1. Những biểu hiện tín ngưỡng ở một số nghi lễ của Phật giáo ........ 45 2.2.2. Những biểu hiện của Phật giáo ở các nghi lễ tín ngưỡng ............. 47 2.3. Một số giá trị và vấn đề đặt ra của sự dụng hợp giữa Phật giáo và tín ngƣỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên ................................................... 48 2.3.1. Một số giá trị của sự dụng hợp đem lại cho tâm linh bản địa ....... 48 4
5. 2.3.2. Một số vấn đề đặt ra trong sự dung hợp........................................ 58 2.3.3. Một số giải pháp nhằm phát huy những giá trị sự dung hợp của Phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay. .................................................................................................. 65 Tiểu kết chƣơng 2 ....................................................................................... 71 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 73 PHỤ LỤC 5
6. MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Niềm tin tín ngưỡng và tôn giáo ở Hà Tiên đã có từ rất lâu đời nay, ít nhất từ thế kỷ I sau Công nguyên. Trải qua nhiều thăng trầm của thời gian, tín ngưỡng và một số tôn giáo ngoại nhập đã có ảnh hưởng sâu đậm đến đời sống văn hóa, chính trị, xã hội và giao thương nơi này. Phật giáo trước khi du nhập vào Hà Tiên thì đã có tín ngưỡng trước đó hình thành và phát triển từ lâu. Hà Tiên có phong cảnh tươi đẹp với nhiều loài chim thú, sản vật giá trị thương phẩm cao, đã thu hút nhiều dân tộc tề tựu về đây an cư lập nghiệp, lập làng lập ấp, hình thành nhiều vương triều với những triều đại được duy trì bền bỉ. Các triều đại cũng mang theo tín ngưỡng và tôn giáo của mình vào nơi này, mặc cho có nhiều cuộc chiến tranh vừa cục bộ vừa lâu dài, ít nhiều ảnh hưởng đến sự tồn vong của các triều đại, sự thực hành tâm linh. Phật giáo du nhập rõ nét vào Hà Tiên từ sau đợt kết tập kinh đển đầu tiên vào thế kỷ IV, tín đồ Phật giáo và hàng giáo phẩm tích cực đóng góp công sức cho công cuộc chấn hưng đại cuộc, các hoạt động từ thiện nhân đạo, truyền bá chữ Phạn, dạy học chữ “Hán”, chữ “Pali” và sau này là chữ quốc ngữ với sự duy trì và đóng góp không ngừng nghỉ của các dân tộc anh em gồm Kinh, Hoa, Khmer, Chăm, Philippin, Malaysia và Ấn Độ. Nơi đây, từ dung hợp đã tiếp biến khai sáng một hệ phái mới của Phật giáo (Minh Đăng Quang – Hệ Khất Sĩ) và là nơi phát tâm hình thành một tôn giáo mới nội sinh (Ngô Minh Chiêu - Đạo Cao Đài). Điểm đến của nhiều người có vai trò to lớn như: Mạc Cửu – Khai trấn, lập chùa Tam Bảo; Mạc Thiên Tích – Giữ biên cương, lập Tao Đàn Chiên Anh Các; Đông Hồ - Thi sĩ, người đầu tiên truyền bá chữ Quốc Ngữ vào Hà Tiên, 1
7. Kể từ khi có mặt trên vùng đất này, các loại hình tín ngưỡng và Phật giáo không ngừng phát triển và có chỗ đứng khá vững chắc, tác động sâu rộng đến đời sống kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, đạo đức, lối sống. Các mưu đồ chính trị muốn lợi dụng vấn đề dân tộc và Phật giáo để chống phá ta ít khi thực hiện được. Vấn đề tín ngưỡng và Phật giáo có đặc điểm như thế nào, quá trình này diễn ra qua các giai đoạn lịch sử có những đặc điểm gì nổi bật; sự tác động của tín ngưỡng và Phật giáo đối với đời sống cư dân nơi đây ra sao; sự dung hợp giữa tín ngưỡng với Phật giáo như thế nào? Đây là những vấn đề cần làm rõ. Tuy nhiên, cho đến nay, những nội dung nêu trên chưa được nghiên cứu một cách có hệ thống và đầy đủ. Sự hiểu biết về các lĩnh vực trên của một số cư dân ở tỉnh Kiên Giang nói chung và cư dân ở thị xã Hà Tiên nói riêng còn hạn chế. Vì vậy, việc nghiên cứu về các lĩnh vực này có ý nghĩa không chỉ về khoa học mà còn về thực tiễn trong giai đoạn hiện nay. Với những lý do nêu trên, chúng tôi chọn vấn đề Sự dung hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay làm đề tài luận văn thạc sĩ Tôn giáo học. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nghiên cứu và chỉ ra sự dung hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn có hai nội dung: Khái lược chung về Phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên tỉnh Kiên Giang và chỉ ra những biểu hiện của sự dung hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay. 2.1. Những công trình nghiên cứu về tộc người, văn hóa, tín ngưỡng ở Kiên Giang, Hà Tiên Các công trình nghiên cứu có đề cập về vùng Tây Nam bộ và tỉnh Kiên Giang, Hà Tiên: Các dân tộc ít người ở Việt Nam (các tỉnh phía Nam) của 2
8. Viện Dân tộc học Việt Nam (1984); Tôn giáo, tín ngưỡng các dân tộc Việt Nam của Nguyễn Văn Minh (2013); Lễ hội dân gian ở đồng bằng sông Cửu Long của Trần Văn Nam (2013); Chính sách tôn giáo và nhà nước pháp quyền của Đỗ Quang Hưng (2014); Chế độ Công điền công thổ trong lịch sử khẩn hoang lập ấp ở Nam kỳ lục tỉnh của Nguyễn Đình Đầu (1992); Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim (2017); Góp phần tìm hiểu Phật giáo Nam Bộ của Trần Hồng Liên (2019); Đặc khảo về tín ngưỡng gia thần của Huỳnh Ngọc Trảng và Nguyễn Đại Phúc (2013); Đại Nam nhất thống chí của Trần Xán, Lưu Đức Xứng và Cao Xuân Dục (2012); Tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo và công tác tôn giáo của Lê Hữu Nghĩa và Nguyễn Đức Lữ (2003); Nói về miền Nam, cá tính miền Nam và thuần phong mỹ tục Việt Nam của Sơn Nam (2014); Đình miếu và lễ hội dân gian miền Nam của Sơn Nam (2015); Đại Nam Nhất thống chí, Văn hóa Tùng thư (1959). Các công trình giới thiệu trực tiếp về tỉnh Kiên Giang: Địa chí Kiên Giang; Người Khmer ở Kiên Giang của Đoàn Thanh Nô (2004); Di tích khảo cổ học Nền Chùa của Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Kiên Giang (2009). Những công trình này phản ánh khá sâu sắc và chi tiết về lịch sử, xã hội, thiên nhiên, con người, phong tục tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng của vùng Tây Nam bộ và Kiên Giang trong quá khứ cũng như hiện tại. 2.2. Những tư liệu liên quan đến đề tài Phật giáo và tín ngưỡng bản địa Tài liệu cụ thể của các cấp, các ngành, nhà nghiên cứu và cơ quan chuyên môn trong tỉnh: Báo cáo tổng hợp thực trạng tôn giáo trên địa bàn tỉnh Kiên Giang của Ban Tôn giáo tỉnh Kiên Giang (2017); Tập Văn kiện Đại hội đại biểu Phật giáo tỉnh Kiên Giang lần thứ IV (nhiệm kỳ 2017-2022) của Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Kiên Giang (2017); Báo cáo công tác tôn giáo trên địa bàn thị xã Hà Tiên của UBND thị xã Hà Tiên (2017); Sách Nghiên cứu Hà Tiên của Trương Minh Đạt (2016); Sách Lược sử những ngôi chùa ở Kiên Giang của Thượng tọa Thích Giác Phước (2002); Luận văn Thạc 3
9. sĩ về Quản lý Nhà nước đối với hoạt động tôn giáo trên địa bàn thị xã Hà Tiên tỉnh Kiên Giang của Trần Ngọc Quyên (2017); Tập hợp tài liệu do các cơ sở thờ tự cung cấp; Các báo cáo của UBND một số phường, xã trong thị xã. Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi đã tiến hành khảo sát thực địa ở nhiều chùa, đình, miếu trên địa bàn thị xã Hà Tiên hiện nay như sau: (1) Các chùa: Phù Dung, Phật Đà, Thiên Trúc, Tam Bảo, Giải Thoát và tịnh xá Ngọc Hồ (phường Bình San); chùa Tiên Sơn, Mũi Nai, Xà Xía (xã Mỹ Đức); chùa Thanh Hòa (xã Thuận Yên); Tịnh xá Ngọc Đăng, Ngọc Tiên (phường Tô Châu). (2) Đình: Thần Thành hoàng Hà Tiên (phường Đông Hồ), đình Năm Ông (phường Bình San), đình Ông Bổn (xã Thuận Yên). (3) Miếu: Bà Thủy Long (phường Tô Châu), miếu Quang Thánh đế (phường Bình San), miếu Nam Hải - Tứ vị thần nữ (xã Thuận Yên). Nguồn tư liệu điền dã thực tế 09 trường hợp, trong đó có 04 nữ giới, tín đồ Công giáo 02 người, Phật giáo 03 người (01 ni cô), 04 người không theo tôn giáo (01 chức việc ở đình). Gia đình thờ cúng: Ông Trần Văn Nhiên - Số 266/7, đường Nam Hồ, Tô Châu; Bà Trần Thị Diễm Thanh - Số 197/6, đường Phương Thành, Bình San. Chủ phương tiện tàu cá: Ông Trần Vãn Ðệ - Chủ tàu KG-12324-TS, bà Lê Thị Nhớ - Chủ tàu KG-45463-TS; Chủ xe khách: ông Lê Thanh Thành - Chủ xe khách số 68H-025.03, bà Nguyễn Thị Gáo - Chủ xe khách số 68H-154.64, cùng nhiều bài phỏng vấn trực tiếp khác liên quan đến vấn đề này. Nguồn tài liệu này cho phép chúng tôi trình bày sâu sắc hơn những nghiên cứu của mình trong luận văn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu và chỉ ra sự dung hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay. 4
10. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Khái lược chung về Phật giáo và tín ngưỡng bản địa, chỉ ra những biểu hiện của sự dung hợp, những vấn đề đặt ra và một số giải pháp nhằm phát huy những giá trị của sự dung hợp giữa phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng chính của luận văn là “Sự dung hợp của Phật giáo và tín ngưỡng bản địa ở thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang hiện nay”. Luận văn nghiên cứu trong phạm vi thị xã Hà Tiên, cơ cấu tổ chức từ cấp Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam thị xã cho đến Ban Trị sự chùa, Gia đình Phật tử, tổ chức từ thiện xã hội Phật giáo; các đình miếu, đời sống tín ngưỡng và thực hành tín ngưỡng của nhân dân Hà Tiên. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Lý thuyết nghiên cứu Luận văn sử dụng lý thuyết Thực thể tôn giáo. Với lý thuyết này, luận văn tiếp cận hai nội dung: (1) cộng đồng (quá trình hình thành, phát triển, hệ thống tổ chức, chức sắc, chức việc, người tu hành, tín đồ); (2) nghi lễ và thực hành nghi lễ (tập trung vào các cuộc lễ hội diễn ra trong năm). 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về tôn giáo và công tác tôn giáo. Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu chuyên ngành là tôn giáo học, xã hội học. Đồng thời cũng áp dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành gồm: sử học, dân tộc học, triết học, văn hóa học. Quá trình thực hiện đã thực hiện các phương pháp chuyên môn như: Nghiên cứu, phân tích, tổng hợp, đánh giá, so sánh, điền dã, phỏng vấn sâu. 6. Đóng góp của luận văn 5