Luận văn Số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn Lốc xoáy của Trầm Hương

Nội dung tài liệu: Luận văn Số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn Lốc xoáy của Trầm Hương

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trịnh Thị Thư SỐ PHẬN CON NGƯỜI TRONG TIỂU THUYẾT TRONG CƠN LỐC XOÁY CỦA TRẦM HƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trịnh Thị Thư SỐ PHẬN CON NGƯỜI TRONG TIỂU THUYẾT TRONG CƠN LỐC XOÁY CỦA TRẦM HƯƠNG Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 60 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN HOÀI ANH Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, kết quả nghiên cứu của đề tài là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Trịnh Thị Thư
4. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ quý báu của các thầy cô Khoa Ngữ Văn trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh và phòng Sau đại học đã tạo cho tôi môi trường học tập, nghiên cứu tốt nhất. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy hướng dẫn luận văn là PGS.TS Trần Hoài Anh đã giúp đỡ và đóng góp nhiều ý kiến quý giá cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Đồng thời, tôi cũng xin cảm ơn đến nhà văn Trầm Hương đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập tài liệu. Bước đầu đi vào nghiên cứu khoa học, bản thân tôi không tránh khỏi những bỡ ngỡ, sai sót. Tôi rất mong nhận được những lời nhận xét, góp ý của quí thầy cô để tôi có thể hoàn thiện luận văn một cách tốt nhất. Xin chân thành cảm ơn! Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 2, năm 2018 Tác giả luận văn Trịnh Thị Thư
5. MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chương 1. NHÀ VĂN TRẦM HƯƠNG VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TÁC TIỂU THUYẾT TRONG CƠN LỐC XOÁY .......... 8 1.1. Nhà văn Trầm Hương – Quê hương, cuộc đời và sự nghiệp văn học ........ 8 1.1.1. Quê hương ............................................................................................. 8 1.1.2. Cuộc đời ................................................................................................ 9 1.1.3. Sự nghiệp văn học ............................................................................... 12 1.2. Quan niệm nghệ thuật và quan niệm nghệ thuật về con người của Trầm Hương .............................................................................................. 14 1.2.1. Con người nhìn từ quan niệm triết học ............................................... 14 1.2.2. Quan niệm nghệ thuật và quan niệm nghệ thuật về con người .......... 17 1.2.3. Nhà văn Trầm Hương với quan niệm nghệ thuật và quan niệm nghệ thuật về con người ...................................................................... 21 1.3. Hành trình sáng tác tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy của Trầm Hương ..... 24 1.3.1. Quá trình sáng tác tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy ............................. 24 1.3.2. Tóm tắt nội dung tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy .............................. 25 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 30 Chương 2. SỐ PHẬN CON NGƯỜI TRONG TIỂU THUYẾT TRONG CƠN LỐC XOÁY NHÌN TỪ MỐI QUAN HỆ VỚI ĐẤT NƯỚC, CÁCH MẠNG VÀ GIA ĐÌNH............................. 31 2.1. Số phận con người trong mối quan hệ với Đất nước ................................ 31 2.1.1. Người yêu nước với lựa chọn đấu tranh ............................................. 31 2.1.2. Người yêu nước đứng ngoài thời cuộc ............................................... 36 2.1.3. Bi kịch của sự hoài nghi...................................................................... 39
6. 2.2. Số phận con người trong mối quan hệ với cách mạng-kháng chiến ......... 43 2.2.1. Người trí thức dấn thân ....................................................................... 43 2.2.2. Người chiến sĩ cách mạng yêu nước ................................................... 47 2.2.3. Bi kịch của “sự lãng quên” ................................................................. 51 2.3. Số phận con người trong mối quan hệ với tình yêu- hôn nhân và gia đình ...................................................................................................... 56 2.3.1. Con người với khao khát tình yêu và bi kịch của tình yêu ................. 56 2.3.2. Người phụ nữ trong vòng xoáy hôn nhân ........................................... 61 2.3.3. Con người với gánh nặng “gia đình” trong cơn lốc thời cuộc ............ 67 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 73 Chương 3. SỐ PHẬN CON NGƯỜI TRONG TIỂU THUYẾT TRONG CƠN LỐC XOÁY NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN CỐT TRUYỆN, NHÂN VẬT VÀ GIỌNG ĐIỆU .................... 74 3.1. Cốt truyện .................................................................................................. 74 3.1.1. Cốt truyện sự kiện ............................................................................... 75 3.1.2. Cốt truyện theo tuyến nhân vật ........................................................... 78 3.1.3. Cốt truyện theo dòng ý thức ............................................................... 82 3.2. Nhân vật .................................................................................................... 87 3.2.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình ............................................................ 87 3.2.2. Nghệ thuật miêu tả hành động ............................................................ 90 3.2.3. Nghệ thuật miêu tả nội tâm ................................................................. 94 3.3. Giọng điệu ................................................................................................. 98 3.3.1. Giọng chính luận ................................................................................. 98 3.3.2. Giọng triết luận ................................................................................. 101 3.3.3. Giọng thương cảm ............................................................................ 104 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................ 108 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 111
7. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chiến tranh không phải là nỗi đau riêng của cá nhân nào mà là nỗi đau chung của dân tộc. Để có ngày hôm nay, dân tộc ta phải trải qua những cuộc chiến tranh vô cùng khốc liệt. Chiến tranh gây ra đau khổ cho mọi người. Thế nhưng những con người sinh ra trong giai đoạn khốc liệt đó chấp nhận gánh vác trách nhiệm, nghĩa vụ của dân tộc, tự nguyện dấn thân để trở thành một phần của cộng đồng. Con người là đối tượng trung tâm của văn học. Mục đích của văn học là đề cập đến những vấn đề của con người. Ở bất kì giai đoạn văn học nào thì vấn đề con người cũng luôn được quan tâm tìm hiểu. Trong từng bối cảnh lịch sử - xã hội khác nhau, con người được nhìn nhận, đánh giá với những tiêu chí khác nhau nhưng nhìn chung, văn học vẫn đề cao những giá trị tốt đẹp của con người. Việc nhìn nhận và lí giải về con người là nhu cầu, nhiệm vụ tất yếu của văn học, như Goocki đã nói: “Văn học là nhân học”. Tôi chọn nghiên cứu đề tài “Số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy vì tôi nhận thấy sự hy sinh của những con người đã hiến dâng cuộc đời cho độc lập tự do của tổ quốc và sự phồn vinh của dân tộc đang bị lãng quên. Trầm Hương đã chia sẻ: “Viết để chống lại sự lãng quên. Vì không can tâm nhìn những chiếc lá đi váo cõi tối tăm quên lãng” [34, tr.11, t.1]. Cũng vì “không đành lòng nhìn một thế kỷ đan xen những phận người, gắn với những thăng trầm lịch sử trôi vút đi, bị chôn vùi dưới những nấm mồ, tan vào cát bụi” [34, tr.12, t1]. Trong hoàn cảnh đất nước chiến tranh, dòng văn học cách mạng đã cho ra đời các tác phẩm đặc sắc với hình tượng nổi bật là con người có lí tưởng, hoài bão nhưng con người lúc này lại mang gương mặt chung của tập thể mà quên đi sự hy sinh thầm lặng của những con người cá nhân. “Lịch sử cần những tiếng hô xung phong, những bước chân rầm rập nện xuống đường nhưng cũng cần đến
8. 2 sự im lặng và hy sinh trong bóng tối” [34, tr.275, t.1]. Nghiên cứu đề tài này cũng là một cách mà tôi thể hiện sự trân trọng, biết ơn đối với những người chiến sĩ yêu nước đã hy sinh thầm lặng cuộc đời mình trong cuộc chiến tranh vệ quốc và những con người nhỏ bé khác bị cuốn vào vòng xoáy của chiến tranh và trở thành trò đùa của số phận. Con người trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy được nhìn nhận từ góc độ số phận con người cá nhân, Trầm Hương đã vẽ nên bức tranh chân thực về số phận, bi kịch của con người trong những giai đoạn chiến tranh khốc liệt và cả những dư chấn của chiến tranh tồn tại bên trong tâm hồn họ sau khi bước ra khỏi cuộc chiến để trở về với cuộc sống đời thường. 2. Lịch sử vấn đề Tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy là sáng tác mới của nhà văn Trầm Hương trong năm 2016, viết về đề tài cách mạng và kháng chiến. Tuy tiểu thuyết mới ra đời nhưng đã được bạn đọc nhiệt tình hưởng ứng. Nhìn chung tới thời điểm này, chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống, đầy đủ về nhà văn cũng như về tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy. Đa số các bài viết về tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy là các bài giới thiệu, tóm tắt tác phẩm để bạn đọc nắm được nội dung của tiểu thuyết. Một số bài viết, bài nghiên cứu về tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy đáng chú ý là: “Trong cơn lốc xoáy: Viết để chống lại sự lãng quên” của tác giả Trầm Hương viết, được đăng trên báo Phụ Nữ ngày 18-5-2016. Bài viết đề cập đến duyên cơ giữa Trầm Hương và Bà Jeane Anna Villarreal và tâm nguyện “Bà muốn gặp một nhà văn để được lắng nghe, đồng cảm; liên hệ lịch sử, kết nối những số phận mà bà đã gặp, dựng nên một tác phẩm văn học” của một người con đã hy sinh cho đất nước nhưng không được Tổ Quốc thừa nhận. Sự đồng cảm giữa những người phụ nữ đã tạo động lực cho Trầm Hương viết nên tiểu thuyết này. Vì Trầm Hương không đành lòng nhìn một thế kỷ đan xen những phận người, gắn với những thăng trầm lịch sử trôi vút đi, bị chôn vùi dưới
9. 3 những nấm mồ, tan vào cát bụi. Trong bài viết, nhà văn Trầm Hương đề cập đến những khó khăn khi tiến hành viết tiểu thuyết và khẳng định mục đích viết tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy là “Vì không can tâm nhìn những chiếc lá đi vào cõi tối tăm quên lãng mà tôi đã viết Viết để chống lại sự lãng quên.” [34, tr.9, t.1]. Bài báo Trong cơn lốc xoáy: Ngẫm về thân phận con người giữa chiến tranh của Ngọc Lan đề cập tới số phận của những con người nhỏ bé trong chiến tranh mà tiêu biểu là nhân vật Jeannette. Đồng thời, Ngọc Lan đã đề cập tới vấn đề nhìn nhận lại chiến tranh trong bối cảnh đương đại. Hay bài Tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy xoáy vào cảm xúc của Hoài Thương được đăng trên báo Điện tử của Đài tiếng nói Việt Nam ngày 19/05/2016 đã giới thiệu buổi ra mắt bộ tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy gồm hai tập và dài gần 1000 trang. Hoài Thương nhận định rằng tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy là một sự ám ảnh về số phận con người giữa những lốc xoáy lịch sử- cuộc đời. Bài viết 10 năm cho bộ tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy của Ngọc Bích được đăng trên báo Văn hóa Văn nghệ ngày 14/05/2018. Bài viết đã giới thiệu giải thưởng mà tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy đã đạt được là giải A tiểu thuyết Cuộc thi sáng tác về đề tài cách mạng và kháng chiến (giai đoạn 1930-175) do Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam trao tặng năm 2015. Ngọc Bích đã thuật lại hành trình gian khổ của nhà văn Trầm Hương trong suốt mười năm ròng rã để tái hiện bức tranh về số số phận của con người trong chiến tranh vệ quốc cũng như những bộn bề thời hậu chiến. Bài “Viết để chống lại sự lãng quên” của Trần Hoài Anh trong Nhà Văn & Tác phẩm số 19, tháng 9- 10 năm 2016 đã nói đến ý thức trách nhiệm của người cầm bút đối với cuộc đời, suy nghĩ cảm nhận của người viết đối với số phận của những nhân vật trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy; lí giải về hành trình đi đến cách mạng của các nhân vật như Vạn, giáo Long, Jeannette; sự lựa chọn của các nhân vật trước hoàn cảnh đất nước chiến tranh cũng như sự mâu thuẫn giữa lí tưởng cách mạng và hiện thực cuộc sống : “Ôi, lý tưởng hoài bão,
10. 4 ước mơ vá biển lấp trời của ta rốt cuộc đều thua cuộc trước thực tế đàn bà” [34, tr.421, t.2] và quan trọng nhất là sự biết ơn, trân trọng sự hy sinh của người phụ nữ như Hai Mân, Jeannette, Huệ, cô Tím bán than Ngoài ra, Trần Hoài Anh đặt một vấn đề cho bạn đọc suy ngẫm là : Bi kịch của con người do lịch sử lựa chọn hay chính do sự lựa chọn của con người ? Con người bước vào cuộc cách mạng đôi khi rất giản đơn, vì tình yêu mà họ tự nguyện dấn thân làm cách mạng. Cuối cùng, Trần Hoài Anh đã chỉ ra một số khía cạnh nghệ thuật chưa hoàn hảo của tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy nhưng vẫn đánh giá cao và dành lời khen cho nữ nhà văn Trầm Hương cũng như đứa con tinh thần mà nhà văn Trầm Hương đã sinh thành sau 10 năm thai nghén. Trên đây là lịch sử nghiên cứu vấn đề “Số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy của Trầm Hương”. Như vậy, đến thời điểm này chưa có công trình nghiên cứu nào đầy đủ, hệ thống về đề tài số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy. Đây cũng là một đề tài có tính vấn đề, cần được nghiên cứu. Đó là lý do tôi chọn đề tài “Số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy của Trầm Hương” làm luận văn thạc sĩ. Tuy nhiên những bài viết nêu trên cũng là những tư liệu cần thiết giúp tôi thực hiện đề tài này. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy của nhà văn Trầm Hương. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn là bộ tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy của nhà văn Trầm Hương, gồm 2 tập, được Nxb. Phụ nữ ấn hành năm 2016. 4. Phương pháp nghiên cứu Tiến hành nghiên cứu đề tài “Số phận con người trong tiểu thuyết Trong cơn lốc xoáy của Trầm Hương”, chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: