Luận văn Sáng tác của nữ tác giả trong văn học Việt Nam trung đại thế kỉ VXIII - XIX nhìn từ sự vận động của văn học sử

Nội dung tài liệu: Luận văn Sáng tác của nữ tác giả trong văn học Việt Nam trung đại thế kỉ VXIII - XIX nhìn từ sự vận động của văn học sử

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------- NGUYỄN THỊ YẾN SÁNG TÁC CỦA NỮ TÁC GIẢ TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỈ XVIII - XIX NHÌN TỪ SỰ VẬN ĐỘNG CỦA VĂN HỌC SỬ LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Hà Nội – 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------- NGUYỄN THỊ YẾN SÁNG TÁC CỦA NỮ TÁC GIẢ TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỈ XVIII - XIX NHÌN TỪ SỰ VẬN ĐỘNG CỦA VĂN HỌC SỬ Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60220121 Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Văn Hưng Hà Nội – 2019
3. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 3 1. Lý do lựa chọn đề tài .................................................................................................................. 3 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................................................. 4 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 6 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 7 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................................ 7 6. Kết cấu của luận văn ................................................................................................................... 8 Chƣơng 1: ..................................................................................................................................... 10 ĐỀ TÀI CƠ BẢN TRONG SÁNG TÁC CỦA CÁC NỮ TÁC GIẢ ........................................... 10 VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỈ XVIII - XIX ...................................................... 10 1.1. Đề tài thiên nhiên trong sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII – XIX ............................................................................................................................. 11 1.2. Đề tài hạnh phúc lứa đôi trong sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII - XIX ........................................................................................................................ 22 1.3. Đề tài bình đẳng giới trong sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII - XIX .............................................................................................................................. 32 * Tiểu kết Chƣơng 1 ..................................................................................................................... 41 Chƣơng 2: ..................................................................................................................................... 43 NGÔN NGỮ VÀ THỂ TÀI CHỦ YẾU ....................................................................................... 43 TRONG SÁNG TÁC CỦA CÁC NỮ TÁC GIẢ ......................................................................... 43 VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỈ XVIII - XIX ...................................................... 43 2.1. Ngôn ngữ trong sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII – XIX ............................................................................................................................................... 43 1
4. 2.2. Thể tài trong sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII – XIX ............................................................................................................................................... 56 * Tiểu kết Chƣơng 2 ..................................................................................................................... 62 Chƣơng 3: ..................................................................................................................................... 64 SÁNG TÁC CỦA CÁC TÁC GIẢ NỮ VĂN HỌC VIỆT NAM TRUNG ĐẠI THẾ KỈ XVIII – XIX TRONG CÁI NHÌN SO SÁNH VỚI SÁNG TÁC CỦA CÁC NỮ TÁC GIẢ THẾ KỈ X – XVII VÀ SÁNG TÁC CỦA CÁC TÁC GIẢ NAM THẾ KỈ XVIII – XIX ........... 64 3.1. Sáng tác của các tác giả nữ văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII - XIX trong cái nhìn so sánh với sáng tác của các nữ tác giả thế kỉ X - XVII ....................................................... 64 3.2. Sáng tác của các tác giả nữ văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII - XIX trong cái nhìn so sánh với sáng tác của các tác giả nam thế kỉ XVIII - XIX ..................................... 72 * Tiểu kết Chƣơng 3 ..................................................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................ 83 2
5. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Lịch sử trải dài hàng nghìn năm của văn học Việt Nam từ thuở sơ khai đến nay, có một thời kì văn học đƣợc xem nhƣ linh hồn của văn học dân tộc. Đó là thời kì văn học trung đại. Văn học trung đại không chỉ là thời kì văn học có những sáng tác bất hủ của những tác gia làm nên diện mạo của dân tộc Việt Nam nhƣ: Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Nguyễn Đình Chiểu mà đó còn là thời kì văn học đƣợc đóng góp bởi tài năng của rất nhiều các tác giả khác. Nếu xem xét các tác giả văn học trung đại dƣới góc nhìn văn học giới thì toàn bộ nền văn học trung đại Việt Nam là thành quả sáng tác của cả tác giả nữ và các tác giả nam. Do chế độ quân chủ chuyên chế và quan niệm Nho giáo đã ảnh hƣởng sâu sắc đến đời sống xã hội và các quy tắc ứng xử dẫn đến những quy định có phần phân biệt, khắt khe giữa nam và nữ mà dƣờng nhƣ các sáng tác của các tác giả nữ ít đƣợc đề cập. Do các yếu tố thời đại và lịch sử mà dƣờng nhƣ các sáng tác của các nam đƣợc coi trọng nhiều hơn và đƣợc khám phá nghiên cứu rộng rãi hơn, nhƣng nếu chỉ nghiên cứu, xem xét toàn diện văn học trung đại dựa vào các sáng tác của các tác giả nam thì đó là một sự thiếu sót lớn, không hoàn chỉnh trong một chỉnh thể. Bởi đó mới chỉ là một bộ phận, một mặt trong tổng số một giai đoạn hoàn chỉnh. Cần phải xem xét tìm hiểu, đầy đủ các bộ phận, các mặt để thấy đƣợc diện mạo toàn diện của cả giai đoạn văn học trung đại. Chính vì sự cấp thiết đó mà chúng tôi muốn đi vào nghiên cứu các sáng tác văn học của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại nhằm góp một phần vào cái nhìn toàn diện trong các sáng tác của văn học trung đại, đặc biệt ở giai đoạn văn học trung đại thế kỉ XVIII - XIX là giai đoạn dân tộc ta có đầy biến động, chiến tranh, nội chiến và các giá trị của Nho 3
6. giáo đã dần bị lung lay, ngƣời phụ nữ trong xã hội lúc này cũng có nhiều sự thay đổi, phá cách mới. 2. Lịch sử vấn đề Trong số tất cả những nghiên cứu, bài viết, chuyên luận về các tác giả văn học Việt Nam thời trung đại thì chƣa có một công trình hoàn thiện nào nghiên cứu tổng thể và đánh giá toàn diện về sáng tác của các nữ tác gia văn học Việt Nam trung đại. Bên cạnh số lƣợng nghiên cứu phân tích, phê bình đông đảo và dành nhiều ƣu tiên cho sáng tác của các tác giả phái nam thì những nghiên cứu về các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại có thể đến công trình nghiên cứu đầu tiên vào năm 1929 của tác giả Lê Dƣ qua tác phẩm Nữ lưu văn học sử. Ông đã có những thu thập, đánh giá, ghi nhận đầu tiên về các nữ tác giả nhƣ Hồ Xuân Hƣơng, Đoàn Thị Điểm...Tác giả đã có đánh giá rằng đây đều là những nữ thi sĩ tài năng có nhiều đóng góp cho sự phát triển văn học dân tộc. Đó là khái lƣợc đầu tiên về sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại, đƣa đến cái nhìn rõ ràng đầu tiên phân tách các sáng tác văn học theo phân định giới. Sau đó đến mãi năm 2010, tác giả Đỗ Thị Hảo chủ biên công trình Các nữ tác gia Hán Nôm Việt Nam. Đến đây thì các sáng tác của các nữ tác gia đƣợc nhìn nhận một cách có hệ thống hơn, đƣợc sắp xếp theo trình tự tiến trình phát triển của lịch sử. Tác giả đã giới thiệu mƣời hai gƣơng mặt nữ tác giả theo dọc chiều dài phát triển của văn học Việt Nam trung đại từ thế kỉ X đến hết thế kỷ XIX đó là: Lý Ngọc Kiều, Lê Thị Yến, Ngô Chi Lan, Đoàn Thị Điểm, Trƣơng Thị (Ngọc) Trong, Phạm Lam Anh, Lê Ngọc Hân, Hồ Xuân Hƣơng, Bà Huyện Thanh Quan (Nguyễn Thị Hinh), Nguyễn Trinh Thuận, Nguyễn Tĩnh Hòa, Nguyễn Thị Nhƣợc Bích. Ngoài ra cũng cần phải kể đến công trình Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX (Trần Nho Thìn, NXB Giáo dục, 2012) cũng dành một lƣợng 4
7. trang viết nhất định về các sáng tác của các nữ tác gia văn học trung đại. Bên cạnh đó cũng có những công trình khác nghiên cứu riêng một số trƣờng hợp các nữ tác giả nhƣ: Với tác giả Đoàn Thị Điểm, chúng ta từng biết đến cuốn Chinh phụ ngâm khúc dẫn giải, 1929, NXB Tân Dân, Hà Nội của Nguyễn Đỗ Mục. Tuy nhiên Nguyễn Đỗ Mục không phải là một nhà chuyên nghiên cứu, ông chỉ đỗ tú tài khoa thi Kỷ Dậu (1909) đời vua Duy Tân và sau đó ông tham gia cộng tác viết nhiều ở mục Gõ đầu trẻ thuộc tờ Đông Dương tạp chí, chuyên về giáo dục. Do đó, ông đã nhầm nữ sĩ Đoàn Thị Điểm em của Đoàn Doãn Luân với Nguyễn Thị Điểm em của Nguyễn Trác Luân và cũng không đối chiếu các bản Chinh phụ ngâm khác nhau nên dẫn đến một số kết luận phiến diện. Phải kể đến công trình nghiên cứu công phu đầu tiên của tác giả Hoàng Xuân Hãn: Chinh phụ ngâm bị khảo, 1953, NXB Minh Tân, Paris. Ông là ngƣời đặt nền móng cho quá trình nghiên cứu đi tìm nguồn gốc của tác phẩm Chinh phụ ngâm khúc với những tìm tòi và phát hiện đầy tâm huyết. Còn với tác giả Hồ Xuân Hƣơng chúng ta có thể kể đến công trình của Giáo sƣ Nguyễn Lộc, 1982, Thơ nôm Hồ Xuân Hương, NXB Văn học và công trình của Giáo sƣ Lê Trí Viễn, 1987, Nghĩ về thơ Hồ Xuân Hương, NXB Nghĩa Bình, đã thống kê số tác phẩm thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng có khoảng bốn mƣơi bài. Sau đó là tác giả Đỗ Lai Thuý, 1999, với công trình nghiên cứu Hồ Xuân Hương hoài niệm phồn thực, NXB Văn học, cho rằng: Những biểu tƣợng phồn thực trong thơ Hồ Xuân Hƣơng là những biểu tƣợng văn hoá - tôn giáo. “Chúng là hiện thân của những siêu mẫu đƣợc hình thành và tồn tại từ thời con ngƣời chƣa có chữ viết” [tr.111]. Gần đây, với công trình nghiên cứu: Sức hấp dẫn của thơ nôm Hồ Xuân Hương, NXB Văn học, Hà Nội, 2008, tác giả Lê Thu Yến đã chỉ ra các hình ảnh trong thơ 5
8. Hồ Xuân Hƣơng với những ý nghĩa biểu tƣợng mang tính cao, sâu và tinh nghịch, bí hiểm trong thơ của bà. Với Bà huyện Thanh Quan Nguyễn Thị Hinh thì không thể không kể đến cuốn sách của tác giả Vũ Tiến Quỳnh, xuất bản năm 1991, Bà huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm, Nguyễn Gia Thiều tuyển chọn và trích dẫn, những bài phê bình, bình luận văn học của các nhà nghiên cứu văn học Việt Nam. Cho thấy những bài phê bình về thơ của Bà huyện Thanh Quan qua cái nhìn của các nhà nghiên cứu hiện nay. Bên cạnh đó, với những nghiên cứu muộn hơn các tác giả trên, với nữ sĩ Nguyễn Trinh Thuận phải đến năm 1994 chúng ta mới có bản: Khảo sát văn bản Diệu liên thi tập của nữ sĩ Mai Am (Luận án PTS Đỗ Thị Hảo), nhằm khảo sát sáng tác của nữ sĩ Trinh Thuận. Sang thế kỉ XXI, năm đầu tiên, chúng ta đƣợc biết đến với công trình tiếp theo của Đỗ Thị Hảo: Công chúa Mai Am thơ và đời (2001, NXB Kim Đồng) không chỉ tìm hiểu về các sáng tác của nữ thi sĩ Mai Am mà con đi sâu phân tích những yếu tố trong cuộc đời của nữ sĩ từ đó có cái nhìn so sách và lý giải một số vấn đề. Đến năm 2004, ở NXB Thuận Hoá, Huế, tác giả Lƣơng An đã tuyển chọn những tác phẩm của hai chị em nữ sĩ Mai Am và Huệ Phố để xuất bản. Đến đây chúng ta đã thấy xuất hiện những công trình nghiên cứu sáng tác của các nữ tác giả rất công phu nhƣng biệt lập với nhau mà chƣa có nghiên cứu nào đi sâu theo hệ thống và tiến trình thời gian. 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn góp phần làm rõ đặc điểm sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII – XIX. Từ lí thuyết lí luận văn học về tác phẩm văn học, phong cách tác giả, khảo sát qua các sáng tác của các tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII – XIX để tìm ra đặc điểm sáng tác của các nữ tác giả văn học thế kỉ XVIII – XIX theo phân định giới. 6
9. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại bao gồm các thể loại: truyện truyền kì, truyện thơ Nôm, văn tế, tác phẩm thơ, bài kệ của mƣời hai nữ tác giả trong giai đoạn văn học trung đại và tập trung đi sâu tìm hiểu phân tích, nghiên cứu về sáng tác của các nữ tác giả giai đoạn thế kỉ XVIII - XIX: 1. Đoàn Thị Điểm (1705-1748) 2. Trƣơng Thị (Ngọc) Trong (thế kỉ XVIII) 3. Phạm Lam Anh (thế kỉ XVIII) 4. Lê Ngọc Hân (1770-1799) 5. Hồ Xuân Hƣơng (cuối thế kỉ XVIII- đầu thế kỉ XIX) 6. Nguyễn Thị Hinh (Bà Huyện Thanh Quan thế kỉ XIX) 7. Nguyễn Trinh Thuận (1826-1904) 8. Nguyễn Tĩnh Hòa (1829-1882) 9. Nguyễn Thị Nhƣợc Bích (1830-1909) 5. Phương pháp nghiên cứu Khi nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học xã hội, phƣơng pháp tiếp cận liên ngành mang lại nhiều ƣu thế cho ngƣời nghiên cứu khi sử dụng hơn so với các phƣơng pháp khác. Nhất là trong giai đoạn văn học trung đại Việt Nam, văn học nằm trong tính nguyên hợp Văn- Sử- Triết bất phân. Do vậy, khi tiếp cận bằng phƣơng pháp liên ngành sẽ mang lại hiệu quả hơn. Cũng chính nhờ cách tiếp cận liên ngành, luận văn cũng khái quát phần nào bối cảnh xã hội, văn hoá thời trung đại để đặt tác phẩm, nhân vật vào trong thời đại của nó nhằm nghiên cứu một cách có hệ thống, sâu sắc và toàn diện hơn. Trong luận văn có sử dụng phƣơng pháp loại hình học nhằm nghiên cứu các sáng tác theo loại hình các tác giả nữ trong văn học Việt Nam 7
10. trung đại. “Phƣơng pháp loại hình đã đƣợc nhà nghiên cứu Đinh Gia Khánh sử dụng trong cuốn sách: Sơ bộ tìm hiểu những vấn đề của truyện cổ tích qua truyện Tấm Cám (NXB Văn học, Hà Nội), đƣợc viết từ năm 1966, xuất bản năm 1968. Ƣu điểm cơ bản của phƣơng pháp loại hình là nó giúp cho chúng ta nắm bắt các hiện tƣợng trong mối quan hệ tổng thể, bao quát; xác định đƣợc chủng loại của các cá thể; hiểu rõ đƣợc các quy luật phát triển của các hiện tƣợng và sự vật. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần lƣu ý một điều chủ chốt là: mọi sự phân loại chỉ là tƣơng đối; không thể vì sự phân loại mà quên đi mối quan hệ tác động lẫn nhau giữa các sự vật. Nếu không chú ý đến điều này, thì phƣơng pháp loại hình rất dễ có nguy cơ dẫn chúng ta đi đến chỗ sơ lƣợc hóa vấn đề, không thấy hết đƣợc các khía cạnh sinh động của sự việc. Chính vì vậy mà chúng ta không đƣợc tuyệt đối hóa phƣơng pháp loại hình”. [6, tr.287-289] Ngoài ra luận văn còn sử dụng thêm các phƣơng pháp khác nhƣ thi pháp học, phƣơng pháp lịch sử - xã hội .và các thao tác nghiên cứu: so sánh, phân tích, tổng hợp, nhằm nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện đối tƣợng đƣợc nghiên cứu. Vì phạm vi tài liệu khá rộng và có những phần vƣợt ra ngoài khả năng tiếp cận của chúng tôi nên chúng tôi lựa chọn phƣơng pháp nghiên cứu các tác phẩm theo trƣờng hợp. Đó là những tác phẩm tiêu biểu, chọn lọc đã công bố, phát hành. Chúng tôi cũng luôn nhận định rõ rằng giữa các phƣơng pháp và thao tác, mọi sự ứng dụng chỉ mang tính tƣơng đối và nhằm một mục đích cao nhất là nhận diện đƣợc đối tƣợng trong giới hạn và điều kiện của ngƣời nghiên cứu. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết thúc và Tài liệu tham khảo, phần Nội dung của Luận văn gồm 3 chƣơng: Chương 1: Đề tài cơ bản trong sáng tác của các nữ tác giả văn học Việt Nam trung đại thế kỉ XVIII - XIX 8