Luận văn Quyền con người và đảm bảo quyền con người ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Quyền con người và đảm bảo quyền con người ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THU HẰNG QUYỀN CON NGƯỜI VÀ ĐẢM BẢO QUYỀN CON NGƯỜI Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2013 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THU HẰNG QUYỀN CON NGƢỜI VÀ ĐẢM BẢO QUYỀN CON NGƢỜI Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH Đào Trí Öc HÀ NỘI - 2013 2
3. Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch•a tõng ®•îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n Lª Thu H»ng 3
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU 1 Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN CON NGƢỜI 6 1.1. Mối liên hệ giữa cá nhân, xã hội, nhà nước và quyền con người 6 1.1.1. Khái niệm quyền con người 6 1.1.2. Địa vị pháp lý của cá nhân trong xã hội 8 1.2. Lịch sử phát triển của tư tưởng nhân quyền và nhà nước 11 pháp quyền 1.2.1. Lịch sử phát triển của tư tưởng nhân quyền 11 1.2.2. Lịch sử phát triển của nhà nước pháp quyền 15 1.3. Các thế hệ quyền con người 26 1.4. Các chuẩn mực quốc tế về quyền con người 29 Chương 2: LỊCH SỬ TƢ TƢỞNG VỀ QUYỀN CON NGƢỜI Ở VIỆT NAM 40 2.1. Truyền thống nhân nghĩa khoan dung của dân tộc 40 2.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người 43 2.2.1. Nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người 45 2.2.2. Những tư tưởng cơ bản của Hồ Chí Minh về quyền con người 47 2.3. Quan điểm của Đảng cộng sản và Nhà nước Việt Nam về 57 quyền con người 2.4. Những thành tựu về nhân quyền ở Việt Nam và những vấn đề 65 đặt ra trong việc phát triển, đảm bảo và bảo vệ quyền con người 2.4.1. Những thành tựu về nhân quyền ở Việt Nam 65 2.4.2. Những vấn đề đặt ra trong việc phát triển, bảo đảm và bảo vệ 74 quyền con người 4
5. Chương 3: CÁC CƠ CHẾ PHÁP LÝ BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI 77 Ở VIỆT NAM 3.1. Hiến pháp, cơ chế bảo hiến và vai trò của nó trong việc bảo vệ 77 quyền con người 3.2. Bảo đảm và bảo vệ quyền con người trong lĩnh vực hành pháp 81 3.2.1. Bảo đảm quyền con người qua cơ chế khiếu nại, tố cáo 81 3.2.2. Bảo vệ quyền con người qua cơ chế cải cách hành chính 93 3.3. Bảo đảm quyền con người trong pháp luật tố tụng dân sự 98 3.4. Bảo đảm quyền con người trong pháp luật tố tụng hình sự 105 3.5. Bảo đảm quyền con người thông qua vai trò của chính quyền 111 địa phương 3.6. Chuyển hóa các điều ước quốc tế về quyền con người vào 115 pháp luật Việt Nam KẾT LUẬN 120 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 121 5
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLTTDS : Bộ luật tố tụng dân sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CƯQT : Công ước quốc tế ĐƯQT : Điều ước quốc tế XHCN : Xã hội chủ nghĩa 6
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quyền con người là một trong những yếu tố cơ bản, nền tảng của một xã hội dân chủ, văn minh. Tư tưởng về quyền con người đã hình thành từ rất sớm trong lịch sử nhân loại; tuy nhiên không phải trong bất cứ hình thái - xã hội nào, trong bất cứ kiểu Nhà nước nào nó cũng tồn tại và được thừa nhận một cách đầy đủ. Vì thế, quyền con người là một phạm trù lịch sử và là kết quả của cuộc đấu tranh không ngừng của toàn nhân loại nhằm vươn tới những lý tưởng, giải phóng hoàn toàn con người nhằm xây dựng một xã hội thật sự công bằng, dân chủ và nhân đạo. Giai cấp tư sản khi thực hiện cách mạng tư sản, đã coi quyền con người như một vũ khí của mình để tranh giành quyền lực với giai cấp phong kiến và để tập hợp lực lượng trong xã hội; do đó từ thế kỷ XVIII vấn đề về quyền con người đã được giai cấp tư sản đề cập đến như Tuyên ngôn độc lập của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ năm 1789, Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Pháp năm 1789. Sau khi chiến tranh thế giới lần thứ II kết thúc, chủ nghĩa phát xít bị đập tan năm 1945, vấn đề quyền con người trở thành mối quan tâm của cả Nhà nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) và tư bản chủ nghĩa, nên khi tổ chức Liên hợp quốc ra đời thì vấn đề cơ bản, đầu tiên của tổ chức này là vấn đề quyền con người. Liên hợp quốc đã ban hành hàng loạt các văn kiện khẳng định các quyền và tự do của tất cả mọi người, đặc biệt là Hiến chương Liên hợp quốc 1945 và Tuyên ngôn thế giới về quyền con người 1948 thì vấn đề về quyền con người đã chuyển sang một bước ngoặt mới trong lịch sử nhân loại, trở thành một quan hệ cơ bản được điều chỉnh bởi pháp luật quốc tế. Đến nay thì quyền con người đã được ghi nhận, khẳng định trong Hiến pháp của nhiều quốc gia trên thế giới. Vấn đề đảm bảo quyền con người 7
8. ở mọi lĩnh vực hoạt động cụ thể cũng được tất cả các quốc gia trên thế giới coi trọng. Ở Việt Nam, kể từ khi giành được độc lập năm 1945, Đảng và Nhà nước ta luôn tôn trọng quyền con người. Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tại quảng trường Ba Đình ngày 02/9/1945 được coi là một văn kiện có tính lịch sử trên phương diện quốc tế về quyền con người. Trên cơ sở đó, quyền con người được ghi nhận trong Hiến pháp nước ta qua các thời kỳ 1946, 1959, 1980 và 1992. Điều 50 Hiến pháp năm 1992 của nước ta khẳng định: "Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội được tôn trọng và bảo đảm thực hiện" [33]. Nước ta đang trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, thì việc đảm bảo quyền con người lại càng có ý nghĩa to lớn hơn bao giờ hết, nhằm làm cho Việt Nam sớm hội nhập với thế giới và khu vực, góp phần xây dựng nền văn hóa nhân quyền toàn cầu. Xuất phát từ những vấn đề lý luận và thực tiễn trên đây, việc nghiên cứu để làm rõ khái niệm, bản chất và cấu trúc của quyền con người; lịch sử tư tưởng về quyền con người ở Việt Nam; đồng thời làm rõ các cơ chế pháp lý bảo đảm quyền con người trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài trong nƣớc và nƣớc ngoài Quyền con người và đảm bảo quyền con người là một vấn đề cơ bản, được tất cả các quốc gia trên thế giới đặc biệt coi trọng trong lĩnh vực nghiên cứu lý luận cũng như thực tiễn. Trong lịch sử phát triển của nhân loại, các giá trị về quyền con người và đảm bảo quyền con người luôn gắn liền với những thành tựu mà nhân loại đã đạt được. 8
9. Trên thế giới, từ cơ sở Luật quốc tế về quyền con người, các khu vực quốc gia đều xây dựng cho mình các thiết chế để đảm bảo và phát huy quyền con người trên thực tế. Cùng với các căn cứ pháp lý về quyền con người, các quan điểm, tư tưởng và quy định pháp luật liên quan đến vấn đề này đã phản ánh hết sức phong phú và đa dạng như: tác phẩm "Nhân quyền, bảo vệ nhân quyền theo Công ước quốc tế về quyền dân sự và chính trị" của Lippman Matther, tạp chí Quốc tế California, số 10 - 1980; tác phẩm "Việc áp dụng Hiệp ước Châu âu về quyền con người của Tòa án Pháp" của Steiner Eva, tạp chí luật Kings Collages, số 6-1996; tác phẩm "Các đảm bảo quyền cá nhân theo Hiến pháp Liên bang Mỹ" của Scialia Antomin, nhà xuất bản Martinus Nijhoff publishers, Dordrecht 1994 Các tác phẩm nêu trên đề cập đến các vấn đề lý luận về quyền con người nói chung, quyền con người ở từng lĩnh vực nói riêng, về tổ chức và hoạt động thực tiễn đảm bảo quyền con người ở các quốc gia trong Cộng đồng Châu Âu, cũng như các quốc gia, tổ chức khác trên thế giới. Ở nước ta, việc nghiên cứu về quyền con người và đảm bảo quyền con người là vấn đề đã được Đảng, Nhà nước ta cùng các nhà khoa học xã hội hết sức quan tâm trong thời kỳ đổi mới. Có thể kể đến những công trình như sau: "Cải cách tư pháp ở Việt Nam trong xây dựng Nhà nước pháp quyền", Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, do TSKH. Lê Cảm, TS. Nguyễn Ngọc Chí chủ biên; tác phẩm "Quyền con người trong thế giới hiện đại", của GS.TS Hoàng Văn Hảo và Phạm Ích Khiêm; tác phẩm "Một số suy nghĩ về xây dựng nền dân chủ ở Việt Nam hiện nay", của Đỗ Trung Hiếu; tác phẩm "Quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam", của GS.TS Trần Ngọc Đường; Luận văn Thạc sĩ: "Đảm bảo pháp lý về quyền con người ở Việt Nam hiện nay", của Trần Thị Phương Hảo, 2008; Luận án tiến sĩ: "Pháp luật bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực xã hội ở 9
10. Việt Nam", của Lê Hoài Trung, 2011; Luận án tiến sĩ: " Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong Tố tụng hình sự Việt Nam", của Lại Văn Trình, 2011. Như vậy, trên thế giới cũng như trong nước đã có nhiều công trình nghiên cứu về quyền con người và đảm bảo quyền con người nói chung hoặc đảm bảo quyền con người trong các lĩnh vực hoạt động cụ thể. Các công trình nghiên cứu này đã đề cập đến những vấn đề lý luận chung về quyền con người, từng lĩnh vực hoạt động cụ thể của quyền con người, về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, về việc xây dựng pháp luật để đảm bảo quyền con người Vì thế, các công trình này là nguồn tham khảo quan trọng đối với tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. 3. Mục đích và nhiệm vụ chủ yếu của luận văn 3.1. Mục đích Nghiên cứu đề tài này, tác giả hướng tới mục đích làm rõ thêm cơ sở lý luận và thực tiễn đảm bảo quyền con người ở nước ta hiện nay. Thông qua đó, nêu lên những giải pháp nhằm đảm bảo quyền con người ở Việt Nam trên mọi lĩnh vực đạt được hiệu quả cao hơn nữa. 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ chủ yếu sau đây: - Nghiên cứu về khái niệm, bản chất của quyền con người, lịch sử hình thành và phát triển tư tưởng nhân quyền và nhà nước pháp quyền nói chung. - Nghiên cứu về lịch sử hình thành và phát triển tư tưởng nhân quyền ở Việt Nam. - Nghiên cứu các cơ chế pháp lý để đảm bảo quyền con người ở Việt Nam, thông qua đó đưa ra những kiến nghị nhằm tăng cường việc đảm bảo quyền con người ở Việt Nam. 10