Luận văn Quy trình xây dựng pháp lệnh ở Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

Nội dung tài liệu: Luận văn Quy trình xây dựng pháp lệnh ở Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ GIANG QUY TRÌNH XÂY DỰNG PHÁP LỆNH Ở VIỆT NAM - NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2007 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ GIANG QUY TRÌNH XÂY DỰNG PHÁP LỆNH Ở VIỆT NAM - NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT MÃ SỐ: 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Bùi Xuân Đức HÀ NỘI - 2007 2
3. MỤC LỤC TRA NG MỞ ĐẦU .. 01 Chương 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUY TRÌNH XÂY DỰNG PHÁP LỆNH .. 06 1.1. Khái niệm pháp lệnh và quy trình xây dựng pháp lệnh 06 1.1.1. Pháp lệnh trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam . 06 1.1.2. Khái niệm quy trình xây dựng pháp lệnh .. 11 1.2. Đặc điểm, nội dung của quy trình xây dựng pháp 16 lệnh .. 1.2.1. Đặc điểm của quy trình xây dựng pháp 16 lệnh . 1.2.1.1. Quy trình xây dựng pháp lệnh do pháp luật quy định 16 1.2.1.2. Pháp lệnh được xây dựng và ban hành theo quy trình đơn giản hơn quy trình xây dựng và ban hành luật 16 1.2.1.3. Quy trình xây dựng pháp lệnh có tính ổn định cao 17 1.2.2. Nội dung của quy trình xây dựng pháp lệnh . 18 1.2.2.1. Đưa kiến nghị pháp lệnh vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh . 20 1.2.2.2. Soạn thảo dự án pháp 22 lệnh .. 1.2.2.3. Giai đoạn thẩm tra dự án pháp lệnh ... 23 1.2.2.4. Giai đoạn lấy ý kiến nhân dân, đại biểu Quốc hội và đoàn đại biểu Quốc hội về dự án pháp lệnh . 24 4
4. 1.2.2.5. Giai đoạn xem xét, thông qua dự án pháp lệnh của Uỷ ban Thường vụ Quốc 25 hội 1.2.2.6. Giai đoạn công bố pháp 25 lệnh .. 1.3. Sự phát triển của quy trình xây dựng pháp lệnh qua các 27 giai đoạn lịch sử từ năm 1945 đến nay .... 1.3.1. Giai đoạn Hiến pháp năm 27 1946 . 1.3.2. Giai đoạn Hiến pháp năm 28 1959 . 2.3.3. Giai đoạn Hiến pháp năm 29 1980 . 1.3.3. Giai đoạn Hiến pháp năm 32 1992 . Chương 2. THỰC TRẠNG QUY TRÌNH XÂY DỰNG PHÁP LỆNH HIỆN HÀNH .. 34 2.1. Quy định pháp luật về quy trình xây dựng pháp lệnh ... 34 2.1.1. Đưa kiến nghị pháp lệnh vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh . 34 2.1.2. Soạn thảo dự án pháp 35 lệnh . 2.1.3. Thẩm định dự án pháp 37 lệnh ... 2.1.4. Thẩm tra dự án pháp 38 lệnh .. 2.1.5. Lấy ý kiến nhân dân, đại biểu Quốc hội, đoàn đại biểu Quốc hội về dự án pháp lệnh 39 5
5. 2.1.6. Việc xin ý kiến Bộ Chính trị . 40 2.1.7. Thảo luận và thông qua dự án pháp 40 lệnh .. 2.1.8. Công bố pháp lệnh 42 2.2. Đánh giá thực trạng quy trình xây dựng pháp lệnh hiện hành 42 2.2.1. Về chủ thể có thẩm quyền trình dự án pháp lệnh, kiến nghị về pháp lệnh . 43 2.2.2. Về khâu đưa kiến nghị pháp lệnh vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh . 43 2.2.3. Về việc soạn thảo dự án pháp 45 lệnh 2.2.4. Về việc thẩm định dự án pháp 49 lệnh........................................... 2.2.5. Về việc thẩm tra dự án pháp 50 lệnh.............................................. 2.2.6. Lấy ý kiến nhân dân, đại biểu Quốc hội và đoàn đại biểu Quốc hội về dự án pháp 52 lệnh............................................................... 2.2.7. Về khâu trình Uỷ ban thường vụ Quốc hội xem xét, thông qua dự án pháp lệnh............................................................................ 55 Chương 3. PHƢƠNG HƢỚNG ĐỔI MỚI, HOÀN THIỆN QUY TRÌNH XÂY DỰNG PHÁP LỆNH . 59 3.1. Nhu cầu của việc đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp lệnh .. .. 59 3.1.1. Xuất phát từ yêu cầu xây dựng một hệ thống pháp luật đủ về số lượng, cao về chất lượng, phục vụ kịp thời sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất 59 6
6. nước .. 3.1.2. Bắt nguồn từ đòi hỏi phải khắc phục những hạn chế của quy trình xây dựng pháp lệnh hiện hành làm ảnh hưởng đến chất lượng, số lượng pháp lệnh .. 62 3.2. Phƣơng hƣớng và giải pháp đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp lệnh . .. 63 3.2.1. Phương hướng đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp lệnh .. 63 3.2.1.1. Đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp lệnh theo hướng đơn giản hoá, đồng bộ nhưng có trọng tâm, trọng điểm .. 63 3.2.1.2. Đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp lệnh trên cơ sở quán triệt đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước trong công tác xây dựng pháp 65 luật 3.2.1.3. Đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp lệnh trên cơ sở kế thừa và phát huy những ưu điểm của quy trình hiện 66 hành . 3.2.2. Giải pháp đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp 66 lệnh... 3.2.2.1. Cải tiến việc lập chương trình xây dựng pháp 66 lệnh ... 3.2.2.2. Phân công hợp lý cơ quan soạn thảo dự án pháp 69 lệnh 3.2.2.3. Tăng cường công tác thẩm tra dự án pháp lệnh . 74 3.2.2.4. Coi trọng và đổi mới quy trình lấy ý kiến về dự án pháp lệnh . 76 3.2.2.5. Cải tiến hơn nữa việc việc xem xét, thông qua pháp 78 lệnh .. 7
7. 3.2.2.6. Vấn đề trình xin ý kiến Bộ Chính trị dự án pháp 81 lệnh KẾT LUẬN . ... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ... ..................................... 86 PHỤ LỤC ... 91 8
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Uỷ ban thường vụ Quốc hội ngoài làm nhiệm vụ của cơ quan thường trực của Quốc hội, đảm bảo hoạt động bình thường của Quốc hội trong điều kiện Quốc hội nước ta hoạt động không chuyên trách, còn có nhiệm vụ, quyền hạn theo uỷ quyền như ban hành pháp lệnh và kể từ khi thực hiện chức năng uỷ quyền lập pháp của Quốc hội cho tới nayUỷ ban thường vụ Quốc hội đã ban hành được 202 pháp lệnh. Đặc biệt trong những năm gần đây, Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã ban hành nhiều pháp lệnh góp phần quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đầy đủ, đáp ứng được nhu cầu điều chỉnh pháp luật của các quan hệ xã hội mới phát sinh trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Và để có kết quả trên, cần phải nói đến vai trò hết sức quan trọng của quy trình xây dựng pháp lệnh - sợi chỉ đỏ xuyên suốt hoạt động xây dựng và ban hành pháp lệnh, đảm bảo cho sản phẩm làm ra là các văn bản pháp lệnh có chất lượng cao nhất. Tuy nhiên, mặc dù Quốc hội đã ban hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996, được sửa đổi, bổ sung năm 2002 song cho tới nay vẫn còn nhiều dự án pháp lệnh bị “treo” trong nhiều chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội (như dự án Pháp lệnh thủ tục bắt giữ tàu biển, dự án Pháp lệnh về án phí, lệ phí tại Toà án nhân dân thuộc chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2005 của Quốc hội cho tới nay vẫn đang trong giai đoạn soạn thảo) hoặc nếu được ban hành thì cũng không đảm bảo chất lượng dẫn đến hiệu quả áp dụng trên thực tế hay tính 9
9. khả thi của văn bản pháp lệnh bị hạn chế. Có thực tế này là do nhiều nguyên nhân khác nhau như trong quá trình xây dựng dự án chưa huy động được các chuyên gia có nhiều kinh nghiệm tham gia soạn thảo, góp ý kiến và thẩm định văn bản, hay việc tuân thủ quy định của pháp luật về quy trình xây dựng pháp lệnh đôi lúc, đôi khi còn chưa nghiêm hay nói một cách khác, nguyên nhân chính là do công tác xây dựng pháp lệnh vẫn còn nhiều hạn chế, quy trình xây dựng pháp lệnh tuy đã được hình thành nhưng còn nhiều bất cập. Do đó, việc chỉ đạo chặt chẽ, đổi mới quy trình chuẩn bị và thông qua các dự án pháp lệnh; nâng cao chất lượng công tác thẩm tra của Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội để thông qua các dự án pháp lệnh được nhanh chóng và có chất lượng cao là vấn đề luôn được đặc biệt quan tâm trong giai đoạn hiện nay. Hơn nữa, quy trình xây dựng pháp lệnh được quy định trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật là kết quả của quá trình nghiên cứu, đúc rút kinh nghiệm thực tế trong một thời gian dài, qua những giai đoạn khác nhau của lịch sử, đã là một trong những yếu tố quyết định đến việc nâng cao chất lượng của các pháp lệnh đã được ban hành. Tuy nhiên, quy trình xây dựng pháp lệnh là hoạt động không có mục đích tự thân mà là hoạt động đáp ứng nhu cầu điều chỉnh pháp luật của xã hội. Một khi tồn tại xã hội có những thay đổi nhất định thì không chỉ các pháp lệnh là sản phẩm của hoạt động xây dựng và ban hành pháp lệnh phải thay đổi mà bản thân quy trình xây dựng pháp lệnh cũng phải có những thay đổi tương ứng. Vì thế, nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của quy trình xây dựng pháp lệnh, đề xuất các giải pháp đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp lệnh để góp phần nâng cao chất lượng các pháp lệnh, khắc phục những tồn tại của quy trình xây dựng pháp lệnh hiện hành, đáp ứng yêu cầu của việc xây dựng hệ thống pháp luật pháp quyền xã hội chủ nghĩa là công việc 10
10. cần thiết hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài luận văn Cho đến nay, đã có một số công trình khoa học, bài viết có liên quan đến quy trình xây dựng pháp lệnh như đề tài khoa học cấp bộ của Văn phòng Quốc hội: “Đổi mới và hoàn thiện quy trình lập pháp của Quốc hội và ban hành pháp lệnh của Uỷ ban thường vụ Quốc hội” (mã số 94-98-169 năm 2001); hay bài viết “Nâng cao chất lượng của các dự án luật, pháp lệnh qua hoạt động thẩm tra” của PGS.TS. Trần Ngọc Đường - Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 5 (100) năm 1996; “Kỷ yếu hội thảo về đổi mới quy trình xây dựng luật, pháp lệnh”, Ban công tác lập pháp, năm 2004 Nhìn chung các công trình trên đã đề cập hoặc từng khía cạnh của quy trình xây dựng pháp lệnh hoặc toàn bộ quy trình xây dựng pháp lệnh, như bài viết “Việc xem xét thông qua pháp lệnh của Uỷ ban thường vụ Quốc hội” trong cuốn Kỷ yếu hội thảo về đổi mới quy trình xây dựng luật, pháp lệnh của Thạc sĩ Bùi Ngọc Chương đã tập trung đi sâu nghiên cứu về lý luận và thực tiễn của việc xem xét, thông qua dự án pháp lệnh của Uỷ ban thường vụ Quốc hội - một trong những giai đoạn của quy trình xây dựng pháp lệnh; đề tài khoa học “Đổi mới và hoàn thiện quy trình lập pháp của Quốc hội và ban hành pháp lệnh của Uỷ ban thường vụ Quốc hội” tuy có đề cập đến toàn bộ các giai đoạn của quy trình xây dựng pháp lệnh, xem xét, đề cập dưới góc độ kỹ thuật của quy trình nhưng lại không đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận của việc đổi mới. Vậy nên, kế thừa các kết quả nghiên cứu đó, luận văn là công trình nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện dưới góc độ lý luận nhà nước và pháp luật về quy trình xây dựng pháp lệnh ở Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích: 11