Luận văn Quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của chính phủ trong giai đoạn hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của chính phủ trong giai đoạn hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ MINH THU QUY TRÌNH XÂY DỰNG, BAN HÀNH VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH PHỦ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY CHUYÊN NGÀNH: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật MÃ SỐ : 60.38.01 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - NĂM 2007
2. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa 1 Lời cam đoan 2 Mục lục 3 MỞ ĐẦU 7 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUY TRÌNH XÂY DỰNG, BAN HÀNH VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH PHỦ 13 1. Địa vị pháp lý và nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ 13 1.1. Địa vị pháp lý của Chính phủ 13 1.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ 17 1.3. Thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 18 2. Văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 22 2.1. Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật 22 2.2. Văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 23 3. Nội dung cơ bản của quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 25 3.1. Khái niệm quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 25 3.2. Nội dung quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 26 Chương 2. THỰC TRẠNG VIỆC THỰC HIỆN QUY TRÌNH XÂY DỰNG, BAN HÀNH VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH PHỦ 31 3
3. 1. Quy định của pháp luật hiện hành về quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 31 2. Thực trạng việc thực hiện quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 38 2.1. Tình hình thực hiện quy trình 38 2.1.1. Lập Chương trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 38 2.1.2. Thành lập Ban soạn thảo 45 2.1.3. Tổ chức soạn thảo văn bản 46 2.1.4. Thẩm định dự thảo nghị quyết, nghị định 52 2.1.5. Thẩm tra dự thảo nghị quyết, nghị định 54 2.1.6. Thông qua dự thảo nghị quyết, nghị định 58 2.1.7. Chỉnh lý lần cuối dự thảo để trình Thủ tướng Chính phủ ký văn bản 59 2.1.8. Ban hành văn bản 60 2.1.9. Công bố văn bản 60 2.2. Nhận xét về tình hình thực hiện quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 61 2.2.1. Ưu điểm 61 2.2.2. Nhược điểm 62 2.2.3. Nguyên nhân của những nhược điểm trong việc thực hiện quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 64 Chương 3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỔI MỚI, HOÀN THIỆN QUY TRÌNH XÂY DỰNG, BAN HÀNH VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH PHỦ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY 65 1. Các giải pháp chung 65 4
4. 1.1. Nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của công tác xây dựng pháp luật 65 1.2. Nâng cao hơn nữa sự chỉ đạo, điều hành của Chính phủ đối với công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 67 1.3. Tiếp tục đổi mới toàn diện tất cả các khâu của quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 68 1.4. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật 69 1.5. Xác định lại hình thức văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 70 1.6. Hạn chế tình trạng ban hành "luật khung", xác định nguyên tắc uỷ quyền lập pháp rõ ràng và chặt chẽ 72 1.7. Nghiên cứu áp dụng kỹ thuật "một văn bản sửa nhiều văn bản" trong xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 72 2. Các giải pháp cụ thể 74 2.1. Đổi mới việc lập chương trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 74 2.2. Cần có các tài liệu kèm theo chương trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ và được lưu giữ làm hồ sơ, căn cứ trong quá trình xây dựng, ban hành văn bản 78 2.3. Nâng cao chất lượng công tác soạn thảo 78 2.4. Có cơ chế phản biện khoa học đối với một số đề xuất và dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 79 2.5. Cải tiến phương thức huy động sự tham gia của nhân dân, các tổ chức, các chuyên gia, các nhà khoa học đối với việc xây dựng văn bản 80 5
5. 2.6. Hoàn thiện các quy định pháp luật về công tác thẩm định, thẩm tra 82 2.7. Quy định các hình thức thông qua văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ 83 2.8. Quy trình xây dựng, ban hành nghị định theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 56 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 84 2.9. Bổ sung quy định về xây dựng, ban hành nghị quyết liên tịch của Chính phủ 85 2.10. Xây dựng và thực hiện chiến lược đào tạo đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác xây dựng pháp luật có kiến thức chuyên môn và kỹ năng soạn thảo pháp luật 86 2.11. Đảm bảo đủ và kịp thời kinh phí cho việc nghiên cứu, soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật 87 KẾT LUẬN 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO 91 6
6. MỞ ĐẦU Tính cấp thiết của đề tài Pháp luật là một trong những công cụ quan trọng nhất để quản lý nhà nước và xã hội, do đó nâng cao chất lượng của các văn bản quy phạm pháp luật góp phần quyết định đến hiệu quả của công tác quản lý nhà nước bằng pháp luật và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Để nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật thì quy trình xây dựng văn bản cần phải hoàn thiện vì quy trình này có ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng của văn bản. Tại Nghị quyết Trung ương 8 (khoá VII) tháng 01 năm 1995, Đảng ta đã sớm có chủ trương đổi mới và tăng cường, nâng cao chất lượng công tác xây dựng pháp luật, trong đó có đề cập đến việc đổi mới quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật: "Đổi mới quy trình lập pháp, lập quy. Cải tiến sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan của Quốc hội và Chính phủ để bảo đảm kịp thời và nâng cao chất lượng xây dựng pháp luật. Tăng cường hơn nữa công tác lập quy của Chính phủ nhằm cụ thể hoá và triển khai luật được nhanh chóng, có hiệu quả" [1, tr.31]. Trong số các văn bản quy phạm pháp luật được ban hành để điều chỉnh các quan hệ xã hội hiện nay thì các văn bản quy phạm pháp luật do Chính phủ ban hành chiếm một số lượng lớn và có tác động nhiều tới hoạt động của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và công dân. Kể từ khi thực hiện Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996 đến nay, mặc dù đạt được những thành tựu nhất định như từng bước nâng cao chất lượng, số lượng và tiến độ xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, nhưng về cơ bản, công tác xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ trong những năm vừa qua còn không ít hạn chế, bất cập như chưa ban hành kịp thời 7
7. và đầy đủ các văn bản hướng dẫn thi hành luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội; một số văn bản còn mâu thuẫn, chồng chéo, thậm chí trái pháp luật, thiếu tính khả thi; cơ quan được giao soạn thảo văn bản lúng túng khi x ác định nội dung văn bản... Điều này đã trực tiếp tác động tiêu cực đến vị trí, vai trò chỉ đạo, điều hành của Chính phủ và hiệu lực quản lý nhà nước cũng như ảnh hưởng đến tiến trình đẩy mạnh công cuộc đổi mới và hội nhập của đất nước. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng nói trên, trong đó có nguyên nhân quan trọng là hiện nay những quy định của pháp luật về quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật nói chung và văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ nói riêng chưa hoàn thiện, chưa thực sự khoa học. Chính vì vậy, trong nhiều văn bản của Đảng và Nhà nước, nhiệm vụ hoàn thiện và chuẩn hoá quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật tiếp tục được đặt ra và được coi là nội dung quan trọng được ưu tiên thực hiện trong các chiến lược, chương trình cải cách tư pháp, cải cách hành chính nhà nước hiện nay. Trong bối cảnh đó, nhằm góp phần nghiên cứu, đánh giá đúng thực trạng, tìm rõ nguyên nhân và đưa ra các kiến nghị để từng bước hoàn thiện quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, qua đó nâng cao chất lượng hệ thống pháp luật, tạo cơ sở cho việc nâng cao năng lực, hiệu quả công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành của Chính phủ và hệ thống hành chính nhà nước trên các mặt đời sống kinh tế, xã hội, tôi mạnh dạn chọn đề tài "Quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ trong giai đoạn hiện nay" làm Luận văn tốt nghiệp cao học Luật. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Mục đích: Việc nghiên cứu đề tài "Quy trình xây dựng, ban hành văn 8
8. bản quy phạm pháp luật của Chính phủ trong giai đoạn hiện nay" có mục đích góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, qua đó đề xuất các kiến nghị để cải cách cơ bản quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ nhằm đẩy nhanh tốc độ ban hành, nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ. Để đạt được mục đích trên, Đề tài có nhiệm vụ: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về vị trí, vai trò của Chính phủ trong công tác lập pháp của Nhà nước; nghiên cứu, phân tích, đánh giá đầy đủ, khách quan, toàn diện các quy định hiện hành và thực tiễn thực hiện quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ trong những năm qua, chỉ ra những mặt tích cực, những nhược điểm trong quy trình và việc thực hiện quy trình nói trên; nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế để từ đó kiến nghị các giải pháp đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ trong giai đoạn hiện nay. Tình hình nghiên cứu Qua tìm hiểu của tác giả trong những năm gần đây, đã có một số công trình nghiên cứu giá trị và những bài viết của các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu, các chuyên gia pháp luật... đề cập đến các nội dung về quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật nói chung và của Chính phủ nói riêng đã công bố như: "Đổi mới và hoàn thiện quy trình lập pháp của Quốc hội" (NXB Chính trị quốc gia – 2004; Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ số 04/HĐ-NCKH năm 2006 của Văn phòng Chính phủ "Nâng cao chất lượng các dự án luật, pháp lệnh do Chính phủ chuẩn bị, trình Quốc hội, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội"; "Sự cần thiết khách quan của quyền lập quy của Chính phủ" của PGS.TS Nguyễn Đăng Dung và Nguyễn Thị Phượng, Tạp chí 9
9. Nguyên cứu lập pháp số tháng 9/2003; "Công tác ban hành văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật, pháp lệnh: thực trạng và giải pháp", Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số tháng 3/2006 của TS. Phạm Tuấn Khải và những công trình nghiên cứu, bài viết của các tác giả khác. Tuy nhiên, mỗi công trình khoa học, bài viết nghiên cứu chỉ đề cập đến quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ ở những khía cạnh, góc độ nhất định. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Đề tài tập trung vào việc xem xét những vấn đề lý luận và thực tiễn của quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ kể từ khi có Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996, Luật số 02/2002 ngày 16 tháng 12 năm 2002 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Nghị định số 161/2005/NĐ-CP ngày 27 tháng 12 năm 2005 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản khác có liên quan. Đề tài này không đi sâu nghiên cứu và giải quyết các vấn đề như khái niệm văn bản quy phạm pháp luật, phân loại văn bản quy phạm pháp luật, thời điểm có hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật, thời điểm áp dụng văn bản quy phạm pháp luật, áp dụng pháp luật chuyên ngành và các vấn đề khác. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận truyền thống của chủ nghĩa Mác - Lênin; các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà nước và pháp luật liên quan đến vai trò của nhà nước, pháp luật, về xây dựng 10
10. nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu bổ trợ sau: - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đây là phương pháp được áp dụng phổ biến trong các phần, các nội dung của luật văn như nêu và phân tích các quan điểm, quan niệm về một số vấn đề. Rút ra các yếu tố, các bộ phận có mối liên hệ mật thiết với nhau để xác lập một quan điểm, một vấn đề gồm các yếu tố cần và đủ cho một kết luận, một quan niệm mới đầy đủ hơn. - Phương pháp so sánh: Phương pháp này được sử dụng để nhằm tìm ra những điểm giống và khác nhau về một vấn đề nhưng phải so sánh trong các giai đoạn khác nhau hay trong những không gian, vị trí địa lý khác nhau để rút ra những điểm tích cực, tiến bộ. - Phương pháp lịch sử: Là phương pháp nghiên cứu một vấn đề trong quá trình phát sinh, tồn tại và phát triển gắn với các gian đoạn, các mốc thời gian. - Phương pháp thống kê: Là ghi chép, cập nhật các số liệu, thông tin, sự kiện. Phương pháp này được áp dụng cho những vấn đề cần được chứng minh, minh hoạ từ các số liệu, sự kiện có độ chính xác, tin cậy cao. Bố cục của Luận văn Luận văn được trình bày thành các phần theo bố cục sau: - Lời cam đoan - Mục lục 11