Luận văn Quản lý nhà nước và sự tham gia của cộng đồng trong lĩnh vực phòng chống buôn bán người ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Quản lý nhà nước và sự tham gia của cộng đồng trong lĩnh vực phòng chống buôn bán người ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG VĂN LAI QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VÀ SỰ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG LĨNH VỰC PHÒNG CHỐNG BUÔN BÁN NGƯỜI Ở VIỆT NAM luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2007
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG VĂN LAI QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VÀ SỰ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG LĨNH VỰC PHÒNG CHỐNG BUÔN BÁN NGƯỜI Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Hoàng Thị Kim Quế Hµ néi - 2007
3. Môc Lôc Trang Trang phô b×a Lêi cam ®oan Môc lôc më ®Çu 1 Ch•¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ bu«n b¸n 9 ng•êi, qu¶n lý nhµ n•íc vµ sù tham gia cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 1.1. Kh¸i niÖm, chu tr×nh, môc ®Ých, nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña 9 bu«n b¸n ng•êi 1.1.1. Kh¸i niÖm bu«n b¸n ng•êi 9 1.1.2. Chu tr×nh cña ho¹t ®éng bu«n b¸n ng•êi 14 1.1.3. Môc ®Ých cña bu«n b¸n ng•êi 16 1.1.4. Nguyªn nh©n cña bu«n b¸n ng•êi 18 1.1.5. HËu qu¶ cña bu«n b¸n ng•êi 20 1.2. Qu¶n lý nhµ n•íc vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 24 1.2.1. Kh¸i niÖm qu¶n lý nhµ n•íc vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 24 1.2.2. Môc tiªu, ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý nhµ n•íc vÒ phßng chèng bu«n 26 b¸n ng•êi 1.2.3. Néi dung qu¶n lý nhµ n•íc vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 27 1.2.4. C¸c h×nh thøc qu¶n lý nhµ n•íc vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 27 1.2.5. Ph•¬ng ph¸p qu¶n lý nhµ n•íc vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 28 1.2.6. HÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n•íc phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 29 1.3. Sù tham gia cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 31 1.3.1. C¬ së lý luËn vÒ sù tham gia cña céng ®ång trong phßng 31 chèng bu«n b¸n ng•êi
4. 1.3.2. Vai trß cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 33 1.3.3. Néi dung ho¹t ®éng cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n 35 b¸n ng•êi Ch•¬ng 2: thùc tr¹ng bu«n b¸n ng•êi, qu¶n lý nhµ n•íc 36 vµ sù tham gia cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 2.1. Thùc tr¹ng t×nh h×nh bu«n b¸n ng•êi trªn thÕ giíi, ë khu vùc 36 Ch©u ¸ vµ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 2.1.1. T×nh h×nh bu«n b¸n ng•êi trªn thÕ giíi vµ sù t¸c ®éng cña nã 36 tíi khu vùc Ch©u ¸, c¸c n•íc ASEAN vµ ViÖt Nam 2.1.2. T×nh h×nh bu«n b¸n ng•êi ë c¸c n•íc ASEAN vµ sù t¸c ®éng cña 41 nã ®èi víi ViÖt Nam 2.1.3. T×nh h×nh bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 44 2.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n•íc trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 55 2.2.1. ChÝnh s¸ch hiÖn hµnh vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 55 2.2.2. HÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 61 ë ViÖt Nam, ph¸p luËt quèc tÕ vÒ phßng chèng bu«n b¸n ng•êi vµ tiÕn tr×nh tham gia cña ViÖt Nam 2.2.3. Thùc tr¹ng hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n•íc phßng chèng bu«n 74 b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 2.2.4. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc vµ tµi chÝnh trong phßng chèng bu«n 76 b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 2.2.5. Hîp t¸c quèc tÕ tr•íc ®©y vµ hiÖn nay vÒ phßng chèng bu«n 78 b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 2.3. Thùc tr¹ng tham gia cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n 87 b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 2.3.1. Ho¹t ®éng cña Héi phô n÷ ViÖt Nam 88 2.3.2. Ho¹t ®éng cña §oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh 90 2.3.3. Ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam 93
5. 2.3.4. Ho¹t ®éng cña Héi N«ng d©n ViÖt Nam 94 2.3.5. Ho¹t ®éng cña Tæng liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam 96 2.3.6. Ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp 96 2.3.7. Ho¹t ®éng cña c¸c Trung t©m b¶o trî x· héi 97 2.3.8. Sù tham gia cña gia ®×nh trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi 98 Ch•¬ng 3: ph•¬ng h•íng vµ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n hoµn 99 thiÖn ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n•íc vµ sù tham gia cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 3.1. C¬ së cña viÖc hoµn thiÖn ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n•íc vµ sù 99 tham gia cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 3.1.1. C¬ së lý luËn 99 3.1.2. C¬ së thùc tiÔn 102 3.2. Ph•¬ng h•íng hoµn thiÖn vµ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®èi víi ho¹t 105 ®éng qu¶n lý nhµ n•íc trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 3.2.1. Ph•¬ng h•íng hoµn thiÖn ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n•íc trong 105 phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 3.2.2. C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®èi víi ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n•íc 106 trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 3.3. Ph•¬ng h•íng hoµn thiÖn vµ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®èi víi c¸c 119 ho¹t ®éng cña céng ®ång trong phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 3.3.1. Ph•¬ng h•íng hoµn thiÖn ho¹t ®éng cña céng ®ång trong 119 phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam 3.3.2. C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®èi víi ho¹t ®éng cña céng ®ång trong 119 phßng chèng bu«n b¸n ng•êi ë ViÖt Nam KÕt luËn 127 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 130
6. MỞ ĐẦU Hiện nay, pháp luật quốc tế và hầu hết các quốc gia trên thế giới đều sử dụng khái niệm "buôn bán người" để chỉ hành vi phạm tội buôn bán phụ nữ, trẻ em và nam giới. Pháp luật hiện hành của Việt Nam vẫn sử dụng khái niệm "mua bán phụ nữ" và "mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em". Trong các văn bản có liên quan của Nhà nước thường dùng khái niệm "buôn bán phụ nữ, trẻ em" tuy nhiên, hiện nay đã có nhiều văn bản đã dùng khái niệm "buôn bán người". Tuy dùng các khái niệm khác nhau, nhưng người viết và sử dụng đều hiểu đó là các hành vi "mua bán phụ nữ" và "mua bán trẻ em". Khái niệm "buôn bán người" được hiểu rộng hơn bao gồm các hành vi "mua bán phụ nữ", "mua bán trẻ em" và "mua bán nam giới". Thật là khó cho tác giả khi thực hiện luận văn này nếu sử dụng tất cả các khái niệm nói trên, do vậy tác giả xin phép được dùng khái niệm "buôn bán người" theo chuẩn mực quốc tế trong suốt quá trình trình bày luận văn này. Riêng phần trích dẫn, xin được giữ nguyên các khái niệm mà các tác giả đã sử dụng. Tác giả xin chân thành cảm ơn độc giả về sự cho phép này! 1. Tính cấp thiết của đề tài Tình hình buôn bán phụ nữ và trẻ em ở Việt Nam trong những năm gần đây diễn biến phức tạp. Hơn 10 năm qua, đã có hàng chục ngàn phụ nữ và trẻ em bị lừa gạt bán ra nước ngoài. Từ năm 1998 tới nay, có tới 1.434 vụ đã bị khởi tố và 2.488 đối tượng đã bị bắt giữ về tội mua bán phụ nữ và trẻ em, trong đó có 1.112 vụ và 1.991 đối tượng bị truy tố về tội mua bán phụ nữ và 322 vụ và 497 đối tượng bị truy tố về tội mua bán trẻ em và hàng ngàn phụ nữ và trẻ em đã được giải cứu khỏi tình trạng bị bóc lột như nô lệ [26]. 1
7. Khảo sát gần đây cho thấy, hiện nay ở Campuchia có khoảng 18.000 người làm việc trong lĩnh vực tình dục, trong đó có 66% là người Khơ-me, 33% là người Việt Nam và 1% là người nước khác... gần 5.000 phụ nữ và trẻ em Việt Nam đang bị khai thác và bóc lột tình dục tại Campuchia. Một số phụ nữ và trẻ em Việt Nam được đưa qua biên giới Việt Nam vào Campuchia rồi vượt biên vào Thái Lan, sau đó được tiếp tục bán cho các nhà chứa ở Malaysia [11]. Trước tình hình nói trên, Chính phủ đã phê chuẩn "Chương trình hành động phòng chống tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em từ năm 2004 đến năm 2010" và thành lập Ban chỉ đạo của Chính phủ để triển khai Chương trình trên phạm vi toàn quốc. Chương trình hành động phòng chống tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em đã được các cấp, các ngành tổ chức thực hiện tích cực, đã làm được nhiều việc theo chương trình đề ra, bước đầu đạt được một số kết quả tốt, góp phần hạn chế tình hình phức tạp của hoạt động tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em, tạo chỗ dựa cho quần chúng chủ động phòng ngừa và tích cực tham gia đấu tranh chống tội phạm Các hạn chế là: 1) Công tác phòng chống tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em mang tính xã hội sâu sắc, song sự quan tâm chỉ đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương cơ sở và vai trò hoạt động của các ngành chức năng làm chưa hết trách nhiệm, chưa tạo ra được phong trào rộng khắp và chưa thu hút được các tầng lớp nhân dân tham gia, nâng cao cảnh giác, tích cực chủ động phòng ngừa, tham gia đấu tranh chống tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em nên hiệu quả còn chưa cao. 2) Tình hình hoạt động của tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em vẫn còn diễn biến phức tạp, có xu hướng tăng và quốc tế hóa, trong nước còn tiềm ẩn nhiều đường dây, băng ổ nhóm hoạt động ngầm mà ta chưa có điều kiện khám phá, bóc gỡ. Trong khi đó, lực lượng chuyên trách để đấu tranh chống loại tội phạm này vừa thiếu, vừa yếu. Đến nay, Bộ Công an mới thành lập một phòng đấu tranh gồm 20 cán bộ, chiến sĩ thuộc Cục Cảnh sát điều tra tội phạm hình sự, còn lực lượng 2
8. Biên phòng và tất cả Công an các địa phương đều không có lực lượng chuyên trách, chỉ hoạt động kiêm nhiệm. 3) Công tác truyền thông để mọi người dân, mọi gia đình, tổ chức đoàn thể chủ động phòng ngừa và tích cực tham gia đấu tranh chưa đủ mạnh, chưa chú ý nhân rộng, phổ biến các kinh nghiệm, mô hình tốt trong phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em. 4) Công tác tiếp nhận nạn nhân, hỗ trợ giáo dục, tạo việc làm, tái hòa nhập cộng đồng cho phụ nữ, trẻ em bị buôn bán trở về còn bị động, lúng túng, thiếu kinh nghiệm, thiếu quy trình, thiếu các chính sách đảm bảo như: xem xét đề xuất thành lập các trung tâm tiếp nhận nạn nhân, tư vấn về tâm lý, tinh thần, sức khỏe, chữa bệnh, hỗ trợ ăn ở, đi lại, đào tạo, tái hòa nhập cho nạn nhân... 5) Công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật còn chậm. Nhiều văn bản pháp luật về phòng chống buôn bán phụ nữ, trẻ em còn phân tán, chưa tập trung vào một đầu mối nên quá trình vận dụng thực hiện gặp nhiều khó khăn và thiếu thống nhất. Đặc biệt, đến nay ta chưa có một đạo luật riêng trong khi đó các nước Tiểu vùng sông Mê Kông như Thái Lan, Myanmar, Lào, Campuchia đã có luật về phòng chống buôn bán người và đã thành lập Cục phòng chống buôn bán người và Bảo vệ vị thành niên để có điều kiện chỉ đạo chuyên sâu. 6) Công tác hợp tác quốc tế về phòng chống buôn bán phụ nữ, trẻ em còn nhiều hạn chế. Đặc biệt là thiếu các hiệp định tương trợ tư pháp phòng chống buôn bán người nên rất khó khăn trong phối hợp, trao đổi thông tin, hỗ trợ điều tra xác minh, truy bắt, dẫn độ tội phạm cũng như tiếp nhận nạn nhân bị buôn bán trở về. 7) Các ngành Trung ương tham mưu, tư vấn cho Chính phủ trong chỉ đạo thực hiện Chương trình 130/CP phối hợp chưa chặt chẽ và chưa làm hết trách nhiệm, phân công, phân cấp có lúc, có nơi bị chia cắt và trùng giẫm. Đặc biệt tiến độ xây dựng để trình Chính phủ phê duyệt 4 đề án để cụ thể hóa Chương trình 130/CP còn chậm (đến ngày 30/11/2005, Thủ tướng Chính phủ mới phê duyệt) đã gây ảnh hưởng đến việc triển khai ở địa phương [3]. Xuất phát từ tình hình trên, tôi mạnh dạn chọn đề tài "Quản lý nhà nước và sự tham gia của cộng đồng trong lĩnh vực phòng chống buôn bán 3
9. người ở Việt Nam" với mục đích làm sáng tỏ những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn, trên cơ sở đó đưa ra các kiến nghị về phương hướng cũng như các giải pháp hữu ích nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và hoạt động của cộng đồng trong phòng chống buôn bán người ở Việt Nam. 2. Tình hình nghiên cứu Buôn bán người, trên nhiều phương diện khác nhau ở cấp độ quốc tế và quốc gia đã có nhiều công trình nghiên cứu của tập thể các tác giả và cá nhân có giá trị đã đóng góp đáng kể cho kho tàng lý luận về phòng chống buôn bán người. Đề tài "Quản lý nhà nước và sự tham gia của cộng đồng trong lĩnh vực phòng chống buôn bán người ở Việt Nam", chỉ đề cập tới vấn đề quản lý nhà nước và sự tham gia của cộng đồng ở cấp độ quốc gia hay cụ thể hơn là ở Việt Nam, nên chúng tôi xin phép không trình bày các kết quả nghiên cứu ở cấp độ quốc tế và ở các quốc gia khác, mà chỉ tóm lược tình hình nghiên cứu đã được thực hiện ở Việt Nam. Từ những năm 90 của thập kỷ, tình hình buôn bán người ở Việt Nam có xu hướng gia tăng. Trong bối cảnh đó, cả về lý luận và thực tiễn đã đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ cần phải được giải quyết. Về lý luận đã có một số công trình nghiên cứu mang tính khoa học do các cơ quan, tổ chức trong nước, Tổ chức quốc tế hoặc các cá nhân thực hiện. Các công trình nghiên cứu đó có thể được tóm lược và phân loại thành các nhóm dưới đây: Các báo cáo kết quả khảo sát đánh giá tình hình buôn bán người của các cơ quan, tổ chức trong nước và các Tổ chức quốc tế. Về thể loại này, có rất nhiều báo cáo được thực hiện, đề cập tới các lĩnh vực khác nhau, không thể liệt kê hết được tên và nội dung cụ thể của các báo cáo, tác giả xin được nêu tên các cơ quan, tổ chức đã thực hiện. Các cơ quan đó là: Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Tư lệnh Bộ đội biên phòng, Bộ lao động - Thương binh và Xã hội, Ủy ban Dân số, Gia đình và Trẻ em, Trung ương Hội phụ nữ Việt Nam, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm 4
10. sát nhân dân tối cao. Các tổ chức quốc tế bao gồm: Quỹ nhi đồng của Liên hợp quốc (UNICEF), Tổ chức lao động quốc tế (ILO), Tổ chức di cư quốc tế (IOM), Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC) và một số Tổ chức phi chính phủ như: Quỹ nhi đồng Anh (Save Children UK), Tổ chức cứu trợ trẻ em của Thụy Điển (Radda Barnen) v.v... Các báo cáo nghiên cứu, đánh giá về hoạt động chuyên môn của các cơ quan tư pháp và hành pháp về phòng chống buôn bán người ở Việt Nam. Các cơ quan chuyên môn đã tiến hành nghiên cứu, đánh giá bao gồm: Bộ Công an, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Các báo cáo đánh giá về hệ thống pháp luật của Việt Nam về phòng chống buôn bán người. Hoạt động này lần đầu tiên được tiến hành tại Việt Nam do Bộ Tư pháp chủ trì với sự phối hợp và hỗ trợ chuyên môn của Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNODC). Đã có 03 bản báo cáo nghiên cứu đánh giá hệ thống pháp luật của Việt Nam về phòng chống buôn bán người trên tinh thần Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (TOC), Nghị định thư về Phòng ngừa, Trấn áp và Trừng trị tội phạm buôn bán người đặc biệt là phụ nữ và trẻ em và Nghị định thư về Chống đưa người di cư trái phép bằng Đường bộ, Đường biển và Đường hàng không bổ sung cho Công ước TOC được hoàn thành. Một số đề tài, công trình nghiên cứu của nhóm các tác giả, cá nhân là người Việt Nam hoặc người nước ngoài. Các công trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam bao gồm: Nguyễn Xuân Yêm: Tội phạm quốc tế những bàn tay bạch tuộc (Sách chuyên khảo), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994; Hoàng Văn Uẩn: Hoạt động xuất cảnh, nhập cảnh trái phép qua biên giới Việt - Lào và công tác đấu tranh của Bộ đội biên phòng, Hà Nội, 1998, Đề tài nghiên cứu khoa học; Nguyễn Quang 5