Luận văn Phổ biến, giáo dục pháp luật của xã, phường trên địa bàn Thành phố Thanh Hóa

Nội dung tài liệu: Luận văn Phổ biến, giáo dục pháp luật của xã, phường trên địa bàn Thành phố Thanh Hóa

1. ĐạI HọC QUốC GIA Hà NộI Công trình đƣợc hoàn thành tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội KHOA LUậT đỗ hồng kỳ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Hoàng Thị Kim Quế phổ biến, giáo dục pháp luật của xã, Ph¶n biÖn 1: phường trên địa bàn thành phố thanh hóa Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Ph¶n biÖn 2: Mã số : 60 38 01 LuËn v¨n ®•îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång chÊm luËn v¨n, häp t¹i Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Vµo håi ..... giê ....., ngµy ..... th¸ng ..... n¨m 2012. TóM TắT LUậN VĂN THạC Sĩ LUậT HọC Cã thÓ t×m hiÓu luËn v¨n t¹i Trung t©m t• liÖu - Th• viÖn §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Hµ NéI - 2012 Trung t©m t• liÖu - Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi 1 2
2. MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN Trang TRANG PHỤ BÌA Lời cam đoan MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC 7 PHÁP LUẬT 1.1. Bản chất của giáo dục pháp luật 7 1.1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CHUNG VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC 7 PHÁP LUẬT 1.1.2. Bản chất giáo dục pháp luật 8 1.2. Mục đích và nhiệm vụ của giáo dục pháp luật 13 1.3. Chủ thể, khách thể, đối tượng của phổ biến, giáo dục pháp 18 luật 1.3.1. Chủ thể của phổ biến, giáo dục pháp luật 18 1.3.2. Khách thể, đối tượng của phổ biến, giáo dục pháp luật 21 1.4. Hình thức, phương tiện, phương pháp và hiệu quả hoạt động 23 phổ biến, giáo dục pháp luật 1.4.1. Hình thức của phổ biến, giáo dục pháp luật 23 1.4.2. Phương tiện, phương pháp của phổ biến, giáo dục pháp luật 26 1.4.3. Hiệu quả của phổ biến, giáo dục pháp luật 28 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHỔ BIẾN, GIÁO 31 DỤC PHÁP LUẬT Ở NƢỚC TA HIỆN NAY (QUA VÍ DỤ THÀNH PHỐ THANH HÓA) 2.1. Khái quát đặc điểm địa lý, kinh tế, văn hóa - xã hội của tỉnh 31 Thanh Hóa 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động phổ biến, giáo dục pháp 32 luật trên địa bàn Thanh Hóa 2.2.1. Yếu tố địa - kinh tế 32 2.2.2. Yếu tố địa - văn hóa 33 2.2.3. Yếu tố tổ chức - pháp luật 35 2.3. Thực trạng hiểu biết và ý thức tuân thủ pháp luật của các 37 nhóm dân cư trên địa bàn thành phố Thanh Hóa 2.3.1. Nhóm dân cư khu vực trung tâm thành phố Thanh Hóa 37 2.3.2. Thực trạng phổ biến, giáo dục pháp luật trong học sinh, sinh 38 viên và thanh, thiếu niên 2.3.3. Nhóm cán bộ, công chức nhà nước 43 2.3.4. Nhóm dân cư nông thôn 47 2.4. Hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật qua những hình thức 49 cụ thể 2.4.1. Phổ biến, giáo dục pháp luật qua báo, đài phát thanh và truyền hình 49 2.4.2. Phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường trung học phổ 50 thông, đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề 2.4.3. Phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua công tác hòa giải 51 2.4.4. Tủ sách pháp luật ở xã, phường 52 2.4.5. Tổ chức các hình thức tìm hiểu pháp luật 53 2.4.6. Phổ biến, giáo dục pháp luật bằng việc biên soạn, in, phát 53 4
3. hành tài liệu phổ biến, giáo dục pháp luật 2.4.7. Phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua trợ giúp pháp lý 54 2.4.8. Phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử của 55 Tòa án Chƣơng 3: Quan điểm Và Một Số Giải Pháp NÂNG CAO Chất 57 Lƣợng Phổ Biến, Giáo Dục Pháp Luật 3.1. Những yêu cầu của việc nâng cao chất lượng phổ biến, giáo 57 dục pháp luật 3.2. Một số kiến nghị và giải pháp để nâng cao chất lượng phổ 59 biến, giáo dục pháp luật 3.2.1. Một số kiến nghị 59 3.2.2. Các giải pháp mang tính chiến lược 62 3.2.3. Các giải pháp cụ thể trong đó tập trung xây dựng được các 63 loại tài liệu hướng dẫn cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật 3.2.3.1. Xây dựng Chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật 63 3.2.3.3. Xây dựng kế hoạch phổ biến, giáo dục pháp luật 76 3.2.3.4. Xây dựng kỹ năng tuyên truyền miệng về pháp luật 84 3.2.3.5. Phổ biến giáo dục pháp luật thông qua hoạt động hòa giải ở cơ sở 91 3.2.3.6. Phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua hoạt động tư vấn pháp luật 101 3.2.3.7. Kỹ năng xây dựng tài liệu tuyên truyền phổ biến, giáo dục 113 pháp luật Kết Luận 128 5
4. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chính quyền các cấp nói chung trong đó chính quyền cơ sở là một bộ phận cấu thành quan trọng của hệ thống chính trị, là nơi trực tiếp giải quyết những công việc cụ thể liên quan tới nhân dân, gắn bó mật thiết với nhân dân. Vì vậy, năng lực, hiệu lực và hiệu quả hoạt động của chính quyền tác động trực tiếp đến việc phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân, đảm bảo sự ổn định và phát triển của đất nước. Thực tiễn cho thấy ở đâu chính quyền mạnh, ở đó mọi chủ trương, chính sách, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước được chấp hành nghiêm chỉnh, quyền làm chủ của nhân dân được phát huy; ở đâu chính quyền yếu kém thì ở đó các phong trào quần chúng cũng kém phát triển, đời sống kinh tế, văn hóa của nhân dân gặp nhiều khó khăn, trật tự an toàn xã hội mất ổn định. Chính vì vậy, việc tạo chuyển biến mạnh mẽ về ý thức tôn trọng và tự giác chấp hành pháp luật của cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân là việc làm cần thiết trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Đối với tỉnh Thanh Hóa nói chung và thành phố Thanh Hóa nói riêng, trong những năm qua công tác phổ biến, giáo dục pháp luật luôn luôn được Đảng bộ, chính quyền và nhân dân quan tâm, xác định đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm gắn chặt với công tác giáo dục chính trị tư tưởng và là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng. Các cấp ủy Đảng, chính quyền đã có nhiều cố gắng để tiến hành phổ biến rộng rãi đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến với mọi tầng lớp nhân dân. Bằng nhiều biện pháp tích cực, công tác phổ 6
5. biến, giáo dục pháp luật ở Thanh Hóa đã và đang thu được những thành công nhất định. Riêng địa bàn thành phố Thanh Hóa, mặc dù thời gian qua các cấp ủy đảng, chính quyền đã thực sự vào cuộc và xác định công tác, phổ biến, giáo dục pháp luật là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, an toàn trật tự xã hội nhưng trong lĩnh vực này chưa đáp ứng được những yêu cầu, đòi hỏi đề ra cũng như chưa khai thác hết tiềm năng, thế mạnh nguồn nhân lực sẵn có tại địa phương. Hạn chế này có nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu một mặt là do nhận thức của một bộ phận không nhỏ cấp ủy, chính quyền, cán bộ, đảng viên và nhân dân chưa thực sự quan tâm, còn chiếu lệ, đối phó trong thực hiện nhiệm vụ; chưa có cơ chế thu hút những người giỏi, tận tâm, thạo việc, chưa có đề cương hướng dẫn nghiệp vụ phổ biến, giáo dục pháp luật được ban hành. Bên cạnh đó vẫn còn nhiều bất cập như: một số nơi công tác phổ biến, giáo dục pháp luật vẫn mang tính hình thức, chưa thực sự đi vào chiều sâu; thông tin pháp luật đến với nhân dân chưa kịp thời, chưa cập nhật và chưa thống nhất; việc tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật chưa được coi trọng đúng mức, còn chạy theo phong trào, mang tính bề nổi, kém hiệu quả; hệ thống tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý còn yếu, chưa đủ sức để tư vấn giúp công dân và doanh nghiệp hiểu biết pháp luật, tin pháp luật và làm theo pháp luật; nội dung và hình thức tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật chưa sát với đối tượng; vẫn còn một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, nhân dân hiểu biết pháp luật còn sơ sài, hời hợt, nhiều cán bộ, công chức chưa phân biệt được giữa các loại vi phạm pháp luật như: vi phạm pháp luật kinh tế, thương mại, hành chính, đặc biệt là trong lĩnh vực đất đai; vi phạm pháp luật ở một số nơi còn xảy ra. Để từng bước nâng cao nghiệp vụ phổ biến, giáo dục pháp luật, đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thì việc nghiên cứu 7
6. về phổ biến, giáo dục pháp luật là việc làm cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài: "Phổ biến, giáo dục pháp luật của xã, phƣờng trên địa bàn thành phố Thanh Hóa" làm luận văn Thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật hiện nay Việc đổi mới phương thức tổ chức thực hiện phổ biến, giáo dục pháp luật và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm công tác trên là một đòi hỏi mang tính tất yếu của xã hội. Tuy nhiên, hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật không phải là vấn đề mới trong khoa học pháp lý Việt Nam, song việc tiến hành nghiên cứu có phần chậm hơn so với yêu cầu "Nhà nước quản lý bằng pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa" đã được ghi nhận từ Hiến pháp 1980. Trước những năm 1990 mới chỉ có một số ít nhà khoa học nghiên cứu về vấn đề này như: "Ý thức pháp luật và giáo dục pháp luật ở Việt Nam", Luận án Phó tiến sĩ Luật học của tác giả Nguyễn Đình Lộc (bảo vệ ở Liên Xô cũ năm 1977); "Giáo dục ý thức pháp luật với việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa", Luận án Phó tiến sĩ Luật học của tác giả Trần Ngọc Đường (bảo vệ ở Liên Xô cũ năm 1988). Từ năm 1990 tới nay vấn đề phổ biến, giáo dục pháp luật được nhiều cơ quan, tổ chức và các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu, có thể kể tên một số công trình tiêu biểu sau: + Công trình đã viết thành sách: Bàn về giáo dục pháp luật, của hai tác giả Trần Ngọc Đường và Dương Thanh Mai, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995; Xây dựng ý thức và lối sống tuân theo pháp luật, do GS.TSKH. Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995; Nâng cao ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ quản lý hành chính, của TS. Lê Đình Khiên, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002. 8
7. + Các đề tài khoa học cấp nhà nước và cấp bộ nghiên cứu về phổ biến, giáo dục pháp luật: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về phổ biến, giáo dục pháp luật trong công cuộc đổi mới, Đề tài khoa học cấp Bộ, mã số 92-98-223. ĐT của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp; Tìm kiếm mô hình giáo dục pháp luật có hiệu quả trong một số dân tộc ít người, Đề tài khoa học cấp Bộ của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp, 1995; Đổi mới giáo dục pháp luật trong hệ thống các trường chính trị ở nước ta hiện nay, Đề tài khoa học cấp Bộ của Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 2000; Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng chương trình quốc gia về phổ biến, giáo dục pháp luật trong giai đoạn tới, đề tài khoa học cấp Bộ của Bộ Tư pháp, 2004 + Các luận án, luận văn nghiên cứu về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật: Nâng cao ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ quản lý hành chính nhà nước ở nước ta hiện nay, Luận án Phó tiến sĩ Luật học của tác giả Lê Đình Khiên, 1996; Giáo dục pháp luật qua hoạt động tư pháp ở Việt Nam, Luận án Phó tiến sĩ Luật học của tác giả Dương Thanh Mai, 1996; Giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề (không chuyên luật) ở nước ta hiện nay, Luận án Phó tiến sĩ Luật học của tác giả Đinh Xuân Thảo, 1996 và một số luận văn thạc sĩ Luật học của Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh và các cơ sở đào tạo khác cũng đề cập đến chủ đề phổ biến, giáo dục pháp luật. Một số bài viết của các nhà khoa học, tiêu biểu như: sách chuyên khảo của GS.TSKH. Đào Trí Úc, Những vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật, Nxb Khoa học xã hội, 1993; Xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật, Viện nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, Hà Nội; các bài viết của GS. TS. Hoàng Thị Kim Quế như: Bàn về ý thức pháp luật, Tạp chí Luật học số 1/2003; Bàn về hiệu 9
8. quả phổ biến, giáo dục pháp luật ở nước ta hiện nay, Tạp chí Khoa học pháp lý số 4/2011. Một số luận văn của học viên khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội nghiên cứu trên bình diện chung về giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên. 3. Mục đích, nhiệm vụ - Đánh giá đúng thực trạng và xác định được phương hướng, giải pháp nhằm bổ sung, hoàn thiện các quy định cũng như xây dựng được đề cương hướng dẫn trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật ở nước ta hiện nay trong đó có thành phố Thanh Hóa. - Nghiên cứu cơ sở lý luận của phổ biến, giáo dục pháp luật; - Góp phần nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng và hệ thống chính trị; xóa bỏ quan niệm cho rằng việc phổ biến, giáo dục pháp luật chỉ là nhiệm vụ của ngành Tư pháp; 4. Phạm vi nghiên cứu - Luận văn tập trung nghiên cứu vào việc đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật từ phương diện những người làm công tác này trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. - Luận văn đi sâu vào hoạt động chuyên môn, tác nghiệp của phổ biến, giáo dục pháp luật là chính. - Luận văn được xây dựng dựa trên việc những hiểu biết và nắm vững tình hình kinh tế - xã hội, phong tục, tập quán, truyền thống của địa phương. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, đường lối đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam, quan điểm xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. 10
9. - Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể: Phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp, điều tra xã hội học và một số phương pháp khác để làm sáng tỏ bản chất của vấn đề. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Góp phần nâng cao hiểu biết về cơ sở lý luận của phổ biến, giáo dục pháp luật, về đánh giá hiệu quả, chất lượng của hoạt động này trong giai đoạn hiện nay. - Đưa ra được những yêu cầu, giải pháp và xây dựng được đề cương hướng dẫn nghiệp vụ cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phổ biến, giáo dục pháp luật Chương 2: Thực trạng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật ở nước ta hiện nay (qua ví dụ thành phố Thanh Hóa) Chương 3: Phương hướng và một số giải pháp nâng cao chất lượng phổ biến, giáo dục pháp luật. 11
10. Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT 1.1. BẢN CHẤT CỦA GIÁO DỤC PHÁP LUẬT 1.1.1. Một số khái niệm chung về phổ biến, giáo dục pháp luật Để làm rõ bản chất của phổ biến, giáo dục pháp luật, cần phải phân biệt các khái niệm tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật. Thông tin pháp luật và tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật có quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Thông tin pháp luật là nguồn nội dung cho hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật. Phổ biến, giáo dục pháp luật là hoạt động truyền tải các thông tin pháp luật tới mọi thành viên trong xã hội, đến các đối tượng khác nhau bằng các hình thức, phương tiện thích hợp. Tuyên truyền pháp luật hoàn toàn không giới hạn về phạm vi thông tin và đối tượng tiếp nhận thông tin. Thông tin trong tuyên truyền pháp luật là những thông tin toàn diện và chung nhất về những vấn đề liên quan đến pháp luật, trước hết là hệ thống pháp luật hiện hành. Đây là điểm khác biệt so với phổ biến pháp luật. Phổ biến pháp luật là sự truyền tải những thông tin cụ thể của pháp luật đến một loại đối tượng nhất định nhằm để đạt được mục đích cụ thể. Nếu đối tượng của tuyên truyền pháp luật là chung nhất và nhu cầu về thông tin pháp luật đối với người nghe không xác định một cách cụ thể thì ngược lại, phổ biến pháp luật thường chỉ nhằm vào những đối tượng cụ thể mà hành động của họ có liên quan trực tiếp đến sự điều chỉnh của một loại văn bản pháp luật cụ thể, giúp họ nắm vững để điều chỉnh hành vi của mình. Khác với hai khái niệm trên, giáo dục pháp luật là sự chuyển tải những thông tin pháp luật theo mục đích chung, nhằm nâng cao ý thức pháp luật để từ đó hình thành lối sống tuân thủ pháp luật đối với các thành viên 12