Luận văn Pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở Việt Nam hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở Việt Nam hiện nay

1. KHOA LUẬT ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI PHÍ THỊ THANH TÂM PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC TRONG LĨNH VỰC BÁO CHÍ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Người hướng dẫn PGS TS : THÁI VĨNH THẮNG Hà Nội 2007
2. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nền báo chí cách mạng nước ta đã có những đóng góp to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trước đây cũng như trong sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay. Chủ trương đổi mới do Đảng khởi xướng cùng với những thành tựu vĩ đại của công nghệ thông tin đã làm cho nền báo chí nước ta trong những năm gần đây phát triển nhanh cả về số lượng và chất lượng. Chính vì vậy, công tác quản lý Nhà nước về báo chí cần được tăng cường trong giai đoạn hiện nay. Ngày 17-10-1997, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã có Chỉ thị 22/CT-TƯ về Tiếp tục đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo, quản lý công tác báo chí, xuất bản. Cùng với những quan điểm chỉ đạo quan trọng về hoạt động báo chí, quan điểm "phát triển đi đôi với quản lý tốt" là một nguyên tắc cơ bản định hướng cho nội dung quản lý nhà nước về báo chí trong tình hình mới. Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa X cũng đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật báo chí ngày 12-6-1999. Việc thông qua Luật này tạo cơ sở hoàn chỉnh về hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí, đảm bảo sự bình đẳng, dân chủ trong thông tin, bảo đảm quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận trên báo chí của công dân. Đây cũng là điều kiện mới để báo chí Việt Nam phát triển, hội nhập với báo chí khu vực và trên thế giới. Thực tiễn hơn 20 năm đổi mới, báo chí nước ta đã chuyển hướng kịp thời, không ngừng phát triển và đã đạt được những thành tựu quan trọng. Chưa thời điểm nào mặt trận báo chí phát triển mạnh, phong phú, đúng hướng, tiến bộ cả về số lượng và chất lượng như hiện nay. Báo chí đã bám sát đời sống xã hội; cung cấp thông tin đa chiều, sâu sắc; tạo dư luận xã hội rộng lớn, đồng thuận với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta. Hầu hết các cơ quan báo chí đã tuyên truyền sâu rộng gương người tốt, việc tốt; sản 1
3. phẩm mới, công trình mới, rút ra những kinh nghiệm hay, bài học tốt, thúc đẩy phong trào thi đua, xây dựng xã hội phát triển lành mạnh. Đặc biệt trên lĩnh vực chống tham nhũng, tiêu cực, quan liêu, lãng phí, các cơ quan báo chí đã dũng cảm, sáng tạo, mang lại hiệu quả cao. Tuy nhiên, trong thời gian qua báo chí cũng bộc lộ nhiều hạn chế, sai sót, cần sớm khắc phục. Đó là: xu hướng thương mại hóa; xa rời tôn chỉ mục đích, đối tượng phục vụ; làm lộ bí mật, an ninh quốc gia. Báo chí còn chưa đến được đông đảo nhân dân lao động ở nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa. Nhiều tờ báo đăng bài, ảnh dung tục, thiếu văn hóa, đi ngược lại thuần phong mỹ tục của dân tộc ta. Có nhiều phóng viên báo chí đã bộc lộ sự non nớt về chính trị; phẩm chất đạo đức nghề nghiệp yếu kém, thiếu tính chuyên nghiệp, làm ảnh hưởng xấu đến uy tín tờ báo và giới báo chí cả nước. Những tồn tại trên một phần là do hệ thống văn bản pháp luật trong lĩnh vực hoạt động báo chí còn thiếu, chưa đồng bộ, chưa được bổ sung, sửa đổi kịp thời phù hợp với thực tiễn hoạt động báo chí. Ngoài ra, nguyên tắc "phát triển báo chí đi đôi với quản lý tốt" chưa được quán triệt đầy đủ. Vì vậy, phải có sự nghiên cứu để bổ sung, hoàn thiện hơn nữa pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động báo chí. Hoạt động báo chí trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong quá trình hội nhập quốc tế và nhất là khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đang đặt ra những yêu cầu mới. Không nắm bắt được tình hình, báo chí khó có thể đảm đương được nhiệm vụ và giữ vững bản lĩnh của mình. Trong điều kiện bùng nổ thông tin hiện nay, khi các phương tiện thông tin kỹ thuật hiện đại ngày càng chiếm vị trí quan trọng trong đời sống xã hội, hoạt động báo chí và việc xây dựng hành lang pháp lý trong lĩnh vực báo chí cần được tăng cường và củng cố nhiều mặt mới đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Bởi vậy, nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước đối với báo chí trong giai đoạn hiện nay là vấn đề cấp thiết. 2
4. Với lý do đó, tôi lựa chọn vấn đề: "Pháp luật về quản lý Nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở Việt Nam hiện nay" làm đề tài luận văn Thạc sĩ, chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong quá trình nghiên cứu lý luận báo chí, đề cập tới các khía cạnh khác nhau của đề tài đã có nhiều bài báo nghiên cứu khoa học được đăng tải rải rác trên các tạp chí chuyên ngành như: "Phạm vi bao quát và tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước thi hành Luật Báo chí" (Nguyễn Văn Dững - Tạp chí Báo chí và Tuyên truyền, số 4/1998; "Quản lý nhà nước về báo chí qua 8 năm thi hành Luật Báo chí" (Đỗ Quý Doãn - Chuyên san Nhà báo và Công luận, số 4/1998); "Báo chí Việt Nam - nhìn lại để bước vào thế kỷ mới" (Đỗ Quý Doãn - Tạp chí Người làm báo, số tháng 12/1999); "Vấn đề lãnh đạo quản lý báo chí trong thời kỳ đổi mới" (Bùi Đình Khôi - Tạp chí Người làm báo, số tháng 6/1997; "Về mặt tổ chức quản lý báo chí, còn nhiều vấn đề phải bàn" (Châu Văn Thư - Tạp chí Người làm báo, số tháng 1/1999); "Một số vấn đề về quảng cáo trên các phương tiện truyền thông" (Đinh Hường - Tạp chí Người làm báo, số tháng 5/2000); "Quản lý báo chí trong sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay" (Lê Doãn Hợp - Báo điện tử Nhân dân, ngày 18/6/2007); "Nhân ngày báo chí cách mạng Việt Nam (21-6): xã hội hóa hơn nữa để phát triển" (Vũ Duy Thông - Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, ngày 20/6/2006); "Một số vấn đề đặt ra trong công tác lãnh đạo, quản lý báo chí trước yêu cầu mới" (Hồng Vinh - Báo Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam ngày 21/6/2006); "Tiếp tục đổi mới và phát triển vững chắc nền báo chí cách mạng nước ta" (Tô Huy Rứa - Báo Nhân dân, ngày 21/6/2007). Ngoài ra, vấn đề quản lý nhà nước về báo chí luôn luôn được đề cập tới trong các cuốn sách nghiên cứu nghiệp vụ của các cơ sở đào tạo báo chí, trong các tác phẩm của các tác giả nghiên cứu về lý luận báo chí lâu năm như Hữu Thọ, Tạ Ngọc Tấn, Hà Minh Đức... Tuy nhiên, như trên đã trình bày, hầu hết các tác giả trên mới dừng lại ở mức độ đề cập giải quyết một số khía cạnh của vấn đề, những hiện tượng 3
5. đơn lẻ của thực tiễn báo chí đất nước. Chưa có một công trình nghiên cứu sâu, đầy đủ, có trọng tâm, trọng điểm và toàn diện về vấn đề này với tư cách là một đề tài nghiên cứu khoa học từ góc nhìn của khoa học luật - đi tìm cơ sở pháp lý của quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Mục đích của luận văn là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động báo chí, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước đối với báo chí ở Việt Nam hiện nay. Từ mục đích đặt ra như trên, nhiệm vụ của luận văn là: - Làm rõ sự cần thiết quản lý nhà nước bằng pháp luật trong lĩnh vực báo chí, vai trò của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí. - Nêu thực trạng pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở Việt Nam hiện nay; những thành tựu và hạn chế, nguyên nhân của những mặt còn tồn tại và những vấn đề đang đặt ra đối với báo chí hiện nay. - Trên cơ sở đó đưa ra những đề xuất, kiến nghị, các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở Việt Nam hiện nay. 4. Cơ sở khoa học của đề tài - Cơ sở lý luận: Luận văn được nghiên cứu dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước ta về pháp luật; lý thuyết về sự điều chỉnh của pháp luật về quản lý nhà nước đối với tổ chức, hoạt động báo chí. - Cơ sở thực tiễn: Hoạt động báo chí và pháp luật về quản lý nhà nước đối với báo chí 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí. 4
6. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn không nghiên cứu về báo chí nói chung mà chỉ đi sâu nghiên cứu pháp luật hiện hành về quản lý nhà nước đối với lĩnh vực này nhằm hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước đối với báo chí hiện nay. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phân tích, tổng hợp, thống kê, lôgíc, so sánh đối chiếu, khoa học dự báo để hình thành các khái niệm khoa học, đánh giá pháp luật, thực hiện pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí. 7. Đóng góp mới của luận văn Một là, bước đầu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí, làm rõ vai trò của pháp luật đối với quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí; bảo đảm quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận của công dân. Hai là, làm rõ lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí từ Cách mạng tháng Tám đến nay, trong đó làm sáng tỏ quá trình vừa kế thừa vừa phát triển liên tục của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí. Ba là, bước đầu đánh giá thực trạng pháp luật về quản lý trong lĩnh vực báo chí và thực trạng thực hiện pháp luật báo chí; nêu ra một số xu hướng phát triển báo chí. Bốn là, đưa ra một số quan điểm và phương hướng tạo cơ sở cho việc hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí; đề xuất một số kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quản lý trong lĩnh vực báo chí trong đó kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí 1999 (sửa đổi). 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: 5
7. Chương 1: Cơ sở lý luận của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí. Chương 2: Thực trạng pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở Việt Nam hiện nay và thực trạng thực hiện. Chương 3: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở Việt Nam hiện nay. 6
8. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC BÁO CHÍ 1.1. QUAN NIỆM PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC BÁO CHÍ Ở nước ta, pháp luật về quản nhà nước trong lĩnh vực báo chí là một bộ phận quan trọng của pháp luật hành chính và hệ thống pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua vì những lý do khách quan, chủ quan khác nhau mà khái niệm pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện và có hệ thống. Do đó, đến nay trong khoa học pháp lý ở Việt Nam, vẫn chưa đưa ra được một quan niệm thống nhất, hoàn chỉnh về pháp luật trong quản lý nhà nước về báo chí. Để làm sáng tỏ quan niệm pháp luật về quản lý trong lĩnh vực báo chí, trước hết chúng ta cần làm rõ quan niệm "quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí", các đặc điểm của quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí. 1.1.1. Quan niệm, đặc điểm quản lý nhà nƣớc trong lĩnh vực báo chí Luật Báo chí năm 1999 (sửa đổi) quy định các nội dung quản lý nhà nước về báo chí: Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về báo chí; xây dựng chế độ, chính sách về báo chí; tổ chức thông tin cho báo chí; quản lý thông tin của báo chí; đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chính trị, nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ cán bộ báo chí; tổ chức, quản lý hoạt động khoa học, công nghệ trong lĩnh vực báo chí; cấp, thu hồi giấy phép hoạt động báo chí, thẻ nhà báo; quản lý hợp tác quốc tế về báo chí, quản lý hoạt động báo chí Việt Nam liên quan đến nước ngoài và hoạt động báo chí nước ngoài tại Việt Nam; kiểm tra báo chí lưu chuyển; quản lý kho lưu chiểu báo chí; tổ chức, chỉ đạo công tác khen thưởng trong hoạt động báo chí; hướng dẫn, thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chế độ, chính sách, quy 7
9. hoạch, kế hoạch phát triển báo chí, việc chấp hành pháp luật về báo chí; thi hành các biện pháp ngăn chặn hoạt động báo chí trái pháp luật; giải quyết khiếu nại, tố cáo, xử lý vi phạm trong hoạt động báo chí. Từ những nội dung nêu trên, có thể thấy rằng, hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí ở nước ta xuất hiện chủ yếu là hoạt động của cơ quan lập pháp và cơ quan hành pháp, nhưng còn thiếu vắng hoạt động của cơ quan tư pháp (xét xử) khi có hành vi vi phạm pháp luật về báo chí. Dưới góc độ khoa học học quản lý, "quản lý nhà nước về báo chí", hiểu theo ý nghĩa trên là một khái niệm rộng bao hàm: Việc xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật trong lĩnh vực báo chí, mà trọng tâm là các hoạt động chấp hành và điều hành của các cơ quan nhà nước và cá nhân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật nhằm đảm bảo trật tự quản lý và quyền công dân trong lĩnh vực báo chí, hướng tới xây dựng một nền báo chí tiến bộ, cách mạng phục vụ sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng kịp thời thông tin phục vụ đời sống cá nhân, xã hội. Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn, chúng tôi thấy quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí được thể hiện trên các phương diện sau: Một là, quản lý nhà nước về báo chí là một dạng hoạt động mang tính quyền lực đặc biệt, tính tổ chức cao và được điều chỉnh bằng pháp luật. Như các hoạt động quản lý nhà nước nói chung, quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí luôn hướng tới phục vụ mục đích xây dựng trên quan điểm của Đảng và Nhà nước là: mọi chủ trương, đường lối, hoạt động của Đảng và Nhà nước và toàn xã hội đều nhằm mục đích vì cuộc sống và hạnh phúc của nhân dân, vì nhân dân là cội nguồn của quyền lực. Vì vậy, hoạt động này mang tính quyền lực đặc biệt của Nhà nước "của dân, do dân và vì dân". Hoạt động quản lý nhà nước về báo chí thực chất là sự tác động mang tính tổ chức cao và được điều chỉnh bằng pháp luật. Để quản lý tốt, cần biết tổ 8
10. chức về mặt thực tiễn các quan hệ phát sinh trong lĩnh vực báo chí. Tính tổ chức cao thể hiện ở hai phương diện: Thứ nhất, đây là hoạt động trực tiếp của các cơ quan nhà nước được giao chức năng nhiệm vụ trong lĩnh vực báo chí. Thứ hai, đây là hoạt động phải được đảm bảo về tổ chức (bộ máy) chuyên trách, mà tổ chức này được hình thành xuất phát từ nhu cầu quản lý nhà nước và đòi hỏi mang tính khoa học để đảm bảo tính hiệu quả của hoạt động. Thực tiễn cho thấy, không có tổ chức, thì quản lý sẽ bị lỏng, sơ hở và kém hiệu quả, thậm chí có thể dẫn đến tình trạng vô chính phủ. Để quản lý nhà nước về báo chí có hiệu quả, pháp luật được nhà nước sử dụng như một kênh để tổ chức bộ máy và định chi tiết các khuôn mẫu xử sự của các cơ quan quản lý cũng như công dân trong mối quan hệ thể hiện quyền và nghĩa giữa Nhà nước và công dân. Trong hoạt động quản lý nhà nước về báo chí, các cơ quan nhà nước luôn đụng chạm tới quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận của công dân cho nên phải căn cứ vào các quy định của pháp luật để giải quyết. Do vậy, cũng giống như quản lý hành chính nhà nước nói chung, quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí được điều chỉnh bằng pháp luật theo phương pháp mệnh lệnh. Hai là, quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí là hình thức quản lý nhà nước vừa mang tính phổ quát vừa mang tính đặc thù Điều này được thể hiện trên hai phương diện: Thứ nhất, quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận là một cơ bản của công dân. Các nhà nước trên thế giới không thể không ghi nhận trong Hiến pháp và tạo ra cơ chế pháp lý để đảm bảo thực hiện nó trong đời sống xã hội. Các nhà nước đều thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí đồng thời luôn coi việc thực hiện chức năng quản lý trong lĩnh vực này là hoạt động có mục tiêu chiến lược, có chương trình và có kế hoạch để thực hiện mục tiêu nhằm mở rộng dân chủ, thúc đẩy quá trình giao lưu và hội nhập, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho người dân . Đặc điểm này đòi hỏi hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí phải có chương trình, kế hoạch dài hạn, trung hạn và 9