Luận văn Pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ LÂM PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ THỤ LÝ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ LÂM PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ THỤ LÝ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành : Lí luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. PHẠM HỒNG THÁI HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Trần Thị Lâm
4. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ CĂN CỨ THỤ LÝ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ............................................................................................ 8 1.1. Quan niệm chung về căn cứ thụ lý vụ án hành chính ................... 8 1.1.1. Khái quát chung về vụ án hành chính và thụ lý vụ án hành chính8 1.1.2. Quan niệm về căn cứ thụ lí vụ án hành chính ........................ 14 1.2. Cơ sở quy định các căn cứ thụ lý vụ án hành chính .................... 18 1.2.1. Cơ sở lí luận ............................................................................... 19 1.2.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................... 27 CHƢƠNG II. CĂN CỨ THỤ LÝ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH ................................................ 33 2.1. Trƣờng hợp ngƣời khởi kiện không có quyền khởi kiện ............ 35 2.2. Trƣờng hợp ngƣời khởi kiện không có đủ năng lực hành vi tố tụng hành chính ..................................................................................... 38 2.3. Trƣờng hợp thời hiệu khởi kiện đã hết mà không có lí do chính đáng . 41 2.4. Trƣờng hợp chƣa có đủ điều kiện khởi kiện vụ án hành chính . 46 2.5. Trƣờng hợp sự việc đã đƣợc giải quyết bằng bản án hoặc quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật ........................................... 49 2.6. Trƣờng hợp sự việc không thuộc thẩm quyền giải quyết của Toà án . 51 2.7. Trƣờng hợp ngƣời khởi kiện lựa chọn giải quyết vụ việc theo thủ tục giải quyết khiếu nại trong trƣờng hợp quy định tại Điều 31 của Luật Tố tụng hành chính năm 2010 ..................................................... 57 2.8. Trƣờng hợp đơn khởi kiện không có đủ nội dung quy định tại khoản 1 Điều 105 của Luật Tố tụng hành chính năm 2010 mà không
5. đƣợc ngƣời khởi kiện sửa đổi, bổ sung theo quy định tại Điều 108 của Luật này .................................................................................................. 60 2.9. Trƣờng hợp hết thời hạn đƣợc thông báo quy định tại khoản 1 Điều 111 của Luật Tố tụng hành chính năm 2010 mà ngƣời khởi kiện không xuất trình biên lai nộp tiền tạm ứng án phí cho Toà án, trừ trƣờng hợp có lí do chính đáng ............................................................ 61 CHƢƠNG III. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ THỤ LÝ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ............. 64 3.1. Quan điểm hoàn thiện các quy định của pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính ................................................................................ 64 3.2. Các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính ................................................ 65 3.2.1. Về căn cứ người khởi kiện không có quyền khởi kiện ............ 66 3.2.2. Về căn cứ người khởi kiện không có đủ năng lực tố tụng hành chính ........................................................................................... 69 3.2.3. Về căn cứ thời hiệu khởi kiện đã hết mà không có lý do chính đáng ........................................................................................... 70 3.2.4. Về căn cứ chưa có đủ điều kiện khởi kiện vụ án hành chính 74 3.2.5. Về căn cứ sự việc không thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án . 74 3.2.6. Về căn cứ đơn khởi kiện không có đủ nội dung quy định tại khoản 1 Điều 105 của Luật này mà không được người khởi kiện sửa đổi, bổ sung theo quy định tại Điều 108 của Luật Tố tụng hành chính năm 2010 ................................................................................... 83 3.2.7. Về căn cứ hết thời hạn được thông báo quy định tại khoản 1 Điều 111 của Luật mà người khởi kiện không xuất trình biên lai nộp tiền tạm ứng án phí cho Toà án, trừ trường hợp có lý do chính đáng ................ 83 KẾT LUẬN ................................................................................................ 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 87
6. MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài. So với các tài phán khác như tài phán hình sự, tài phán dân sự thì tài phán hành chính của nước ta còn khá non trẻ. Năm 1996 mô hình toà hành chính nằm trong hệ thống Tòa án nhân dân (sau đây viết tắt TAND) ra đời là bước ngoặt quan trọng đối với nền tài phán hành chính và Luật tố tụng hành chính được xem là một ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Bên cạnh đó, ở các quốc gia phát triển trên thế giới thì tài phán hành chính lại chiếm vị trí rất quan trọng và đã có lịch sử lâu đời. Đặc biệt, với xu thế dân chủ hóa, hội nhập kinh tế quốc tế và xây dựng nhà nước pháp quyền của thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng thì vai trò của tài phán hành chính phải được xem là rất quan trọng. Tuy nhiên, vì còn khá mới mẻ và chưa được quan tâm đúng mức nên nền tài phán hành chính của Việt Nam hiện nay còn gặp nhiều khó khăn đòi hỏi phải có những đổi mới trong cả nhận thức và thực tiễn. Luật Tố tụng hành chính được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 24/11/2010, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2011 là một dấu mốc quan trọng trong quá trình không ngừng mở rộng dân chủ, cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế. Đây là văn bản Luật đầu tiên điều chỉnh hoạt động tố tụng hành chính, có hiệu lực pháp lý cao, tạo cơ sở thuận lợi cho việc giải quyết các vụ án hành chính tại tòa án cũng như bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức. Một trong những thay đổi quan trọng của Luật là quy định về thụ lý vụ án hành chính, đặc biệt về căn cứ thụ lý vụ án hành chính. Trong đó, điều kiện khởi kiện của người dân đã được mở rộng hơn trước rất nhiều, tạo điều kiện tốt hơn trong việc bảo vệ quyền công dân, quyền con người tuy nhiên cũng mở ra những khó khăn, thách thức lớn đối với các cơ quan nhà nước nhất là Tòa án trong việc đảm bảo các quyền đó được thực hiện trên thực tế. 1
7. Có thể nói án hành chính là loại án cho đến nay vẫn còn khá mới mẻ ở Việt Nam cả về phương diện lý luận và thực tiễn so với án hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình. Nên nhu cầu nghiên cứu, tìm hiểu về loại án hành chính và trình tự thủ tục tố tụng giải quyết loại án này là nhu cầu thiết thực, quan trọng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, cơ quan trước những khả năng bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan công quyền. Thụ lý vụ án hành chính là công việc đầu tiên của tòa án trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, làm phát sinh trách nhiệm giải quyết tranh chấp hành chính cho tòa án. Do đó, việc quy định các căn cứ thụ lý vụ án hành chính phù hợp, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp cho cá nhân, tổ chức khởi kiện rất được quan tâm và chú trọng. Với một số thay đổi căn bản trong các quy định về các căn cứ này như: quy định về thời hiệu khởi kiện, điều kiện tiền tố tụng hành chính , Luật Tố tụng hành chính đã mở rộng quyền khởi kiện vụ án hành chính của công dân cũng như tạo điều kiện tốt hơn cho cá nhân, tổ chức thực hiện quyền này của mình. Tuy vậy, thực tiễn tố tụng tại tòa án cho thấy, việc thụ lý vụ án hành chính còn một số điểm bất cập xuất phát từ những hạn chế trong quy định của pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính. Chính vì vậy, việc hoàn thiện quy định pháp luật về các căn cứ này là việc làm cấp thiết, mang ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Mặt khác, Tuy xét xử vụ án hành chính đã và đang giành được sự quan tâm đáng kể của giới nghiên cứu pháp lý nhưng các công trình nghiên cứu đa số tập trung vào thẩm quyền xét xử hành chính hay vấn đề về đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa hành chính mà chưa có công trình nào ở cấp độ luận văn thạc sĩ nghiên cứu tập trung, toàn diện, có hệ thống về thụ lý vụ án hành chính, đặc biệt là các căn cứ thụ lý vụ án hành chính theo quy định của pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Hơn nữa với sự ra đời của Hiến Pháp năm 2013 và một số văn bản Luật mới ban hành có liên quan đến thụ lý vụ án hành chính 2
8. như: Luật Tố tụng Hành chính năm 2010, Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tổ chức tòa án nhân dân năm 2014 thì các công trình nghiên cứu trước đây đã có nhiều nội dung đã lạc hậu so với những thay đổi gần đây về quan điểm lập pháp , thực tiễn quy định của pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về thụ lý vụ án hành chính và các căn cứ thụ lý vụ án hành chính. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn Đề tài: “Pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay” làm Luận văn Thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu. Vấn đề tài phán hành chính đã được quan tâm, chú trọng từ đầu những năm 1990, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu với quy mô khác nhau về vấn đề này. Năm 1996 mô hình toà hành chính nằm trong hệ thống TAND ra đời và từ đó cho đến nay các công trình nghiên cứu chủ yếu tập trung giải quyết các vấn đề về tổ chức, hoạt động của Tòa Hành chính, thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính. Có thể kể đến một số luận án tiến sĩ như: Luận án tiến sĩ của Hoàng Quốc Hồng: Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa hành chính đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay, bảo vệ năm 2007; Luận án tiến sĩ của Trần Kim Liễu: Tòa hành chính trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân, bảo vệ năm 2011. Các luận án này nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của Tòa Hành chính trong yêu cầu về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân đồng thời đưa ra được những giải pháp hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Tòa hành chính đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thanh Bình: Thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong việc giải quyết các khiếu kiện hành chính, bảo vệ năm 2003: Luận 3
9. án nghiên cứu những vấn đề lý luận về thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính của Tòa án nhân dân, thực trạng thẩm quyền này ở Việt Nam và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính của Tòa án nhân dân. Thời gian gần đây Luận án tiến sĩ của Nguyễn Mạnh Hùng: Phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam, bảo vệ năm 2014: Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính đồng thời đưa ra được những phân tích, đánh giá và những giải pháp có hệ thống nhằm phân định hợp lý phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam. Ở cấp độ Luận văn thạc sỹ, có thể kể đến một số Luận văn có nội dung liên quan đến hoạt động xét xử và thụ lý vụ án hành chính như: Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Hồng Bách: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn trong hoạt động xét xử các vụ án hành chính ở nước ta hiện nay, bảo vệ năm 2006. Hay Luận văn thạc sĩ của Đổng Thị Ninh: Khởi kiện và thụ lý vụ án hành chính theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính Việt Nam, bảo vệ năm 2012: Luận văn này chủ yếu nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về khởi kiện và thụ lý vụ án hành chính, trong đó có đề cập đến hoạt động thụ lý vụ án hành chính nói chung của tòa án chứ không tập trung phân tích một cách toàn diện, có hệ thống về căn cứ thụ lý vụ án hành chính. Mặt khác, liên quan đến vấn đề xét xử và khởi kiện vụ án hành chính có thể kể đến một số sách chuyên khảo, bài báo khoa học như: Cuốn “Quyết định hành chính, hành vi hành chính – Đối tượng xét xử hành chính của Toà án” do TS. Phạm Hồng Thái làm chủ biên, xuất bản năm 2011. Cuốn sách đã đề cập đến những quan điểm lý luận về đối tượng của xét xử hành chính, thẩm quyền xét xử hành chính; đánh giá những quy định của 4
10. pháp luật hiện hành ở thời điểm nghiên cứu về đối tượng của xét xử hành chính, thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định này và nâng cao hiệu quả của công tác xét xử hành chính. Ngoài ra cũng phải kể đến một số bài báo khoa học có liên quan như: “Bảo đảm quyền khiếu kiện hành chính và vấn đề tiền tố tụng hành chính”, của Thạc sĩ Nguyễn Mạnh Hùng, Tạp chí Nghề luật năm 2007, “Thời hiệu khởi kiện vụ án hành chính- Nhìn từ yêu cầu an toàn pháp lý”, của Nguyễn Hoàng Anh, Nghiên cứu lập pháp số 13(150) năm 2009; “Bàn về một số đổi mới cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính tại Việt Nam hiện nay”, của Thạc sĩ Nguyễn Thắng Lợi, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, (Số chuyên đề về Luật tố tụng hành chính năm 2011), Như vậy, chưa có công trình nghiên cứu nào đặc biệt với quy mô luận văn thạc sĩ nghiên cứu vấn đề về các căn cứ thụ lý vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay. 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài. Đối tượng nghiên cứu của Đề tài là các quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm. Trong khuôn khổ hạn chế của Luận văn, Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu khái quát về căn cứ thụ lý vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm, tìm hiểu những hạn chế trong các quy định của pháp luật cũng như những khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng những quy định pháp luật vào thực tiễn để đưa ra những giải pháp hoàn thiện pháp luật về các căn cứ thụ lý vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. Mục đích nghiên cứu của Đề tài là làm rõ được những vấn đề lý luận cũng như nội dung các quy định pháp luật về căn cứ thụ lý vụ án hành chính, 5