Luận văn Phân tích hiệu quả kỹ thuật của hộ trồng lúa trong mô hình cánh đồng lớn tại huyện Vị Thủy tỉnh Hậu Giang

Nội dung tài liệu: Luận văn Phân tích hiệu quả kỹ thuật của hộ trồng lúa trong mô hình cánh đồng lớn tại huyện Vị Thủy tỉnh Hậu Giang

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ MỸ XUYÊN PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KỸ THUẬT CỦA HỘ TRỒNG LÚA TRONG MÔ HÌNH CÁNH ĐỒNG LỚN TẠI HUYỆN VỊ THỦY TỈNH HẬU GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS NGUYỄN TRỌNG HOÀI TP HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016 i TP. Hồ Chí Minh- Năm 2015
2. MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... v DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. vii DANH MỤC VIẾT TẮT ......................................................................................... viii Chương 1 ..................................................................................................................... 1 GIỚI THIỆU ............................................................................................................... 1 1.1 Đặt vấn đề .......................................................................................................... 1 1. 2 Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 2 1.2.1 Mục tiêu chung ............................................................................................. 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ............................................................................................. 2 1. 3 Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 2 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 2 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 2 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 3 1.5 Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 3 Chương 2 ..................................................................................................................... 4 TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ........... 4 2.1 Các khái niệm có liên quan .............................................................................. 4 2.1.1 Hàm sản xuất ................................................................................................ 4 2.1.2 Hiệu quả trong sản xuất ............................................................................... 5 2.1.3 Hàm sản xuất cận biên ................................................................................ 5 2.1.4 Những biến đầu vào ..................................................................................... 6 2.1.5 Những biến đầu ra ........................................................................................ 7 2.1.6 Phân tích biên ngẫu nhiên và hàm kỹ thuật biên ngẫu nhiên ....................... 7 2.1.7 Phân tích màng bao dữ liệu ........................................................................ 10 2.1.8 Cách tính một số chỉ tiêu tài chính ............................................................. 13 2.1.9 Khái niệm cánh đồng lớn ........................................................................... 13 2.1.10 Vai trò cánh đồng mẫu lớn ....................................................................... 14 2.2 Các nghiên cứu có liên quan .......................................................................... 15 Chương 3 ................................................................................................................... 23 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................... 23 3.1 Phương pháp thu thập số liệu ........................................................................ 23 3.1.1 Số liệu thứ cấp ............................................................................................ 23 3.1.2 Số liệu sơ cấp ............................................................................................. 23 3.2 Phương pháp phân tích và xử lý số liệu ........................................................ 24 3.2.1 Thống kê mô tả........................................................................................... 24 3.2.2 Phân tích bao phủ số liệu ........................................................................... 24 3.2.3 Phân tích hồi quy ........................................................................................ 25 3.2.3.1 Phương pháp xác định hiệu quả kỹ thuật ............................................ 25 3.2.3.2 Phương pháp xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật 27 ii
3. Chương 4 ................................................................................................................... 32 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ....................................................... 32 4.1 Giới thiệu địa bàn nghiên cứu ....................................................................... 32 4.1.1 Vị trí địa lý ................................................................................................. 32 4.1.2 Về sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn ...................................... 32 4.1.3 Đánh giá chung địa bàn nghiên cứu ........................................................... 34 4.2 Tổng quan tình hình sản xuất nông nghiệp tại huyện Vị Thủy tỉnh Hậu Giang ...................................................................................................................... 35 4.3 Mô tả dữ liệu khảo sát ................................................................................... 37 4.3.1 Nguồn lực sản xuất của nông hộ ................................................................ 37 4.3.1.1 Tuổi của chủ hộ ................................................................................... 37 4.3.1.2 Kinh nghiệm sản xuất của chủ hộ ....................................................... 38 4.3.1.3 Trình độ học vấn .................................................................................. 39 4.3.1.4 Nhân khẩu của nông hộ và lao động tham gia sản xuất lúa ................ 40 4.3.1.5 Diện tích đất canh tác của nông hộ ..................................................... 40 4.3.2 Tình hình tài chính của nông hộ ................................................................. 41 4.3.2.1 Thu nhập và cơ cấu nguồn thu nhập của nông nộ ............................... 41 4.3.2.2 Nguồn vốn sản xuất ............................................................................. 42 4.3.2.3 Tình hình vay vốn và sử dụng vốn vay ............................................... 43 4.3.2.4 Nguồn vay vốn của nông hộ ................................................................ 44 4.3.3 Hoạt động sản xuất lúa theo mô hình CĐL của nông hộ ........................... 44 4.3.3.1 Thời gian tham gia mô hình CĐL của nông hộ ................................... 44 4.3.3.2 Tình trạng thu nhập của nông hộ khi tham gia mô hình ..................... 45 4.3.3.3 Thuận lợi và khó khăn khi tham gia mô hình CĐL............................. 46 4.3.3.4 Đầu vào sản xuất lúa ........................................................................... 47 4.3.3.5 Cách sử dụng phân bón, thuốc BVTV ................................................ 50 4.3.3.6 Tập huấn kỹ thuật sản xuất .................................................................. 52 4.3.3.7 Tham gia đoàn thể của nông hộ........................................................... 54 4.3.3.8 Những hỗ trợ của Nhà nước trong sản xuất ........................................ 55 4.3.4 Tình hình tiêu thụ lúa ................................................................................. 55 4.3.4.1 Hình thức bán sản phẩm ...................................................................... 55 4.3.4.2 Đối tượng bán lúa ................................................................................ 56 4.3.4.3 Hình thức liên hệ mua bán .................................................................. 56 4.3.4.4 Quyết định giá bán và hình thức thanh toán........................................ 57 4.3.4.5 Nguồn thông tin về giá bán lúa ........................................................... 57 4.3.4.6 Thuân lợi và khó khăn trong quá trình tiêu thụ sản phẩm ................... 58 4.3.5 Định hướng sắp tới của nông hộ đối với sản xuất theo mô hình CĐL ...... 59 4.3.6 Chi phí và lợi nhuận của mô hình CĐL ..................................................... 59 4.3.6.1 Chi phí sản xuất của mô hình CĐL ..................................................... 59 4.3.6.2 Thu nhập và lợi nhuận của nông hộ tham gia mô hìnhCĐL ............... 60 4.4 Đánh giá hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả kinh tế của hộ trồng lúa trong mô hình cánh đồng mẫu lớn ....................................................................................... 61 4.4.1 Mô tả các biến sử dụng trong mô hình DEA ............................................. 61 4.4.2 Hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả phân phối và hiệu quả kinh tế, ...................... 62 4.5 Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật theo mô hình Tobit .......... 64 iii
4. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................... 68 5.1 Kết luận ............................................................................................................ 68 5.2 Kiến nghị từ nghiên cứu ................................................................................. 69 5.3 Giới hạn nghiên cứu ....................................................................................... 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 71 iv
5. DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Tuổi của chủ hộ ............................................................................................. 38 Bảng 2: Kinh nghiệm sản xuất của chủ hộ ................................................................. 38 Bảng 3: Trình độ học vấn của chủ hộ ......................................................................... 39 Bảng 4: Nhân khẩu và lao động tham gia sản xuất lúa .............................................. 40 Bảng 6: Thu nhập của nông hộ ................................................................................... 41 Bảng 7: Tình hình vốn sản xuất .................................................................................. 43 Bảng 8: Tình hình vay vốn và sử dụng vốn vay ......................................................... 43 Bảng 9: Nguồn vay vốn của nông hộ ......................................................................... 44 Bảng 10: Thời gian tham gia mô hình Cánh đồng lớn ............................................... 44 Bảng 11: Lý do tham gia sản xuất theo mô hình CĐL ............................................... 45 Bảng 12: Tình trạng thu nhập khi tham gia CĐL ....................................................... 45 Bảng 13: Những thuận lợi khi sản xuất theo mô hình CĐL ....................................... 46 Bảng 14: Khó khăn khi sản xuất theo mô hình CĐL ................................................. 47 Bảng 15: Lý do chọn mua giống lúa .......................................................................... 49 Bảng 16: Nguồn mua vật tư đầu vào .......................................................................... 49 Bảng 17: Lý do mua vật tư từ các nguồn cung cấp .................................................... 50 Bảng 18: Cách sử dụng liều lượng phân bón ............................................................. 50 Bảng 19: Cách sử dụng liều lượng thuốc BVTV ....................................................... 51 Bảng 20: Hoạt động ứng phó với dịch bệnh trên lúa của nông hộ ............................. 51 Bảng 21: Nội dung được tập huấn .............................................................................. 52 Bảng 22: Hiệu quả của việc ứng dụng kỹ thuật được tập huấn. ................................. 53 Bảng 23: Các tổ chức, đoàn thể đang tham gia của nông hộ ..................................... 54 Bảng 24: Những hỗ trợ thực tế khi tham gia đoàn thể của nông hộ........................... 54 Bảng 25: Hỗ trợ của Nhà nước cho mô hình CĐL ..................................................... 55 Bảng 26: Hình thức bán sản phẩm ............................................................................. 55 Bảng 27: Đối tượng bán lúa của nông hộ ................................................................... 56 Bảng 28: Lý do chọn bán cho các đối tượng thu mua ................................................ 56 Bảng 29: Hình thức liên hệ mua bán .......................................................................... 56 Bảng 30: Quyết định giá bán sản phẩm ...................................................................... 57 Bảng 31: Nguồn nhận thông tin giá bán lúa ............................................................... 57 Bảng 32: Thuận lợi trong tiêu thụ sản phẩm .............................................................. 58 Bảng 33: Những khó khăn trong tiêu thụ ................................................................... 58 Bảng 34: Định hướng sản xuất của nông hộ .............................................................. 59 v
6. Bảng 35: Chi phí sản xuât của nông hộ theo mô hình CĐL ....................................... 59 Bảng 36: Thu nhập và lợi nhuận của mô hình ............................................................ 60 Bảng 37: Các biến nhập lượng và xuất lượng của hộ sản xuất lúa ............................ 61 Bảng 38: Ước lượng hiệu quả kỹ thuật, phân phối và kinh tế của các hộ .................. 62 Bảng 39: Đặc điểm của các biến sử dụng trong mô hình ........................................... 64 vi
7. DANH MỤC HÌNH Sơ đồ 1: Tiến trình thực hiện nghiên cứu ........................................................................ 31 Hình 1: Hiệu quả phân phối và kỹ thuật ......................................................................... 11 Hình 2: Tính toán kinh tế qui mô trong DEA ................................................................. 26 Hình 3: Cơ cấu nguồn thu nhập của nông hộ .................................................................. 42 Hình 4: Cơ cấu giống lúa canh tác của nông hộ tham gia CĐL ..................................... 48 Hình 5: Nguồn mua lúa giống của nông hộ .................................................................... 48 Hình 6: Đơn vị tập huấn kỹ thuật cho nông hộ ............................................................... 53 Hình 7: Phân phối hiệu quả kinh tế của các hộ sản xuất lúa ........................................... 63 Hình 8: Phân phối hiệu quả kỹ thuật theo năng suất....................................................... 64 vii
8. DANH MỤC VIẾT TẮT BVTV : Bảo vệ thực vật CĐL : cánh đồng lớn NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu Long TE : Hiệu quả kỹ thuật EE, CE : Hiệu quả kinh tế AE : Hiệu quả phân phối DN : doanh nghiệp DEA : Phương pháp phân tích màng bao dữ liệu HTX : Hợp tác xã THT : Tổ hợp tác NTM : Nông thôn mới viii
9. Chương 1 GIỚI THIỆU 1.1 Đặt vấn đề Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa lúa lớn nhất cả nước với tổng diện tích 3.973.429 hecta. Dân số hiện có khoảng 17 triệu người, bằng 21% dân số cả nước. Hiện nay, mỗi năm đồng bằng này có thể sản xuất ra 18,0 triệu tấn lúa, chiếm 53% sản lượng lúa gạo cả nước. Trên 90% sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam có nguồn gốc từ đây (AGROINFO, 2009). Đây là vùng có tiềm năng to lớn về đất đai, lao động, tài nguyên thiên nhiên để phát triển một nền nông nghiệp hàng hóa lớn, tập trung, đa dạng và có hiệu quả kinh tế cao. Điều băn khoăn nhất hiện nay là làm thế nào để nông dân ĐBSCL tận dụng được các cơ hội, khai thác có hiệu quả tiềm năng khi yêu cầu hội nhập sâu đang đặt ra. Lâu nay, do chế độ ruộng đất hạn điền đã làm cho nông dân nặng về sản xuất cá thể, manh mún, chi phí sản xuất cao và thất thoát sau thu hoạch đã đội giá thành lên cao. Trên một cánh đồng vài trăm hecta có hàng chục giống lúa khác nhau. Buôn bán tự phát qua thương lái, ai mua cao giá thì bán, không thích tập trung vào các chợ đầu mối, chưa quan tâm đến mẫu mã, bao bì. Còn doanh nghiệp phần lớn cũng chọn cách thức thu gom hàng qua thương lái, ai bán rẻ thì mua (nhờ hàng hoá qua thương lái đã được chọn lọc kỹ, phân loại rõ ràng). Nông dân phần đông còn sản xuất theo kinh nghiệm, cảm tính ít nghe theo khuyến cáo của ngành nông nghiệp nên khi phát sinh dịch bệnh rất khó điều trị. Huyện Vị Thủy, tỉnh Hậu Giang là một trong những huyện có quy mô lớn trong sản xuất lúa đã áp dụng công nghệ canh tác tiên tiến qua mô hình cánh đồng mẫu lớn. Tuy nhiên, vẫn đang trong giai đoạn đầu của việc áp dụng mô hình tiên tiến nên các vấn đề liên quan đến chính sách hỗ trợ của nhà nước, địa phương về tín dụng, kỹ thuật, và đào tạo nông dân thành một người sản xuất chuyên nghiệp trên địa bàn vẫn chưa thực sự đạt hiệu quả. Hơn nữa, sản xuất nông nghiệp ở Vị Thủy có nhiều thay đổi và ngày càng trở nên phức tạp do sản xuất tự phát, thiếu qui hoạch, dẫn đến môi trường thay đổi và ngày càng trở nên bất lợi cho sản xuất và đời sống của hộ. Việc sử dụng và quản lý nguồn tài nguyên chưa hợp lý gây ra sự lãng phí, hiệu quả sử dụng chúng chưa cao. Bên cạnh đó, nông dân sản xuất lúa hiện nay còn gặp phải rất nhiều khó khăn trong sản xuất, trong việc lựa chọn mô hình sản xuất nào cho phù hợp: Trình độ kỹ thuật của nông dân nhìn chung còn kém, chưa làm chủ và phát huy hết sức sản xuất của các nguồn tài nguyên dẫn đến năng suất thấp. Điều kiện tự nhiên - thời tiết diễn biến thất thường và phức tạp, khó dự đoán quy luật để áp dụng trong sản xuất, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng. Quản lý sản xuất với trình độ thấp, gây ra giá thành sản xuất cao, sản phẩm khó cạnh tranh. Điều kiện kinh tế - xã hội bất lợi, thiếu thông tin dự báo chính xác về thị trường, do đó nông dân luôn gặp khó 1
10. khăn về việc tiêu thụ sản phẩm, giá vật tư đầu vào thường cao, và giá bán sản phẩm đầu ra không ổn định, làm giảm lợi nhuận.Thực tế cho thấy, vấn đề quan trọng hiện nay làm sao nâng thu nhập từ cây lúa một cách bền vững từ đó gắn kết giữa nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp, nhà nông một cách chặt chẽ. Một trong những vấn đề quan trọng đó là đánh giá được khả năng sản xuất lúa qua cánh đồng lớn trên địa bàn, để tìm ra được giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất lúa theo hướng bền vững nhằm giúp cho nông dân có được nguồn thu nhập ổn định và nâng cao đời sống. Với tính cấp thiết nêu trên, việc “Phân tích hiệu quả kỹ thuật của hộ trồng lúa trong mô hình cánh đồng lớn: Nghiên cứu địa bàn huyện Vị Thủy tỉnh Hậu Giang” được tác giả chọn làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ của mình. 1. 2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu chung Phân tích hiệu quả kỹ thuật của hộ sản xuất lúa trong mô hình cánh đồng lớn ở huyện Vị Thủy tỉnh Hậu Giang Từ đó đề xuất giải pháp thích hợp nhằm giảm chi phí, tăng sản lượng, nâng cao hiệu quả sản xuất của mô hình trồng lúa tại địa bàn nghiên cứu góp phần phát triển kinh tế, xã hội của địa phương. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Đánh giá hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả kinh tế của hộ trồng lúa trong mô hình cánh đồng lớn - Xác định các yếu tố có ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật của hộ trồng lúa trong mô hình cánh đồng lớn - Đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của mô hình có hiệu quả. 1. 3 Câu hỏi nghiên cứu - Hiệu quả kinh tế và hiệu quả kỹ thuật của việc tham gia vào cánh đồng lớn tại vùng nghiên cứu như thế nào? - Những yếu tố nào có ảnh hưởng ý nghĩa đến hiệu quả kinh kỹ thuật của hộ trồng lúa trong mô hình cánh đồng lớn ở địa bàn nghiên cứu? - Các giải pháp gì giúp nâng cao hiệu quả sản xuất và phát triển bền vững mô hình này trong giai đoạn tới? 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu về các hộ nông dân trồng lúa trong mô hình cánh 2