Luận văn Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại địa bàn tỉnh Nam Định

Nội dung tài liệu: Luận văn Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại địa bàn tỉnh Nam Định

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG TIỂU VÂN PH¢N CÊP QU¶N Lý NG¢N S¸CH NHµ N¦íc t¹i ®Þa bµn tØnh nam ®Þnh LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2014
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG TIỂU VÂN PH¢N CÊP QU¶N Lý NG¢N S¸CH NHµ N¦íc t¹i ®Þa bµn tØnh nam ®Þnh Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà nước và Pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN ĐĂNG DUNG HÀ NỘI - 2014
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Hoàng Tiểu Vân
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ...... 6 1.1. Tại sao phải phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ...................... 6 1.1.1. Đây là xu thế tất yếu khách quan, một yêu cầu phát triển kinh tế ............. 6 1.1.2. Phân cấp quản lý ngân sách nhằm phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền hạn của từng cấp trong quản lý ngân sách Nhà nước ............................................................................................ 7 1.1.3. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước ............................................ 7 1.1.4. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước nhằm vận hành đồng bộ hệ thống ngân sách địa phương ........................................................... 8 1.1.5. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước nhằm hạn chế thất thoát, lãng phí trong quản lý ngân sách Nhà nước ........................................ 9 1.2. Nội dung của việc phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ............. 9 1.2.1. Khái niệm và vai trò của ngân sách Nhà nước .................................... 9 1.2.2. Khái niệm của phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ...................... 13 1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng tới phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ......... 14 1.2.4. Nội dung phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước .............................. 17 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................... 27
5. Chương 2: THỰC TRẠNG PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở TỈNH NAM ĐỊNH ............................................... 29 2.1. Khái quát tình hình phát triển kinh tế - xã hội và tổ chức hệ thống chính quyền, hệ thống ngân sách tỉnh Nam Định .............. 29 2.1.1. Giới thiệu tổng quan về tỉnh Nam Định ............................................ 29 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Nam Định ......................... 30 2.1.3. Tổ chức hệ thống chính quyền và hệ thống ngân sách ở tỉnh Nam Định .... 33 2.2. Thực trạng phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi ngân sách Nhà nước ở tỉnh Nam Định ............................................................ 34 2.2.1. Thời kỳ ổn định ngân sách 2004-2006 .............................................. 34 2.2.2. Thời kỳ ổn định ngân sách 2007-2010 .............................................. 46 2.2.3. Thời kỳ ổn định ngân sách 2011 - đến nay ....................................... 57 2.3. Đánh giá chung về thực trạng phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ở tỉnh Nam Định ............................................................ 62 2.3.1. Ưu điểm ........................................................................................... 62 2.3.2. Hạn chế ............................................................................................ 66 2.3.3. Nguyên nhân .................................................................................... 71 2.3.4. Bài học kinh nghiệm ......................................................................... 72 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................... 74 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẮM HOÀN THIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở TỈNH NAM ĐỊNH ...........75 3.1. Quan điểm hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước .... 75 3.1.1. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước phải thực hiện đồng bộ, phù hợp và gắn với phân cấp quản lý hành chính về kinh tế - xã hội ........... 75 3.1.2. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước phải đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách cấp trên và tính chủ động, sáng tạo của ngân sách cấp dưới .................................................................................... 76
6. 3.1.3. Phân cấp phải đảm bảo ổn định cả nguồn thu và nhiệm vụ chi tương đối lâu dài, phù hợp với tình hình thực tế của từng địa phương và có tính khả thi trong quá trình thực hiện .......................... 77 3.1.4. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước phải đảm bảo tính công bằng, hợp lý, bao quát đầy đủ các hoạt động thu và chi của ngân sách Nhà nước .................................................................................. 77 3.1.5. Kế thừa và phát huy những mặt tích cực của cơ chế phân cấp quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2011-2015 .............. 77 3.2. Các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ở tỉnh Nam Định .......................................... 78 3.2.1. Đề xuất và kiến nghị sửa đổi bổ sung Luật ngân sách Nhà nước ........... 78 3.2.2. Về phân cấp quản lý thu ngân sách ................................................... 81 3.2.3. Về phân cấp quản lý chi ngân sách ................................................... 84 3.2.4. Một số giải pháp có tính bổ trợ ......................................................... 88 3.3. Một số điều kiện thực hiện giải pháp............................................. 94 3.3.1. Kinh tế - xã hội phát triển ổn định bền vững ..................................... 94 3.3.2. Cải cách hành chính trong lĩnh vực tài chính, ngân sách đảm bảo hoạt động tài chính chất lượng và hiệu quả ....................................... 95 3.3.3. Về khung pháp lý ............................................................................. 95 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................... 97 KẾT LUẬN ................................................................................................. 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................ 101
7. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT HĐND: Hội đồng nhân dân NSĐP: Ngân sách địa phương NSNN: Ngân sách Nhà nước NSTƯ: Ngân sách trung ương QH: Quốc hội UBND: Ủy ban nhân dân
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1: Tỷ lệ (%) phân chia các khoản thu cho các cấp NS 36 Bảng 2.2: Thu ngân sách các cấp trên địa bàn thời kỳ 2004-2006 40 Bảng 2.3: Tỷ trọng các khoản thu 100% giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2004-2006 41 Bảng 2.4: Tỷ trọng các khoản thu phân chia theo tỷ lệ % giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2004-2006 42 Bảng 2.5: Tình hình chi ngân sách tỉnh Nam Định thời kỳ 2004-2006 43 Bảng 2.6: Tỷ trọng chi đầu tư phát triển giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2004-2006 44 Bảng 2.7: Tỷ trọng chi thường xuyên giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2004-2006 45 Bảng 2.8: Tỷ trọng các khoản thu 100% giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2007-2010 50 Bảng 2.9: Tỷ trọng các khoản thu phân chia theo tỷ lệ % giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2007-2010 51 Bảng 2.10: Tình hình chi ngân sách tỉnh Nam Định 4 năm 2007 – 2010 52 Bảng 2.11: Tỷ trọng chi đầu tư phát triển giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2007-2010 54 Bảng 2.12: Tỷ trọng chi thường xuyên giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2007-2010 55 Bảng 2.13: Tỷ trọng các khoản thu giữa các cấp ngân sách trên địa bàn thời kỳ 2011-2012 60 Bảng 2.14: Tỷ trọng các khoản chi giữa các cấp ngân sách thời kỳ 2011-2012 61
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu NSNN là bộ phận cơ bản, là khâu chủ đạo, có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống tài chính quốc gia, đồng thời là công cụ tài chính để Nhà nước thực hiện chức năng quản lý vĩ mô đối với hoạt động kinh tế - xã hội của đất nước trong từng giai đoạn phát triển. Cùng với sự phân cấp quản lý kinh tế và hành chính thì NSNN cũng được phân cấp lý quản lý. Phân cấp quản lý ngân sách là cần thiết, nó giúp quá trình quản lý và phân bổ một cách hiệu quả việc sử dụng các nguồn lực tài chính khan hiếm của quốc gia, nó còn tạo tiền đề và điều kiện thuận lợi để thúc đẩy sự phát triển hài hoà về kinh tế xã hội.Sự phân cấp có thể là khác nhau phụ thuộc vào điều kiện về chính trị, kinh tế, xã hội của từng quốc gia. Luật NSNN số 01/2002/QH11 ngày 16/12/2002 ra đời, có hiệu lực ngày 01/01/2004 thay thế cho Luật NSNN số 47-L/CTN ngày 20/3/1996 và Luật sửa đổi một số điều của Luật NSNN số 06/1998/QH10 ngày 20/5/1998 là cơ sở pháp lý quan trọng phát huy hiệu quả công tác quản lý NSNN. NSNN bao gồm: NSTW và NSĐP. Trong đó NSĐP lại bao gồm ngân sách cấp tỉnh, ngân sách cấp huyện, ngân sách cấp xã. Việc phân cấp quản lý NSĐP là một phần quan trọng trong phân cấp quản lý ngân sách ở nước ta. Đây là vấn đề được Nhà nước rất quan tâm, với điều kiện của từng địa phương mà việc phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền địa phương cũng rất khác nhau. Hiệu quả của việc phân cấp quản lý ngân sách ở địa phương có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển chung của cả nước, nếu việc phân cấp quản lý các cấp chính quyền địa phương tốt nó không những đảm bảo việc thực hiện tốt được các nhiệm vụ đề ra mà còn thể hiện sự tự chủ, sáng tạo của địa phương trong việc sử dụng ngân sách. Nam Định là tỉnh nghèo, thu ngân sách còn hạn chế trong khi nhu cầu 1
10. chi ngày một tăng. Trong những năm vừa qua phân cấp quản lý NSNN tại tỉnh Nam Định đã đạt được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, việc thực thi phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi trên thực tế còn nhiều vướng mắc, hạn chế, đang bộc lộ một số vấn đề cần được xem xét và cải tiến. Mặc dù địa phương được trao quyền quản lý ngân sách nhiều hơn, song hầu hết các địa phương vẫn phụ thuộc khá nhiều vào các quyết định từ Trung ương, việc thực hiện phân cấp giữa các cấp chính quyền địa phương còn nhiều lúng túng, phân cấp cho ngân sách cấp dưới phụ thuộc hoàn toàn vào quyết định của chính quyền cấp tỉnh. Thực trạng cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi chưa tạo thế chủ động, chưa đảm bảo tính độc lập của ngân sách các cấp, chưa mở rộng quyền tự chủ để mỗi cấp chính quyền, cấp ngân sách chủ động trong việc khai thác các nguồn thu tại chỗ và chủ động bố trí chi tiêu hợp lý. Để quản lý thống nhất nền tài chính, xây dựng NSNN lành mạnh, củng cố kỷ luật tài chính, sử dụng tiết kiệm kinh phí của nhà nước, tăng tích luỹ để thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá, nâng cao đời sống nhân dân, đảm bảo quốc phòng – an ninh thì việc phân cấp quản lý NSNN nói chung và phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi nói riêng cần phải luôn hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu quản lý trong từng giai đoạn. Với lý do đó, tôi chọn đề tài: "Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước tại địa bàn tỉnh Nam Định" làm luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu Để xây dựng được một hệ thống pháp lý hoàn chỉnh về phân cấp quản lý NSNN, điều cần thiết là phải chỉ ra được những vướng mắc, những điểm không phù hợp với thực tế và bổ sung những quy định mới hợp lý. Từ đó, ta mới có cơ sở để thảo luận đánh giá, đề ra phương hướng và phương pháp giải quyết các vướng mắc chính xác và có hiệu quả thực tế cao. Cùng với sự ra đời của Luật NSNN số 01/2002/QH11 ngày 16/12/2002, 2