Luận văn Những chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc - Indonesia từ năm 2005 đến nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Những chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc - Indonesia từ năm 2005 đến nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THU MINH NHỮNG CHUYỂN BIẾN TRONG QUAN HỆ TRUNG QUỐC - INDONESIA TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRUNG QUỐC HỌC HÀ NỘI - 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THU MINH NHỮNG CHUYỂN BIẾN TRONG QUAN HỆ TRUNG QUỐC - INDONESIA TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY Chuyên ngành: Trung Quốc học Mã số: 62 31 06 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRUNG QUỐC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS. Phùng Thị Huệ 2. PGS. TS. Dương Văn Huy HÀ NỘI - 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án tiến sĩ “Những chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc – Indonesia từ năm 2005 đến nay” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi, có sự hỗ trợ từ tập thể giáo viên hướng dẫn là PGS. TS. Phùng Thị Huệ và PGS. TS. Dương Văn Huy. Những thông tin, số liệu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét và đánh giá được nghiên cứu sinh thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, có nguồn gốc rõ ràng, thể hiện trong phần Tài liệu tham khảo. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Nghiên cứu sinh Trần Thu Minh
4. LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Phùng Thị Huệ, PGS. TS. Dương Văn Huy đã tận tình chỉ dạy và hướng dẫn em trong quá trình làm Luận án. Cảm ơn các Thầy Cô đã luôn động viên và tiếp lửa đam mê khoa học cho em, để em có thể hoàn thành tốt nhất Luận án theo khả năng của mình. Em cũng xin được gửi lời cảm ơn tới TS. Hồ Thị Thành, TS. Võ Minh Vũ cùng các thầy cô trong Khoa Đông phương học – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã giảng dạy và tạo mọi điều kiện tốt nhất có thể, giúp em hoàn thành Luận án được thuận lợi nhất. Em xin gửi lời cảm ơn tới GS. TS. Hoàng Khắc Nam – Khoa Quốc tế học với những gợi mở của thầy đối với Luận án của em. Em xin được gửi lời tri ân tới Lãnh đạo Viện Nghiên cứu Trung Quốc, cố GS. TS. Đỗ Tiến Sâm, TS. Nguyễn Xuân Cường đã tư vấn, gợi mở và tạo điểu kiện tốt nhất để em có thể triển khai và hoàn thành Luận án. Em xin chân thành cảm ơn Phòng đào tạo sau Đại học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để em hoàn thành Luận án. Nghiên cứu sinh Trần Thu Minh
5. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC ............................................................................................................. 1 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT .......................................... 3 DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................... 4 MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 5 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 5 2. Mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................. 7 2.1. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................7 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................................... 7 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 8 3.1. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................... 8 3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 8 4. Cách tiếp cận ư n n i n ứ .................................................. 8 4.1. Cách tiếp cận................................................................................................. 8 4.2. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................8 5. Đón ó ủa Luận án ................................................................................. 10 5.1. Đóng góp về khoa học .................................................................................10 5.2. Đóng góp về lý luận......................................................................................11 5.2. Đóng góp về thực tiễn............................................................................11 6. Bố cục của Luận án ...................................................................................... 11 C ư n 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ................................. 13 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứ li n q an đến đề tài Luận án .... 13 1.1.1. Những nghiên cứu về chuyển biến trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc................................................................................... ...................................... 13 1.1.2. Những nghiên cứu về chuyển biến trong chính sách đối ngoại của Indonesia....................................................................................................................16 1.1.3. Những nghiên cứu về chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc – Indonesia sau năm 2005 ...........................................................................................20 1.2. Đ n i tìn ìn n i n ứu và những vấn đề Luận án sẽ làm rõ ........ 28 1.2.1. Những kết quả các nghiên cứu đã đạt được.............................................29 1.2.2. Những vấn đề Luận án sẽ làm rõ..............................................................30 C ư n 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHUYỂN BIẾN TRONG QUAN HỆ TRUNG QUỐC - INDONESIA 33 2.1. C sở lý luận .............................................................................................. 33 2.1.1. Các khái niệm liên quan đến chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc – Indonesia...................................................................................................................33 2.1.2. Các lý thuyết liên quan đến quan hệ Trung Quốc – Indonesia...............42 2.1.3. Khung phân tích của Luận án..........................................................49 2.2. C sở thực tiễn ........................................................................................... 50 1
6. 2.3 . Các nhân tố t độn đến q an ệ T n Q ố – Indonesia...................55 Tiểu kết ư n 2 ............................................................................................ 63 C ư n 3. THỰC TRẠNG CHUYỂN BIẾN QUAN HỆ TRUNG QUỐC - INDONESIA TRONG CÁC LĨNH VỰC TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY ............ 64 3.1. Nhữn điều chỉnh về chính sách của Trung Quốc và Indonesia trong quan hệ son ư n từ năm 2005 đến nay .................................................... 64 3.1.1. Điều chỉnh trong phối hợp chính sách của hai nước..........................64 3.1.2. Điều chỉnh chính sách của Trung Quốc và Indonesia trong quan hệ song phương giai đoạn 2005-2013....................................................................................69 3.1.3. Điều chỉnh chính sách của Trung Quốc và Indonesia trong quan hệ song phương giai đoạn từ 2013 đến nay................................................74 3.2. Chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc - Indonesia từ năm 2005 đến nay t n lĩn ực ........................................................................................... 77 3.2.1. Chuyển biến trong quan hệ chính trị - an ninh .......................................77 3.2.2. Chuyển biến trong quan hệ kinh tế..........................................................92 3.2.3. Chuyển biến trong quan hệ văn hóa - xã hội ........................................104 Tiểu kết ư n 3 ........................................................................................... 113 C ư n 4. ĐẶC ĐIỂM, TÁC ĐỘNG VÀ XU THẾ CHUYỂN BIẾN TRONG QUAN HỆ TRUNG QUỐC – INDONESIA ................................................... 115 4.1. Đặc điểm chuyển biến và đặc điểm quan hệ Trung Quốc – Indonesia.....115 4.1.1. Đặc điểm chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc – Indonesia............115 4.1.2. Đặc điểm quan hệ Trung Quốc – Indonesia..........................................119 4.2. T động của chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc – Indonesia ... 128 4.2.1. Tác động đến Trung Quốc và Indonesia................................................129 4.2.2. Tác động đến thế giới và khu vực..........................................................134 4.2.3. Tác động đến Việt Nam..........................................................................142 4.3. Thuận lợi, thách thức và xu thế quan hệ hai nước ............................... 146 4.3.1. Những thuận lợi trong quan hệ hai nước ..............................................146 4.3.2. Những thách thức trong quan hệ hai nước ...........................................149 4.3.3. Xu thế quan hệ hai nước đến năm 2030....... .........................................154 Tiểu kết ư n 4 .......................................................................................... 157 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 160 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................................................. 164 TÀI LIỆU THAM HẢO ................................................................................ 165 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 199 2
7. DANH MỤC CÁC Ý HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT TT TỪ VIẾT TẮT TÊN TIẾNG ANH TÊN TIẾNG VIỆT ASEAN–China Free Khu Mậu dịch Tự do ASEAN – 1 ACFTA Trade Area Trung Quốc 2 AIIB A Association of Southeast Hiệp hội các quốc gia Đông 3 ASEAN Asian Nations Nam Á 4 ARF ASEAN Regional Forum Diễn đàn Khu vực ASEAN Asia-Pacific Economic Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu 5 APEC Cooperation Á – Thái Bình Dương Sáng kiến Vành đai và Con 6 BRI Belt and Road Initiative đường 7 CA - TBD Châu Á - Thái Bình Dương 8 CH Indonesia Cộng hòa Indonesia 9 CHND Cộng hòa nhân dân 10 CNXH Chủ nghĩa xã hội 11 CNTB Chủ nghĩa tư bản 12 ĐCS Đảng Cộng sản 13 EAS The East Asia Summit Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á 14 FDI Foreign direct investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài Memorandum of Bản ghi nhớ 15 MoU Understanding Official Development Viện trợ phát triển chính thức 16 ODA Assistance 17 WB World Bank Ngân hàng Thế giới 3
8. DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 2.1. Các dạng thức chuyển biến trong quan hệ quốc tế 35 Bảng 2.2. Các mức độ của quan hệ đối tác chiến lược 38 Hình 2.3. Sự chú ý bất đối xứng 44 Hình 2.4. Các phương pháp quản lý quan hệ bất đối xứng 44 Sơ đồ 2.5. Cân bằng quyền lực giữa cường quốc B (thông qua sự giúp đỡ của các cường quốc tầm trung) đối với cường quốc A 46 Bảng 2.6. Phản ứng của một số nước ASEAN với sự trỗi dậy của Trung Quốc 47 Hình 2.7. Khung phân tích những chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc - Indonesia 49 Hình 3.1. Thương mại hàng hóa giữa Trung Quốc với Indonesia giai đoạn 2005-2013 93 Hình 3.2. Thương mại hàng hóa giữa Trung Quốc với Indonesia từ năm 2013 đến nay 97 Hình 3.3. Thâm hụt thương mại giữa Indonesia và Trung Quốc giai đoạn 2013-2019 98 Bảng 3.4. Tình hình thực hiện đầu tư của Trung Quốc tại Indonesia từ năm 2010-2015 100 Bảng 4.1. Chuyển biến chính trong quan hệ Trung Quốc - Indonesia 115 Bảng 4.2. Đánh giá mức độ của quan hệ Trung Quốc - Indonesia 123 Bảng 4.3. Chính sách của Indonesia đối với Trung Quốc 145 4
9. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ sau cải cách mở cửa đến nay, Trung Quốc trỗi dậy mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực, trở thành một cường quốc kinh tế trong khu vực và trên thế giới. Để đáp ứng nhu cầu lớn về nguồn tài nguyên thiên nhiên cho phát triển kinh tế trong nước, Trung Quốc tích cực thúc đẩy quan hệ với các nước đang phát triển thông qua hợp tác Nam – Nam, do các nước này sở hữu nguồn tài nguyên thiên nhiên và nguyên liệu thô phong phú, dồi dào. Đồng thời, Trung Quốc cũng điểu chỉnh chiến lược đối ngoại của mình từ “giấu mình chờ thời” sang “chủ động tích cực thiết lập luật chơi”, nhằm gia tăng ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu. Từ sau Đại hội XVIII Đảng Cộng sản Trung Quốc, chính quyền Bắc Kinh đã đẩy mạnh quá trình thực hiện “Giấc mộng Trung Hoa” bằng việc triển khai hàng loạt chiến lược lớn như “Vành đai và Con đường”, thúc đẩy xây dựng Cộng đồng chung vận mệnh ở khu vực, triển khai mạnh mẽ chiến lược “ngoại giao láng giềng”, chú trọng thúc đẩy quan hệ Trung Quốc – ASEAN, v.v... Bên cạnh đó, khu vực Đông Nam Á hiện là địa bàn tranh giành ảnh hưởng chiến lược của các nước lớn như Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản, Nga, Australia..., do đó, ngày càng trở nên quan trọng hơn trong chiến lược đối ngoại của Trung Quốc. Đặc biệt, trong bối cảnh tranh chấp chủ quyền Biển Đông đang có những diễn biến phức tạp, việc ASEAN trở thành Cộng đồng vào ngày 31/12/2015 đã mở ra cục diện hợp tác mới ở khu vực. Bởi vậy, trong những năm gần đây, Trung Quốc đã không ngừng thúc đẩy quan hệ với ASEAN cũng như các quốc gia trọng yếu của ASEAN, trong đó có Indonesia. Về phía Indonesia, đây là quốc gia lớn nhất và có tầm ảnh hưởng quan trọng ở khu vực Đông Nam Á, do vậy, Indonesia có vị trí đặc biệt trong chiến lược can dự và tranh giành ảnh hưởng khu vực của các cường quốc trên thế giới. Trước hết, Indonesia là quốc gia giàu tài nguyên, có uy tín trong khu vực và trên thế giới. Là một thành viên sáng lập ASEAN, đồng thời tham gia nhóm các nền kinh tế lớn G20, tiếng nói của Indonesia trong khu vực ngày càng trở nên có trọng lượng. Bên cạnh 5
10. đó, Indonesia có vị trí chiến lược độc đáo khi sở hữu tuyến hàng hải quan trọng chạy qua khu vực eo biển Malacca - một vị trí có thể kiểm soát được tự do hàng hải giữa Biển Đông và Ấn Độ Dương, cũng là con đường nhập khẩu dầu thô chính của Trung Quốc. Do vậy, phát triển quan hệ với Indonesia trở thành vấn đề chiến lược của Trung Quốc. Mặt khác, trong bối cảnh nhiều nước Đông Nam Á đang lo ngại trước “thuyết về mối đe dọa Trung Quốc”, việc Indonesia luôn kiên trì chính sách ngoại giao nhất quán là độc lập và không liên kết tạo thuận lợi cho sự tiếp cận của Trung Quốc. Trung Quốc và Indonesia đều là những nước lớn, có ảnh hưởng quan trọng đối với khu vực cũng như với Việt Nam. Trong bối cảnh quốc tế và khu vực có nhiều biến động, quan hệ Trung Quốc – Indonesia cũng đang có nhiều thay đổi. Trung Quốc và Indonesia đã từng trải qua thời kỳ cắt đứt quan hệ ngoại giao, nhưng với xu thế hòa bình và hợp tác trong quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh, hai nước đã khôi phục lại quan hệ, thậm chí thiết lập quan hệ đối tác chiến lược vào năm 2005. Ngược lại, những chuyển biến trong mối quan hệ giữa Trung Quốc và Indonesia có thể tác động và làm thay đổi cục diện tại khu vực Đông Nam Á. Trước những tranh chấp giữa Trung Quốc với một số nước ASEAN về vấn đề Biển Đông, Indonesia đã đóng vai trò trung gian hòa giải, là “cầu nối” giải quyết tranh chấp. Nếu lôi kéo được Indonesia ủng hộ mình trong các vấn đề quốc tế và khu vực, Trung Quốc không chỉ thuận lợi trong việc gia tăng ảnh hưởng tại Đông Nam Á, mà còn có thể chiếm ưu thế lớn hơn trong những tranh chấp trên biển. Có thể nói, chuyển biến trong quan hệ Trung Quốc – Indonesia là hệ quả của chuyển biến về quan hệ quốc tế trong khu vực, đồng thời, những chuyển biến trong quan hệ hai nước có thể lý giải và dự đoán được những thay đổi về cục diện chính trị của khu vực trong tương lai. Chính vì những lý do trên, việc nghiên cứu về hai quốc gia này nói chung, cùng những chuyển biến trong quan hệ giữa Trung Quốc và Indonesia nói riêng, đặc biệt là sự thay đổi trong cách xử lý, ứng phó của Indonesia trước sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc sẽ lý giải được nhiều vấn đề học thuật quan trọng, cũng như hiểu được bản chất của mối quan hệ này. 6