Luận văn Nhà Joglo củ người Jawa ở Indonesia

Nội dung tài liệu: Luận văn Nhà Joglo củ người Jawa ở Indonesia

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HOÀNG THỊ GIANG NHÀ JOGLO CỦ NGƢỜI J W Ở INDONESI LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐÔNG N M Á HỌC Hà Nội - 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HOÀNG THỊ GIANG NHÀ JOGLO CỦ NGƢỜI J W Ở INDONESI Chuyên ngành: Đông Nam Á học Mã số: 62310610 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH ĐÔNG N M Á HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Lâm Bá Nam Hà Nội - 2019
3. LỜI C M ĐO N Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu , kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực. Nếu có gì sai phạm, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tác giả luận án Hoàng Thị Giang
4. LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án“Nhà Joglo của người Jawa ở Indonesia” ngoài sự cố gắng và nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ của Quý Thầy Cô và bạn bè. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin đƣợc bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới PGS.TS Lâm Bá Nam - ngƣời đã đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn, truyền đạt những kiến thức, kinh nghiệm cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án này. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Quý Thầy Cô Khoa Đông phƣơng học, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội và trƣờng ĐH KHXH và Nhân văn TPHCM. Thầy Cô là những ngƣời đã tận tình truyền đạt kiến thức trong những năm tôi học tập vừa qua. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các bạn Indonesia, ngƣời đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình tìm kiếm tài liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu đề tài này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á nói riêng, Viện Hàn Lâm KHXHVN nói chung đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu, song do khả năng và kinh nghiệm của bản thân có hạn, nên luận án không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót, kính mong sự chỉ dẫn và đóng góp của các thầy cô giáo để luận án của tôi đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 9 năm 2019 Nghiên cứu sinh Hoàng Thị Giang
5. MỤC LỤC MỞ Đ U ........................................................................................................................ 5 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 5 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 8 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 9 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................. 10 5. Nguồn tài liệu .............................................................................................. 11 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ..................................................................... 11 7. Kết cấu của luận án ..................................................................................... 12 Chƣơng 1. TỔNG QU N TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ THUYẾT, KHÁI QUÁT VỀ ĐỊ BÀN NGHIÊN CỨU VÀ TỘC NGƢỜI ........................ 14 1.1 Tình hình nghiên cứu ................................................................................ 14 1.1.1 Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài ....................................................... 14 1.1.2 Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc ........................................................ 18 1.2 Cơ sở lý thuyết .......................................................................................... 22 1.2.1 Các khái niệm ......................................................................................... 22 1.2.2 Cơ sở lý thuyết ....................................................................................... 27 1.3 Khái quát về địa bàn nghiên cứu và tộc ngƣời .......................................... 31 1.3.1 Địa bàn nghiên cứu ................................................................................. 31 1.3.2 Ngƣời Jawa ............................................................................................. 41 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .................................................................................. 44 Chƣơng 2. QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NHÀ ....................................................... 45 2.1. Khái quát về nguồn gốc và các loại hình nhà Joglo ................................. 45 2.2. Quá trình chuẩn bị .................................................................................... 48 2.2.1. Sự chuẩn bị về thời gian ........................................................................ 49 2.2.2. Chuẩn bị địa điểm.................................................................................. 55 2.2.3. Chuẩn bị nguyên vật liệu ....................................................................... 63 2.2.4. Công cụ và thợ làm nhà ......................................................................... 70 1
6. 2.3. Quy trình dựng nhà .................................................................................. 71 2.4. Các nghi lễ liên quan đến việc dựng nhà ................................................. 76 2.4.1. Nghi lễ trƣớc khi xây dựng nhà ........................................................................ 76 2.4.2. Nghi lễ trong quá trình xây dựng nhà .............................................................. 83 2.4.3.Nghi lễ sau khi kết thúc việc xây dựng nhà ..................................................... 90 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ............................................................................................. 94 Chƣơng 3. KHÔNG GI N SINH HOẠT VÀ TR NG TRÍ NHÀ ................. 96 3.1. Phân bố không gian sinh hoạt trong nhà truyền thống Joglo ................... 96 3.2. Chức năng trong không gian nhà ............................................................. 99 3.3. Trang trí nhà ........................................................................................... 106 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ........................................................................................... 115 Chƣơng 4. NHÀ JOGLO: CÁC HỆ GIÁ TRỊ VÀ BẢO TỒN TRONG PHÁT TRIỂN ........................................................................................................... 117 4.1. Nghiên cứu quá trình tộc ngƣời và giao thoa văn hoá ........................... 117 4.1.1. . Nhà Joglo thể hiện mối quan hệ giữa con ngƣời và vũ trụ trong văn hóa Jawa .............................................................................................. 117 4.1.2. . Nhà Joglo thể hiện kiến trúc thờ cúng trong tín ngƣỡng bản địa của ngƣời Jawa .......................................................................................... 121 4.1.3. Nhà Joglo thể hiện văn hóa Hindu giáo của ngƣời Jawa .................... 125 4.1.4. Nhà Joglo phản ánh văn hóa Islam giáo của ngƣời Jawa ................... 127 4.2. Góp phần nghiên cứu văn hoá của ngƣời Jawa...................................... 129 4.2.1.Nhà Joglo phản ánh văn hóa nông nghiệp lúa nƣớc của ngƣời Jawa .. 129 4.2.2. Nhà Joglo thể hiện văn hóa biển của ngƣời Jawa ............................... 132 4.2.3. Nhà Joglo thể hiện địa vị xã hội của ngƣời Jawa ................................ 133 4.3. Những biến đổi của nhà Joglo trong thời gian gần đây và chính sách bảo tồn của chính phủ .......................................................................................... 137 TIỂU KẾT CHƢƠNG 4 ........................................................................................... 145 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 146 2
7. D NH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHO HỌC CỦ TÁC GIẢ LIÊN QU N ĐẾN LUẬN ÁN .......................................................................................... 150 TÀI LIỆU TH M KHẢO ..................................................................................... 151 PHỤ LỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................... 161 3
8. DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1: Bản đồ tỉnh Yogyakarta .................................................................. 33 Hình 2.1: Các loại nhà Joglo ........................................................................... 46 Hình 2.2: Sơ đồ 12 mùa tƣơng ứng với các tháng .......................................... 52 Hình 2.3: Cách chia để chọn vị trí cổng ra vào của ngƣời Jawa ..................... 60 Hình 2.4: Vật liệu xây dựng từ gỗ và tre......................................................... 69 Hình 2.5: Mái nhà và các thành phần cấu tạo của mái nhà Joglo ................... 75 Hình 2.6: Bệ đỡ Umpak và cột Saka guru ...................................................... 76 Hình 3.1: Sơ đồ mặt bằng của một công trình nhà Joglo ................................ 98 Hình 3.2: Cấu trúc các phòng trong nhà Joglo của ngƣời Jawa. .................... 99 Hình 3.3: Cấu trúc nhà của ngƣời Chăm Ninh Thuận .................................. 103 Hình 3.4: Một vài hình chạm khắc trang trí nhà Joglo ................................. 106 Hình 3.5: Một số hình ảnh về các biểu tƣợng ............................................... 114 trang trí nhà Joglo của ngƣời Jawa................................................................ 114 Hình 4.1: Vị trí punden berundak Gunung Padang ....................................... 122 Hình 4.2: Vị trí punden berundak Arca Domas ............................................ 123 Hình 4.3: Nhà Joglo truyền thống và hiện đại .............................................. 137 4
9. MỞ Đ U 1. Tính cấp thiết của đề tài Nghiên cứu Đông Nam Á với tƣ cách là một thực thể địa lý – lịch sử - văn hóa đa dạng nhƣng thống nhất, một khu vực chiến lƣợc, có nhiều tiềm năng phát triển to lớn là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của ngành Đông Nam Á học ở Việt Nam. Khu vực Đông Nam Á không chỉ đa dạng về tôn giáo, văn hóa mà còn đa dạng, phong phú về tộc ngƣời. Tuy nhiên, Đông Nam Á vẫn mang một đặc điểm riêng biệt của mình, đó là “sự thống nhất trong đa dạng”. Theo A.G. Haudricount, Đông Nam Á đƣợc bao phủ bởi hai ngữ hệ là ngữ hệ Nam Á và ngữ hệ Nam Đảo. Trong đó, ngữ hệ Nam Á đƣợc phân bố rộng khắp ở Đông Nam Á lục địa; ngữ hệ Nam Đảo đƣợc phân bố chủ yếu ở Đông Nam Á hải đảo và rải rác khu vực phía Nam Đông Nam Á lục địa, trong đó có Việt Nam. Ở Việt Nam có 5 tộc ngƣời thuộc ngữ hệ Nam Đảo, là ngƣời Chăm, Chu-ru, Êđê, Ra-glai và Gia-rai. Indonesia là một quốc gia rộng lớn trên thế giới với dân số hơn 236 triệu ngƣời. Là một quốc gia đa dạng về tộc ngƣời và văn hoá, trong đó , ngƣời Jawa là tộc ngƣời đa số ở Indonesia, chiếm khoảng 40% tổng dân số của quốc gia này1. Nhiều nghiên cứu cho rằng, ngƣời Jawa đã xuất hiện khá sớm ở Indonesia và là cộng đồng có một nền văn hóa rất lâu đời, phong phú, gắn liền và có sức chi phối rất lớn đến văn hóa và quá trình phát triển của Indonesia. Văn hóa của ngƣời Jawa cũng hết sức đa dạng, đặc biệt trong nghệ thuật kiến trúc, trong đó có các loại hình kiến trúc nhà truyền thống. Hiện nay nhà ở truyền thống của ngƣời Jawa, đặc biệt là nhà Joglo là một trong những giá trị di sản văn hoá quý báu của ngƣời Jawa nói riêng, của Indonesia nói chung. 1Số liệu thống kê năm 2010 của Cơ quan Thống kê Trung Ƣơng Indonesia (BPS),truy cập ngày 20/3/2019. 5
10. Nhà Joglo của ngƣời Jawa đƣợc biết đến là một trong dạng nhà truyền thống đặc biệt, chứa đựng nhiều giá trị văn hoá, lịch sử, tín ngƣỡng, và hiện nay đang đƣợc chính phủ Indonesia đƣa ra các chính sách bảo tồn. Nhà Joglo đƣợc coi là một trong những loại hình nhà ở truyền thống giàu bản sắc nhất của ngƣời Jawa, đặc biệt là nhà Joglo ở khu vực Kotagede, Yogyakarta - đây đƣợc coi là trung tâm di sản văn hóa lâu đời của Jawa, nơi hội tụ và đặc trƣng cho văn hóa của Indonesia. Hiện nay, Kotagede thuộc Yogyakarta là địa danh có nhiều nhà Joglo, việc bảo tồn, quảng bá nhà truyền thống Joglo không những mang ý nghĩa về giá trị lịch sử và văn hóa, mà còn đƣợc khai thác một cách hữu ích phục vụ cho việc tìm hiểu, nghiên cứu văn hóa truyền thống, nhằm tăng cƣờng thu hút du khách, phục vụ cho ngành du lịch của ngƣời Jawa ở Yogyakarta nói riêng và Indonesia nói chung. Trong xã hội hiện đại, ở tất cả các nƣớc, quá trình hiện đại hoá, đô thị hoá đang diễn nhanh chóng, dẫn đến văn hoá truyền thống bị mai một dần. Sự phát triển kinh tế - xã hội làm cho đời sống của các tộc ngƣời đƣợc nâng cao nhƣng quá trình hiện đại hoá cũng đã và đang làm mất đi nhiều giá trị văn hoá truyền thống rất đáng quý. Nhà Joglo của ngƣời Jawa cũng đang nằm trong “vòng xoáy” ấy. Thực tế cho thấy, ở nhiều nơi, ngôi nhà truyền thống đã bị thay thế bằng những ngôi nhà hiện đại. Trƣớc tình hình đó, việc xem xét, nghiên cứu một cách tổng thể, toàn diện về nhà ở truyền thống Joglo của ngƣời Jawa ở Indonesia là việc làm mang tính cấp thiết. Bên cạnh đó, trong lĩnh vực phát triển du lịch hiện nay, du khách rất quan tâm đến các giá trị văn hoá tộc ngƣời, trong đó có nhà ở và gắn liền với nó là kampung (làng trong tiếng Indonesia) và cộng đồng. Nhà ở trong khuôn viên bản làng, do vậy cần đƣợc xem xét, khai thác, bảo vệ nhằm phát triển du lịch văn hoá. Du lịch văn hoá cũng đang rất cần những định hƣớng cụ thể trong việc bảo tồn, bảo vệ, và khai thác nhà ở truyền thống của các tộc ngƣời. Đây cũng là một đòi hỏi bức thiết để góp phần phát triển ngành “công nghiệp không khói” của các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Indonesia và Việt Nam. 6